مراحل ده‌گانه اعتمادسازی بی‌جواب ایران در دولت اصلاحات

علی باقری معاون دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران طی سخنانی در دومین نشست مقدماتی کنفرانس بازنگری ان پی تی در سال 2015 در ژنو، سیری از پرونده هسته ای ایران را برای اعضا تشریح کرد و مواردی از اعتمادسازی را که در گذشته از سوی ایران انجام شده ولی بی پاسخ مانده نیز برشمرد. ایران هسته‌ای متن کامل سخنرانی وی منتشر کرد که در ادامه می آید:

***

باسمه تعالی

رویکرد منطقی و سازنده ایران: آزمون مجدد اراده عملی 1+5 برای پیشرفت گفتگوها

متن سخنرانی دكتر علي باقري معاون دبیر شورای­عالی امنیت ملی جمهوري اسلامي ايران

در جمع نمایندگان کشورهای عضو جنبش عدم تعهد

(در حاشیه نشست مقدماتی اجلاس بازنگری معاهده ان پی تی)

4 اردیبهشت ماه 1392

بسم الله الرحمن الرحيم

در آغاز لازم می­دانم تا از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران از حمایت­های ارزشمند و مستمر جنبش عدم تعهد از فعالیت­های صلح­آمیز هسته­ای کشورم تشکر و قدررانی نمایم.


خانم ها و آقایان!

جمهوری اسلامی ایران به اقتضای عضویت در معاهده ان پي تي و آژانس بین­المللی انرژی اتمی، رسماً تعهد خود را به سازوکارهای پذیرفته­شده بین­المللی برای عدم انحراف فعالیت­های صلح­آمیز هسته­ای خود به سمت اهداف نظامي ابراز نموده­است. هم­چنین جمهوری اسلامی ایران در چارچوب تعهدات با اجرای کامل تکالیف مندرج در این معاهده­ها و پیمان­ها و فراهم­آوردن دسترسی­های لازم برای آژانس بين­المللي انرژي اتمي به­منظور نظارت مستمر و دقیق بر فعالیت­های صلح­آمیز هسته­ای خود عملاً شائبه هرگونه نگرانی احتمالی از این فعالیت­ها را رفع نموده و اطمینان لازم را به صرفاً صلح­آمیز بودن فعالیت­های هسته­ای خود به تنها مرجع معتبر بين­المللی یعنی آژانس بین­المللی انرژی اتمی داده­است. در این راستا انتظار طبیعی اين است که در ازای اجرای تکالیف متعدد از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران، ملت ایران نيز بتواند از حقوق بدیهی مصرح در این معاهده­ها و پیمان­ها بدون هیچ قید و شرط و يا محدودیتی برخوردار باشد.

بر این اساس هیچ مرجع یا نهادی نبايد و نمی­تواند حقوقی را که ناشی از اراده، توان­مندی، صلاحیت و تعهدات قانوني یک ملت است و با پذیرش و انجام تکالیف مشخص و معین در قالب عضویت در آژانس بین­المللی انرژی اتمی و معاهده ان پی تی جنبه عینی یافته است، مخدوش نموده و یا آن را انکار نماید، چرا که این حقوق از سوی آن­ مراجع و یا طرف­ها به ملت ایران اعطا نشده­است تا آن­ها بخواهند درباره اصل، محدوده و یا کم و کیف، نحوه و زمان اعمال و اجرای آن حقوق، شرط و شروطی را وضع نمایند.


خانم­ها و آقایان!

جمهوری اسلامی ایران با عزمی راسخ و اراده­ای استوار در چارچوب مقررات اساس­نامه آژانس و معاهده ان پی تی و با هدف دستیابی به نتیجه به عرصه گفتگوهای سیاسی درباره موضوع فعالیت­های هسته­ای خود می­نگرد، هر چند جمهوری اسلامی ایران بدلیل عدم پای بندی 3 کشور به تعهدات خود، تجربه خوبی از نزدیک به 3 سال گفتگو و تعامل با سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در طی سال­های 2003  تا 2005 ندارد، ولی این امر هیچ خللی در استحکام منطق جمهوری اسلامی ایران برای دفاع از حقوق هسته­ای ملت ایران در عرصه مذاکرات رو در رو وارد نکرده است، البته باید اذعان نمود که در طول مذاکرات با 1+5 همیشه مذاکره­کنندگان ایرانی این دغدغه را داشتند که مبادا روند گفتگوها مجدداً به مسیر بن­بست مذاکرات با سه کشور اروپایی منحرف شود.


