جمعه ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ | Friday, 12 August 2022
  • ارتباط با انتخاب
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیک
  • |
  • نظرسنجی
جمعه ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ | Friday, 12 August 2022
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
جستجو
ویدئو جدیدترین اخبار پربیننده ترین
لایو خبر عکس خواندنی ها اخبار ویژه
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • ارتباط با انتخاب
  • پیوندها
  • آب و هوا
  • اوقات شرعی
  • مجله الکترونیک
  • نظرسنجی
  • آرشیو
ویدیو /  تصویری واضح از لحظه حمله به سلمان رشدی

ویدیو / تصویری واضح از لحظه حمله به سلمان رشدی

فیلمی از لحظه حمله به سلمان رشدی

فیلمی از لحظه حمله به سلمان رشدی

ویدیو / انتقال سلمان رشدی به بیمارستان با بالگرد

ویدیو / انتقال سلمان رشدی به بیمارستان با بالگرد

ویدیو / شیائومی از ربات انسان نمای «سایبر وان» رونمایی کرد

ویدیو / شیائومی از ربات انسان نمای «سایبر وان» رونمایی کرد

فیلم دیده نشده از شعرخوانی ابتهاج برای محمود دولت‌آبادی

فیلم دیده نشده از شعرخوانی ابتهاج برای محمود دولت‌آبادی

ویدیو / حمله به ماشین‌های مردم در ارزنه؛ شکستن شیشه خودروی گردشگران

ویدیو / حمله به ماشین‌های مردم در ارزنه؛ شکستن شیشه خودروی گردشگران

کد خبر: ۱۱۰۸۴۹
تاریخ انتشار: ۳۰ : ۲۳ - ۲۱ ارديبهشت ۱۳۹۲
صفحه نخست >> سیاست
پ

زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه به روایت نوه‌اش: هرگز نمازش ترک نمی‌شد

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : تاریخ ایرانی نوشت:

در آن زمان مد از اندرون بیرون می‌آمد و زن‌های شهر پیوسته چشم بدانجا داشتند تا از میانه چه برخیزد و مورد پیروی آنان قرار گیرد. چارقد‌ها معمولاً از زری و گارس و مشمش بود و چارقد قالبی از ابتکارات اندرون بشمار می‌رفت. بدین معنی که قسمت سر چارقد‌ها را بدقت بسیار و با آدابی خاص با نشاسته آهار زده و قالب می‌کردند و مرغوب‌ترین انواع آن را آفتاب‌گردانی می‌خواندند. این عمل کار هر کس نبود بلکه برخی در این فن تخصص داشتند و دیگران به آن‌ها رجوع می‌کردند. بعضی روی چارقد «کلاغی» بسر بسته زیر گلو گره می‌زدند.

 

زلف‌ها را چین چین و حلقه با لعاب بهدانه بر پیشانی می‌چسباندند. با وسمه یا رنگ و حنا ابروهای پهن و پیوسته می‌کشیدند و گاه میان آن خالی می‌نهادند. چشم‌ها را سُرمه کشیده بر چهره سفیداب و سرخاب فراوان می‌مالیدند. بر پشت لب سبیلی باریک می‌کشیدند و لب را اندکی با سرخاب رنگ می‌دادند. در اوایل آرخالق بر تن می‌کردند که سردستی بلند داشت و دور آن را که یراق‌دوزی بود روی پیراهن بر می‌گرداندند. رفته رفته نیم‌تنه جای آن را گرفت که به انواع مختلف دوخته می‌شد.

 

تنبان‌ها کوتاه بود و به زانو نمی‌رسید ولی بسیار فراخ و پرچین دوخته می‌شد و در آن فنر‌ها قرار می‌دادند تا باصطلاح چتری بایستد و برای آنکه این منظور بهتر برآورده شود زیر آن تنبانی آهارزده می‌پوشیدند و در نتیجه تنبان‌رو دایره‌ای به شعاع نیم ذرع بل بیشتر گرد قامت بانوان تشکیل می‌داد. لبه و دور آن‌ها را نیز با کمر بر، جوانی و یراق‌های پهن گرانبها زینت می‌کردند. هنگامی که دسته‌ای از بانوان حرم به دنبال شاه روان بودند تنبان‌هایشان به طرزی خوش حرکت نواسانی می‌کرد و منظری بس تماشایی داشت.

 

آن زمان در ایران جوراب بلند معمول نبود و جوراب کوتاه بپا می‌کردند و ساق‌های سیمی تا بالای زانو نمایان بود. کفش‌ها نوعی از گالش بود که از دیار فرنگ می‌آوردند و بانوان شیک از آن می‌پوشیدند.

 

در این اوان تاجر فرانسوی که «پیلو» نام داشت با زنش به تهران آمد و چیزهای تازه با خود آورد. مد اندرون نیز با به بازار آمدن آن اشیاء تغییر یافت. شلوارهای کش جای جوراب‌های کوتاه و کفش‌های چرمی گوناگون جای «ارسی‌های مداد» را گرفت.

 

خانم‌ها در آرایش خود جواهر بسیار بکار می‌بردند. نیمتاج و سنجاق‌های گوهرنشان زیب سر و زلف می‌کردند و‌گاه کنار زلف پرهای رنگارنگ قرار می‌دادند. «عقدرو» و «سینه‌ریز» به گردن می‌آویختند و بازوبندهای درشت گران‌بها می‌بستند که رشته‌های ابریشمی در زیر داشت و به هر رشته گوهری تابان یا سکه‌ای زر آویخته بود. گل‌ها و اشیاء ظریف دیگر از طلا و مروارید و سنگ‌های قیمتی بر سر و بر می‌زدند و انگشترهای درشت و ریز در انگشتان می‌کردند.

 

 

شمایل ناصرالدین شاه و عادات و خصائل او

 

ناصرالدین شاه را چهره‌ای گشاده ومطبوع بود: چشم‌های گیرا و درخشانش هر دلی را مجذوب می‌ساخت و نگاه ملایمش را چنان نفوذی بود که در دل هر کس اثری شگفت می‌بخشید و خواه و نخواه در حلقۀ اطاعتش می‌کشید ولی گاه خشم، آن نگاه آرام را چنان سختی و تندی پدید می‌گشت که کس را یارای تحمل آن نبود و شراره‌ای که از دیدگانش می‌جست خرمن نیروی هر جسوری را می‌سوخت. دماغی کشیده و اندکی برگشته، سبلتی بلند و راست و لبانی مردانه و متبسم داشت. موهای سرش در اوان جوانی ریخته بود و دامن پیشانی فراخ تا فرق درخشانش کشیده می‌شد. اندامی معتدل، حرکاتی موزون، رفتاری برازنده و دست و پایی ظریف داشت. با زیردستان به رأفت و عطوفت سلوک می‌کرد و برای فراهم ساختن آسایش رعایا و آرامش کشور دمی نمی‌آسود. ولی چه سود که یک تنه بر بیگانگان نیرومند یارای پیروزیش نبود. برای خدمتگزاران پدری مهربان و برای خیانتکاران مواخذی سختگیر بود.

 

او را طبعی حساس و ذوقی سرشار و به شعر و ادب تمایل بسیار بود. خود شعر خوش می‌سرود و اشعار بسیار از استادان سخن ایران و عرب از بر داشت. دیوانش مشتمل بر چند صد بیت است که به چاپ رسیده.

 

در آغاز تذکرۀ مجمع‌الفصحا نیز دویست بیت از اشعارش ضبط افتاده که برای نمونه غزلی از آن میان در اینجا آورده می‌شود:

ای روی ماه ترا صد بنده همچو پری / از رفتن تو رسد خجلت به کبک دری

تشبیه روی ترا هرگز به مَه نکنم / زیرا که در نظرم زیبا‌تر از قمری

خورشید بزمگهی، سلطان هر سپهی / شایستۀ کلهی زیبندۀ کمری

پیش تو بنده شدن بهتر ز پادشاهی / پای تو بوسه زدن، خوش‌تر ز تاجوری

دادی به کف قدحم، در عینِ تشنه لبی / کردی ز خود خبرم در عین بی‌خبری

فارغ ز هر دهنی کردی به یک سخنم / هرگز چنین سخنی نشنیدم از دگری

تا در محیط غمت افتاده کشتی من / آسوده دل شده‌ام از موجِ هر خطری

من با سپر چه کنم، ای تُرکِ سخت‌کمان / زیرا که می‌گذرد تیرت ز هر سپری

بگذشتی از سرِ کین بر شاه ناصردین / بر قبله‌گاهِ زمین، زینسان مکن گذری

 

***

 

در نخستین سفر مشهد مقدس چون شاه به زیارت مشرف شد جیغۀ گرانبهایی را که بر کلاه و گوهر دیگری که بر لباس داشت تقدیم آستان رضوی نمود و این رباعی را بسرود:

در عمر ابد، ای شَه معبود صفات / اسکندر و من صرف نمودیم اوقات

با همت من کجا رسد همت او / من خاک در تو جستم او آب حیات

 

***

 

میرزا محمدخان سپهسالار که پیش از حاج میرزا حسین‌خان این لقب را داشت و از رجال شایسته زمان خویش و از خدمتگزاران برگزیده ناصرالدین شاه بود چون بدورد جهان گفت شاه در ماده تاریخش چنین سرود:

سپهسالار صد حیف از جهان رفت / ز دست خسرو صاحبقران رفت

یکی شمشیر سر تا پای گوهر / سپهسالار صد حیف از جهان رفت

پی تاریخ سالش گفت ناصر / نیاید باز چون تیر از کمان رفت

 

از مصرع‌های اول و آخر به حساب جمل ۱۲۹۸ حاصل می‌شود که تاریخ وفات سپهسالار است.

 

شاه به نقاشی رغبتی بسزا داشت و نقش‌پردازان را تشویق می‌کرد. خود نیز دارای قلمی استوار و شیرین بود. شبیه‌سازی را با مداد و سیاه‌قلم نیک از عهده برمی‌آمد. هفت اثر خوب خود از او دیده‌ام که بشرح برخی از آن‌ها می‌پردازم:

 

روزی در سیاه‌بیشۀ مازندران شاه چند خرس شکار کرد و چون به ناهارگاه بازگشت از روی تردماغی مداد و کاغذ خواسته شبیه اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات را بسیار زود و سخت نیکو نقش ساخت. اعتمادالسلطنه پیوسته جزء ملتزمین رکاب بود و هنگامی که شاه به خوردن ناهار و عصرانه می‌پرداخت، در حضور نشسته روزنامه‌های اروپایی و تاریخ می‌خواند.

 

دیگر از آثار قلمی خوب شاه شبیه دوستعلی‌خان معیرالممالک جدّ راقم این سطور است که در جاجرود ساخته شده و برای نمایاندن پایۀ استعداد وی زیب این صفحات می‌گردد. یکی از کارهای دیگر او شبیه آغامحمدخان خواجه است که نزد عزیزالسلطان بود.

 

روزی شاه در دیوانخانه تفرج می‌کرد و کمال‌الملک که به دستور او پرده‌ها می‌پرداخت در گوشه‌ای سرگرم نقاشی بود. شاه نزد او آمد و به تماشا ایستاد و چون پردۀ کوچک ساده‌ای آمادۀ کار در کنار بساط وی دید هوس کرد که استعداد خویش را بیازماید و در دم قلم بدست گرفته ظرف چند ساعت دورنمایی فکری از کوه و نهر آب و تک درختی بپرداخت که برای تفنن سلطان در اندک زمانی خوب بود. پردۀ مزبور را برای امین‌السلطان که هنوز به صدارت نرسیده بود فرستاد و سال‌ها بر دیوار کتابخانۀ پارکش که اکنون محل سفارت روس است آویخته بود.

 

مدرسۀ دارالفنون را در عصر ناصری بنیان نهادند و استادان زبردست از اطریش و فرانسه و آلمان برای تدریس بدانجا فراخواندند. شاه سالی یکبار برای بازدید به مدرسۀ مزبور می‌رفت و شاگردان در حضورش از رشته‌های مختلف امتحان می‌دادند. یکی از روز‌ها پس از انجام مراسم بازدید شاهزادۀ علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه وزیر علوم، آقا میرزا اسمعیل نقاش معروف به جلایر را که مردی سخت خوشرو و شوخ‌طبع و در فنِ پرداز و «کپی» استاد بود با پردۀ بزرگی که از شاه و گروهی از وزرا ساخته بود به حضور آورد. پس از آنکه شاه زمانی دراز به پرده نگریست و تحسین فراوان کرد اعتضادالسلطنه پیش رفته شرحی مبنی بر استعداد و لیاقت جلایر ایراد کرد و در پایان مطلب عرضه داشت اما افسوس که... آقامیرزا اسمعیل مجال اتمام سخن را به شاهزاده نداد و تعظیمی کرده، گفت: «هشتاد تومان هم مقروض است.» شاه را هوش و گفته وی نیز پسند افتاد و پانصد تومان انعامش داد. میرزا اسمعیل عادت به افیون داشت و چون دانست که اعتضادالسلطنه می‌خواهد رازش را فاش سازد، فرصت اتمام سخن را به او نداد و ضمناً حاجت خویش را با شاه باز گفت.