خانم­ها و آقایان!

استحضار دارید که جمهوری اسلامی ایران چند سال قبل در چارچوب توافق با سه کشور اروپایی و در قالب اعتمادسازی، انجام اقدام­های متعددی را که فراتر از تعهدات پادمانی جمهوری اسلامی ایران و حتي فراتر از تعهدات ایران در قالب اساس­نامه آژانس و معاهده ان پی تی بود، به صورت داوطلبانه پذیرفت و در یک رویکرد اعتمادسازِ یک­طرفه هر یک از مطالبات طرف اروپايي را برای مدت هاي طولاني اجرا کرد که در اين­جا به برخی از آن­ها اشاره می­شود.  

1.       تعلیق فعالیت­های غنی­سازی به­ مدت 26 ماه

2.      اجراي پروتكل الحاقي قبل از تصويب آن به مدت 26 ماه

3.     تعلیق تبدیل کیک زرد به AUC به­ مدت 8 ماه

4.     تعلیق تبدیل AUC به UO2 به­ مدت 8 ماه

5.        تعلیق تبدیل UO2 به UF4 به ­مدت 8 ماه

6.        تعلیق تبدیل UF4 به UF6 به­ مدت 8 ماه

7.       تعلیق فعالیت­های قطعه­سازی به­ مدت 3 ماه

8.       اعطاي دسترسی و بازدید از مراکز قطعه­سازی دستگاه­های غنی­‌سازی 20 بار

9.        اعطاي دسترسی و بازرسی از مراکز فعالیت­های تحقیق و توسعه غنی­سازی 2 بار

10.      اجازه دسترسي و انجام بازرسی از 26 مکان نظامی

 

اما در نهایت در سال 2005، سه کشور اروپایی طرف مذاکره با جمهوری اسلامی ایران برخلاف همه قوانين و حقوق بين­المللي، پیشنهاد مکتوبی را به طرف ایرانی ارائه کردند که بر اساس آن ایران باید کل چرخه سوخت هسته­ای خود را برچيند، از این­رو روند گفتگوهاي هسته اي برای چند ماه متوقف شد، اما جمهوری اسلامی ایران با این درک که راهبرد «گفتگو – همکاری» تنها راه­کار منطقی، سازنده و نتیجه­بخش میان ایران و طرف مقابل است، به گفتگوها به مثابه یک موضوع راهبردی می­نگرد، در حالی که متأسفانه برخی از قدرت­ها با تأکید بر راهبرد ناکام و بی­نتیجه دو مسیره ي «گفتگو – فشار»، از مذاکرات صرفاً برای دستيابي به اهداف از پیش تعیین­شده خود استفاده ابزاري می­کنند که قطعاً یکی از عوامل اصلی عدم پیشرفت ملموس و جدی در مسیر گفتگوها در چند سال اخیر، همین ذهنیت ابزاری نسبت به عرصه مذاکرات سیاسی است.

پس از این که سه کشور دیگر به جمع سه کشور اروپایی پیوستند و گروه موسوم به 1+5 شكل گرفت، جمهوری اسلامی ایران بار دیگر به­طور فعال در گفتگوها شرکت کرد. ارائه بسته پیشنهادی با هدف افزایش احتمال موفقیت مذاکرات سیاسی در گفتگوهای ژنو یک (سال 2008) و به روزرسانی این بسته و ارائه آن در گفتگوهای ژنو 2 (سال 2009) نشان داد که جمهوری اسلامی ایران، نه­تنها گفتگو و مفاهمه منطقي را گزینه درست و منطقی می­داند، بلکه برای دستورکار آن نیز اهتمام ویژه­ای قائل شده و آماده است تا به سهم خود سرمایه­گذاری لازم را در این مسیر انجام مي دهد.

نشست ژنو 3 (سال 2010) نقطه عطفی در روند گفتگوهای ایران و 1+5 به حساب مي آيد، نشستي که در آن دو طرف توافق کردند که ادامه تعاملات ايران و 1+5 در قالب «گفتگو برای همکاری» میسر خواهد بود، اما متأسفانه برخي از اعضاي 1+5 به الزامات اين توافق پاي بند نماندند. اكنون بيش از هر زمان ديگري اين اطمينان حاصل شده است كه چنانچه برخي از اعضاي 1+5 به این توافق پای­بند می­ماندند، قطعاً امروز پیشرفت­های بسیار زیادی در این مسیر حاصل گردیده بود. از این­رو اگر 1+5 نسبت به موضوع تأمین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران از منظر «همکاری» می­نگریست، این نیاز جمهوری اسلامی ایران می­توانست محملی برای گام نهادن در مسیر حل و فصل موضوع باشد، اما پیشنهادهای غیرمنطقي و نامتوازن 1+5 در گفتگوهای استانبول یک (سال 2011) يك بار ديگر فرصت ها را زائل ساخت، چرا كه آنها نه­تنها هیچ چارچوب الزام­آور و تعهدآوری درباره فروش سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران و نیز فروش رادیودارو برای یک میلیون بیمار نیازمند ایرانی در قبال دریافت وجه آن ارائه نکردند، بلکه حتی حاضر نشدند با فرمول تبادل سوخت نیز این نیاز جمهوری اسلامی ایران را تأمین نمایند. افزون بر این، با وجود این که رئیس جمهور برزیل و نخست­وزیر ترکیه با دریافت نامه­هایی از رئیس جمهور امریکا به تهران آمدند تا در این زمینه ابتکار عملی را به­خرج دهند و در عمل نيز با همکاری سازنده جمهوری اسلامی ایران توانستند ایده شکل­گیری تبادل سوخت را در قالب «بیانیه تهران» عملیاتي نمايند، ولی به­فاصله چند روز پس از صدور این بیانیه -که به اذعان طرف­های برزیلی و ترکیه­ای، پاسخی به نامه رئیس جمهور امریکا بود-، با فشار ایالات متحده امريكا و در اقدامی غیرمنطقی و غیر هوش­مندانه، قطعنامه 1929 در شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران صادر شد و عملاً در برابر پیشرفت روند همکاری دو طرف در قالب یک تعامل برد – برد، مانع بزرگي ايجاد شد و تلاش هاي سازنده ايران ناكام ساخت، اما در ميان بهت و حيرت برخي از اعضاي 1+5، این مانع­تراشی نیز موجب توقف در روند پیشرفت فعالیت­های صلح­آمیز هسته­ای ایران نشد و هنگامی­که ملت ایران از تأمین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران از سوی 1+5 ناامید شد، دانشمندان ایرانی با اراده­ای راسخ و بدون هیچ تجربه قبلی در زمینه فناوری و ساخت صفحه­های سوخت رآکتورهای تحقیقاتی، موفق شدند صفحه­های سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تولید نموده و با موفقیت در قلب رآکتور نصب نمایند تا در عمل راديو داروهاي مورد نياز یک میلیون شهروند ايراني فقط با اتكا به فعاليت هاي صلح آميز هسته اي ايران تامين شود.

خانم ها و آقایان!

هر چند رویدادهایي كه اشاره شد، مربوط به گذشته است، اما عدم درایت و هوشمندی در شرایط کنونی نیز می­تواند، فرصت ها را زائل نموده و تجربه­های گذشته را تکرار کند. متأسفانه بايد اذعان كرد اشتباه محاسباتی برخی اعضای 1+5 اجازه نداد تا از فرصت «تبادل سوخت» و هم­چنین فرصت «بیانیه تهران» استفاده بهینه به نفع تفاهمي جمعي و در مسير حل و فصل موضوع صورت پذیرد.

در مرحله اخیر جمهوری اسلامی ایران با بررسی دقیق پیشنهاد 1+5 در گفتگوهای آلماتی یک و با توجه به چارچوب طرح ارائه­شده جمهوری اسلامی ایران در گفتگوهای مسکو، پاسخي منطقی، سازنده و ايجابي را به طرف مقابل رائه نمود. در اين راستا جمهوری اسلامی ایران در گفتگوهای آلماتی 2  تصريح كرد.

1.جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا برای "حل و فصل موضوع هسته اي به­طور کامل" در چارچوب معاهده ان پی تی با 1+5 کار کند تا نتیجه مورد توافق حاصل گردد.