 

شاه در تیراندازی مهارتی تام داشت و گلوله را نیکو به هدف می‌زد. زمانی که قورخانه در خیابان سردر الماسیه واقع و سپرده به اقبال‌السلطنه بود، شاه روزی برای بازدید بدانجا رفت. من آنوقت در خدمت نظام بودم و کامران‌میرزا نایب‌السلطنه وزیر جنگ بود. در باغ قورخانه برای استراحت شاه و همراهانش چند خیمه فراخ دامن افراشته در آن انواع شیرینی و میوه چیده بودند. در سراپردۀ مخصوص میزی بزرگ در کناری نهاده بیست قبضه تفنگ ساخت قورخانه روی آن قرارداده بودند. (تفنگ‌های سربازی آن دوران مارتینی بلند و کوتاه و هنری مارتن ورندل بود.)

 

شاه پس از بازدید قسمت‌های مختلف به چادر مخصوص آمده یکسر به سوی میز مزبور رفت و پس از دقت و رسیدگی بسیار و مقایسۀ تفنگ‌ها با نمونه، یکی از آن‌ها را برداشته بدست پیشخدمتی داد و گفت تا صفحۀ کاغذی به دیوار نصب کند و آن را هدف قرار دهد. او نیز اطاعت کرد و به تیر سوم نشانه را زد. آنگاه شاه تفنگ را بازستاند و لنگۀ سبلت راست را جمع آورده در دهان گرفت و گفت: «نرۀ فانوسی را که به دیوار نصب است خواهیم زد.» به صدای تفنگ فانوس درهم شکست و فریاد تحسین از حضار برخاست و قریب هزار سکۀ زر به عنوان ناز شست تقدیم شد. شاه به صاحب‌منصبان خارجی از قبیل «لمر» و «پروسکی» فرانسوی، «پولکونیک» روسی، «آندرنی» ایتالیایی، «متس»، «واگنر» و «کنت دومن فرت» اطریشی (رئیس نظمیه وقت) و «اشتوداخ» آلمانی که در حضور بودند به هر یک چند سکه زر بخشید که همه با کمال مسرت پذیرفتند.

 

شاه با وقفه بین هر جمله سخن می‌گفت. صدایی آرام و در عین حال آمرانه و خنده‌ای مخصوص به خود داشت. بیشتر کلمات را از حلق ادا می‌کرد. زبان فرانسه را نیک می‌دانست ولی به روانی حرف نمی‌زد. صحبت او را با سفرا و بانوانشان که نزد انیس‌الدوله می‌آمدند بسیار شنیده‌ام. بر جغرافیا احاطه داشت و بیشتر اوقات فراغت خود را به مطالعه آن می‌گذرانید. علاقه وافری نیز به تاریخ داشت و چنان که گذشت همه‌گونه تاریخ در حضورش خوانده می‌شد و بر اثر همین علاقه بود که به جمع‌آوری و طبع «ناسخ‌التواریخ» امر کرد.

 

***

 

بار یافتن به حضور شاه برای هر کس میسر بود و بیشتر نیازمندان عرایض را بدون واسطه، خود به دست سلطان می‌دادند. مردم طبقۀ سوم به آسانی اجازه شرفیابی یافته شکایت خود را شفا‌ها به عرض می‌رساندند و مأیوس بر نمی‌گشتند مگر آنکه حق به جانبشان نبوده باشد. هر‌گاه کسی از پسرش نایب‌السلطنه شاکی بود توسط صدراعظم به عرض می‌رساند و اگر از صدراعظم ستمی به وی رسیده بود بوسیلۀ یکی از علمای وقت یا خواجه‌سرایان محترم و یا عزیزالسلطان دادخواهی می‌کرد. خلاصه آنکه راه نجات از ظلم و تعدی به مردم باز بود و می‌دانستند که فریادرسی دارند.

 

***

 

دیر کاج، دهی است در طرف «مسیله» که دربارۀ حدود و چگونگی استفادۀ از قنات آن بین آقا میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و دوستعلی‌خان معیرالممالک پیوسته اختلاف‌نظر بود. طرفین در این خصوص مکرر به حضور شاه عریضه‌نگار شده، دادخواهی می‌کردند. سرانجام او در حاشیۀ یکی از عرایض نوشت: «معیرالممالک تو و مستوفی‌الممالک هر دو از نوکران صدیق و خدمتگزار هستید و نسبت خلاف به هیچ یک نمی‌توان داد. بدون اطلاع شما امینی را برای رسیدگی بدین امر می‌فرستم و آنچه بر ما معلوم شود دستخط خواهیم کرد.»

 

حاج‌میرزا حسین‌خان سپهسالار که به چشم رقابت در میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و دوستعلی‌خان معیرالممالک می‌نگریست عریضه‌ای به شاه نوشت که این دو، مال دولت را به رایگان می‌برند و در صندوق‌های خود انباشته می‌سازند. هر‌گاه امر مبارک صادر شود که در خانۀ آنان را مُهر کنند خیانتشان را به ثبوت خواهم رسانید.

 

شاه که خدمتگزاران خود را نیک می‌شناخت در پاسخ وی تنها بدین بیت اکتفا کرد:

دوست به دنیا و آخرت نتوان داد / صحبت یوسف به از دراهم معدود

 

***

 

هنگامی که آصف‌الدوله حکمران خراسان بود شیخ‌الرئیس معروف که از شاهزادگان محترم و به لباس اهل علم درآمده بود و یگانه ادیب و واعظ و نطاق زمان خود بشمار می‌رفت در مشهد می‌زیست و چون از حکمرانش رنجش خاطری رسیده بود عزم سفر عشق‌آباد کرد و بوسیلۀ نایب‌السلطنه این دو بیت را به حضور شاه فرستاد:

نایب‌السلطنه بر گو به شَهِ پاک سرشت / که ادیبی ز خراسان به تو این بیت نوشت

آصف و ملک و سلیمان به تو باد ارزانی / ما رهِ عشق گرفتیم چه مسجد چه کنشت

 

شاه در پاسخ وی این قطعه را سرود:

نایب‌السلطنه بر گو به خراسانی زشت / که شهنشاه جواب تو بدین بیت نوشت

آصف ار بد به شما کرد جزا خواهد دید / هر کسی آن درَوَد عاقبت کار که کشت

 

***

 

شاه در تابستان سرداری از پارچه‌های نازک و مخصوصا «آقاری» با شلوار سپید می‌پوشید و در زمستان سرداریش از ترمه یا ماهوت سیاه بود. پالتو‌هایش نیز از ترمه و ماهوت سیاه و برگردان و یقۀ خز داشت. در زیر پالتو قبای قلمکار در بر می‌کرد و زیر آن جامۀ چند بر روی هم می‌پوشید. سرداری، شلوار و پالتو‌هایش دارای مغزی قرمز و تکمه‌های زرد شیر و خورشیدی بود. ‌گاه عصا بدست می‌گرفت و دستکش نیز بر دست می‌کرد.

 

معمولا پالتو را بر دوش می‌افکند و کمتر دست را از آستین بیرون می‌آورد. پیوسته موزۀ چرم برقی بپا داشت و اگر کفش می‌پوشید آن نیز از چرم برقی بود. عطر زنبق و بنفشه را بسیار دوست داشت و پیوسته بوی دلکش این دو گل از وی به مشام می‌رسید. چهره را با گلاب می‌شست.

 

***

 

شاه را در ادای فرائض مذهبی اهتمامی بسزا بود. هر بامداد در سر حمام چند صفحه از کلام ربانی تلاوت می‌کرد و هرگز نمازش ترک نمی‌شد. پیوسته مُهری کوچک در جیب داشت و چون هنگام گزاردن نماز فرا می‌رسید دستمال خود را بدل از سجاده بر زمین گسترده، مُهر را روی آن قرار می‌داد و به نیایش پروردگار می‌پرداخت.

 

یاد دارم روزی در جاجرود هوا سخت سرد و زمین پوشیده از برف بود و شاه سرگرم شکار. چون آفتاب آهنگ مغرب کرد شاه دست از شکار کشید و گفت تا قالیچه‌ای روی برف گستردند و موزه از پایش بیرون آوردند آنگاه وضوء ساخته به نماز ایستاد.

 

***

 

شاه روزی پنج قلیان می‌کشید. به کشیدن انفیه معتاد بود و بهترین آن را از هندوستان برایش می‌آوردند که در قوطی ظریفی از طلا و مینا ریخته در جیب می‌گذاشت و روزی چند بار از آن اسعتمال می‌کرد.