2.چنان­چه 1+5 در اين مقطع آمادگی لازم را برای "حل و فصل موضوع به­طور کامل" نداشته باشد، جمهوری اسلامی ایران آماده است تا گام یا گام­های ابتدایی را در این مسیر بردارد، مشروط بر این که طرف مقابل نیز آمادگی لازم برای برداشتن گام یا گام­های متقابلِ هم­وزن، هم­جنس و هم­زمان را داشته باشد و حقوق جمهوري اسلامي ايران در چارچوب معاهده ان پي تي به­ویژه غني­سازي را به­رسميت بشناسد. بر همین مبنا, جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا چند محور از پیشنهادهای  1+5 را که در نشست آلماتی یک تبیین شده بود، به اجرا در آورد.

ابتكار جمهوري اسلامي ايران در گفتگوهاي آلماتي 2 و موافقت با چند مورد از پيشنهادهاي 1+5 در آلماتي يك، بار دیگر بستر لازم را براي آزمون جدی اراده برخی قدرت­ها به­منظور شكل­گيري عملي ايده «گفتگو براي همكاري» فراهم نموده­است، چرا كه این ابتکار دیگر هیچ توجیه و بهانه­ای را برای استمرار ادعای برخی قدرت­ها درباره نگرانی پیرامون فعالیت­های صلح­آمیز هسته­ای جمهوری اسلامی ایران باقی نمی­گذارد.


اکنون 1+5 در مقابل سه گزینه قرار دارد:

اول؛ حل و فصل موضوع به­طور کامل در یک مرحله که جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای ورود در این مسیر تا حصول نتیجه اعلام کرده­است و در گفتگوهای مسکو نیز طرح جامع خود را پیشنهاد نموده­است.

دوم؛ حل و فصل گام به گام موضوع با برداشتن چند گام اولیه متقابل هم­جنس، هم­وزن و هم­زمان از سوي دو طرف در حرکت اولیه که در گفتگوهای آلماتی 2 پیشنهاد شد.

سوم؛ عدم حرکت به­سمت جلو و کنار گذاشتن پیشنهاد 1+5 در آلماتی یک


خانم­ها و آقايان!

همان طور كه استحضار داريد در پایان گفتگوهای آلماتی 2، خانم كاترين اشتون در جريان کنفرانس مطبوعاتی به صراحت اعلام کرد اعضای 1+5 به پایتخت­های خود رفته و پس از مشورت با مقام­هاي خود، ظرف چند روز تصمیم آن­ها به اطلاع آقای دکتر جلیلی خواهد رسيد، اما اکنون پس از گذشت چند هفته از آن زمان، هنوز پاسخی دریافت نشده است. از اين رو چنانچه 1+5 گزینه­های اول و دوم را نپذیرد، عملاً به این معنا است که پیشنهاد خود در گفتگوهای آلماتی یک را نیز کنار گذاشته است، از این رو باید به افکار عمومی جهان درباره این رویکرد و منطق رفتاری پاسخ­گو باشد.

جمهوری اسلامی ایران بار دیگر تأکید می­نماید که در قبال انجام تکالیف ناشی از عضویت در آژانس بین­المللی انرژی اتمی و نیز معاهده ان پی تی، صرفاً خواستار استیفای همه حقوق مصرح بویژه غنی سازی در این چارچوب و اعمال آن بر اساس نیازهای خود است.


خانم ها و آقايان!

اکنون توپ در زمین 1+5 است، از اين رو 1+5 باید اولاً؛ اراده جدی خود را برای پیشرفت عملی در مسیر گفتگوها با انتخاب يكي از دو گزينه پيشنهادي ايران يعني «حل و فصل كامل موضوع» «در يك مرحله» و يا حركت «گام به گام» با اقدام­های متقابل هم­جنس، هم­وزن و هم­زمان ابراز کند، ثانیاً؛ عزم عملی خود را برای ورود به مذاکرات سازنده، جدی، محتوایی، مؤثر و نتیجه­بخش با پاي­بندي عملي به الزام هاي گفتگو براي همكاري نشان دهد، ثالثاً؛ با پذيرش بي قيد و شرط حقوق هسته­اي ملت ايران در چارچوب معاهده ان پی تی به­ویژه غني­سازي، خود را از اتهام عدم پاي­بندي به الزامات معاهدات بين­المللي و برخورد گزينشي با موازين و مقررات بين­المللي برهاند و رابعاً؛ با اعطاي اختيار لازم به افراد شركت­كننده در مذاكرات براي پيشبرد گفتگوها، شائبه خرید زمان، فرار از گفتگو و یا انجام گفتگو با هدف صرفاً گفتگو را از خود دور نماید.

با سپاس