 

***

 

ناصرالدین شاه ماهی چند شب شام را در بیرونی می‌خورد و بیشتر شب‌هایی بود که کارهای دولتی و کاغذخوانی و نامه‌نویسی داشت. حکام و مامورانی که بایستی به محل کار خود می‌رفتند برای گرفتن دستور به حضور می‌آمدند. غلامحسین خان امین خلوت (بعد ملقب به صاحب‌اختیار شد)، مهدی‌خان آجودان مخصوص (در دورۀ مظفری ملقب به وزیر همایون شد)، ادیب حضور (در اواخر ملقب به اعتمادالسلطنه شد) برای خواندن عرایض و نوشتن جواب‌ها در حضور می‌نشستند. پس از پایان کار تنی چند از خواص آمده سخن از شکار و اسب به میان می‌آمد و یا چند دست شطرنج بازی می‌شد.‌ گاه خود شاه با یکی از پیشخدمت‌ها به بازی می‌نشست و گاه دو حریف پُرادعا را به نبرد رخصت می‌داد و خود به تماشا می‌نشست. کسانی که در حضورش شطرنج می‌باختند بدین قرار بودند: محمدخان غفاری، اقبال‌الدوله که در اوایل ریاست تفنگدار‌ها را داشت و بعد وزیر خالصه شد. امین خلوت برادر کهتر اقبال‌الدوله، محمد ابراهیم‌خان معروف به چرتی و متخلص به «فرزانه» که دیوانش به طبع رسیده. آقامچول زین‌دارباشی ملقب به صدیق‌السلطنه. اکبرخان نایب‌ناظر برادر مجدالدوله، شاهزادۀ معتضدالسلطنه پسر اعتضادالسلطنه وزیر علوم و آجودان مخصوص.

 

***

 

در سال یکهزار و سیصد و نه هجری شطرنج‌باز معروفی از افغانستان به ایران آمد و در محفل شطرنج‌بازان ولوله افکند. محفلی چند برای نبرد با وی تشکیل یافت و هر بار پیروزی از آن او گشت. سرانجام ماجرا به گوش شاه رسید و امر شد تا وی را به حضور آوردند. استاد افغانی یک تنه با دستۀ شطرنج‌باز‌ها به پیاده‌رانی و سوارتازی پرداخت و جمله را شهمات و از چیره‌دستی خود شاه را مات ساخت و انگشتر الماس به عنوان جایزه دریافت داشت.

 

***

 

در یکی از سفرهای شکاری جاجرود ناصرالدین شاه برای نخستین‌بار بر توسن ترکمانی که بتازگی عین‌الملک امیرآخور تقدیم داشته بود سوار شد و در پی صید تاخت. برخلاف انتظار اسب به روی اندر افتاد و کتف شاه سخت رنجه گشت. این پیش‌آمد امیرآخور را از اندازه برون پریشان ساخت و بیچاره از بیم نزول خشم شاه خود را باخت.

 

شاهزاده حشمت‌الدوله که از مقربان سلطان و در التزام رکاب بود موقع را مغتنم شمرده این رباعی را که از استاد فرخی است به خطی خوش نوشته به حضور فرستاد:

شا‌ها ادبی کن فرس بدخو را / کازرده نموده آن تن نیکو را

گر گوی غلط رفت به چوگانش زن / ور اسب خطا کرد به من بخش او را

 

شاه در حال رنجوری شهزاده را چنین پاسخ داد:

 

بدخویی اسب ترکمان سنجیدم / در کوه ز کردار بدش رنجیدم

آن اشتر اسب‌نام نافرمان را / ز اصطبل برانده بر شما بخشیدم

 

عین‌الملک از کار حشمت‌الدوله الهام گرفته دست بدامان قاآنی که هم در رکاب شاهانه بود زد و از طبع سرشارش مدد جست. قاآنی این رباعی را سروده و امیرآخور آن را به حضور فرستاد:

اسبی که سوار شد بر آن ناصر دین / بدخوی نخواهد شدن آن اسب یقین

از شدت وجد خواست پرواز کند / بیچاره چو پر نداشت آمد به زمین

 

شاه را ظریف‌اندیشی امیرآخور و ظرافت طبع شاعر خوش‌آمده، پیش‌آمد را ناشده انگاشت.

 

***

 

روزی در ناهارگاه جاجرود شاه با اقبال‌الدوله بشطرنج نشست و به وی گفت: با کمال دقت و جدیت بازی کند و یک اشرفی نیز شرط بسته شد. دیری نگذشت که اقبال‌الدوله دست بُرد و اشرفی را از کنار صفحۀ شطرنج برداشته از جا برخاست، تعظیمی کرده در کناری ایستاد. شاه از مشاهدۀ این حال در شگفتی شد و سبب پرسید. اقبال‌الدوله با سر به صفحه شطرنج اشاره کرده گفت: «بله قربان...» شاه مقصودش را درنیافت و گفت: «معنی این رفتار را ندانستم بیا بنشین و بازی را ادامه ده.» اقبال‌الدوله عرضه داشت: «استدعا می‌کنم اعلیحضرت اسب سپید را برداشته در فلان‌ خانه بگذارند.» شاه چنان کرد و پس از اندک تاملی دانست که مات است، آنگاه بقهقهه خندید و چند اشرفی دیگر به وی مرحمت کرد.

 

 

***

 

در یکی از سفرهای اروپا روزی که ناصرالدین شاه در ضیافت امپراطور اطریش بر سر میز نشسته بود، امپراطور از سازمان لشگری و تعداد قشون ایران جویا شد. شاه در پاسخش گفت: «از کدام دسته نیروی ما سئوال می‌کنید؟» امپراطور در شگفتی شده پرسید: «مگر چند دسته قوا دارید؟» شاه سینه‌ای صاف کرده گفت: «ما را سه نیروی حربیه است. اول نیروی نظامی که پیوسته یکصد و بیست هزار تن زیر پرچم حاضر هستند. دوم عشایر ایران که هنگام ضرورت چندین هزار آماده جانفشانی می‌باشند و سوم نیروی مذهبی است که گاه جهاد بنا به قانون اسلام کلیۀ افراد ایرانی از دل و جان آمادۀ جانبازی می‌شوند.»

 

***

 

در آخرین سفر اروپا هنگامی که شاه در پاریس بسر می‌بُرد یکی از روزنامه‌ها ضمن اخبار پذیرایی شاه چنین نوشت: «در سر میز دسته‌ای بشقاب سوراخ‌کن نیز نشسته بودند.» روزی که روزنامه‌نگاران به حضور آمدند، پس از گفتگوهای لازم شاه گفت: «فلان روزنامه بد لطیفه‌ای دربارۀ ایرانیان ننوشته بود زیرا خوب اطلاع داشته که آنقدر به آنان کم غذا می‌دهند که از شدت گرسنگی ناگزیر به سوراخ کردن ظروف می‌پردازند!»

 

 

منبع:

 

یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، دوستعلی‌خان معیرالممالک، نشر تاریخ ایران، چاپ دوم، ۱۳۶۲، صص ۳۶-۲۹


لینک کوتاه
ارسال به تلگرام
بازید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی
گزارش خطا
0
وب گردی
کدام بسته اینترنتی بهتر است؟!

کدام بسته اینترنتی بهتر است؟!

مرد عاشق پیشه بعد از چند سال ترک همسرش با یک بچه به خانه بازگشت

مرد عاشق پیشه بعد از چند سال ترک همسرش با یک بچه به خانه بازگشت

ستاره‌های شکست‌خورده سینما/ 6 چهره‌ای که نتوانستند به گیشه 8 فیلم در حال اکران رونق ببخشند

ستاره‌های شکست‌خورده سینما/ 6 چهره‌ای که نتوانستند به گیشه 8 فیلم در حال اکران رونق ببخشند

افشای فساد اخلاقی اسطوره قرمزها

افشای فساد اخلاقی اسطوره قرمزها

پای گفت‌وگو با یکی از «شرخر»‌های معروف ایران/ چند می‌گیری «پولش» کنی؟

پای گفت‌وگو با یکی از «شرخر»‌های معروف ایران/ چند می‌گیری «پولش» کنی؟

جزئیات قتل وحشتناک پرستار جوان در مشهد؛ قاتل: پشیمانم!

جزئیات قتل وحشتناک پرستار جوان در مشهد؛ قاتل: پشیمانم!

نظرات بینندگان
نام:
ایمیل:
* نظر:
رپورتاژ / تریبون 2
تصاویر
۱/۴
۱/۴
تصاویر: وضعیت بنای تاریخی «امیرچقماق» پس از سیل اخیر

تصاویر: وضعیت بنای تاریخی «امیرچقماق» پس از سیل اخیر

۲/۴
تصاویر: آیین عزاداری دسته چوبی در گرگان

تصاویر: آیین عزاداری دسته چوبی در گرگان

۳/۴
تصاویر: حاشیه جلسه هیات دولت - ۱۹ مرداد

تصاویر: حاشیه جلسه هیات دولت - ۱۹ مرداد

۴/۴
تصاویر: «نان پوشی»؛ نذری مادرانه برای فرزندان

تصاویر: «نان پوشی»؛ نذری مادرانه برای فرزندان

خرید و فروش بیتکوین
ببینید!

ویدیو / رفتار غیرحرفه‌ای با اموال مردم در یک شرکت پستی؛ تیپاکس عذرخواهی کرد

ویدیوی نایاب / وقتی غلامرضا تختی به دیدار هوشنگ ابتهاج رفت

ویدیو / پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس: ما در سال حدود ۱۷ هزار نفر تلفات جاده‌ای داریم؛ حتی از افغانستان و عراق هم بیشتر است

ویدیو / معاون سازمان سنجش: در کنکور امسال برخی روی کفش خود دوربین نصب کرده بودند

ویدیو / ۱۵ درس از کوکاکولا + زیرنویس فارسی

ویدیو / شعرخوانی پراحساس هوشنگ ابتهاج در دانشگاه مریلند در حومه شهر واشنگتن

ویدیویی از جمع آوری دکورهای «خندوانه»

آرشیو
خرید و فروش بیتکوین
پربازدیدها
روز هفته ماه سال

ویدیوی نایاب / وقتی غلامرضا تختی به دیدار هوشنگ ابتهاج رفت

خاطرات هاشمی رفسنجانی، ۲۰ مرداد ۱۳۷۸: فیلم «هیوا»‌ی ملاقی پور را دیدم؛ وضعیت سنگر و جنگ با واقعیت تطابق نداشت

سلمان رشدی در نیویورک با چاقو مورد حمله قرار گرفت / ضارب دستگیر شد / پلیس: سلمان رشدی از ناحیه گردن چاقو خورده / شاهدان عینی: «بین شش تا هشت بار» با چاقو مورد حمله قرار گرفت / فرماندار نیویورک: او زنده است؛ یک افسر پلیس جانش را نجات داد

مشاهده یک قلاده یوز ماده به همراه ۴ توله در محدوده جاده تهران - مشهد

مسعود اسداللهی، کارگردان «همسفر» و «علی‌کنکوری» درگذشت

پیشنهاد اتحادیه اروپا به ایران برای حل و فصل ماجرای پادمان / پاسخ تهران به سئوالات آژانس پیش از اجرای توافق احیای برجام / اجرای توافق متکی بر ارزیابی آژانس از همکاری ایران خواهد شد / اتحادیه اروپا گفته تا ۲۴ مرداد پاسخ مثبت یا منفی را اعلام کنید

پیکر هوشنگ ابتهاج در رشت به خاک سپرده می‌شود

تصاویر: وضعیت بنای تاریخی «امیرچقماق» پس از سیل اخیر

وصیت ابتهاج: پیکرم را زیر درخت ارغوانم به خاک بسپارید

خاطره‌ی عجیب هوشنگ ابتهاج: آن مرد گفت در ۹۴ سالگی می‌میری!

ویدیو / سه ماه زندگی پرنده‌ای کوچک در موهای یک زن

ویدیو / نشستن یک زن جوان روی کاپوت ماشین در حال حرکت در چالوس

چرا نصف بیشتر کنکوری‌های مجاز، انتخاب رشته نمی‌کنند؟

ویدیو / تصاویر جدید از هالک ایرانی پیش از مبارزه جنجالی؛ مشت زدن به شکم مجری نمایش

خاطرات هاشمی رفسنجانی، ۱۵ مرداد ۱۳۷۸: سازمان انرژی اتمی می‌گوید اسرائیل نخستین سلاح اتمی اش را در سال ۱۳۶۰ آزمایش کرده

هوشنگ ابتهاج (سایه) درگذشت

وصیت ابتهاج: پیکرم را زیر درخت ارغوانم به خاک بسپارید

ویدیویی وحشتناک از لحظات اولیه سیل در شهرستان استهبان فارس

خاطرات حسن روحانی، شماره ۱۰۸: با لباس نظامی درب خانه‌ی آیت الله خامنه‌ای را زدم؛ گفتند آمده اید آقا را ببرید؟

خاطره‌ی عجیب هوشنگ ابتهاج: آن مرد گفت در ۹۴ سالگی می‌میری!

خاطرات هاشمی رفسنجانی، ۸ مرداد ۱۳۷۸: آنچه ملک عبدالله گفت و به مذاق بعضی خوش نیامد

مسیر آب در امامزاده داوود به طور قطع دستکاری شده بود / توپوگرافی این مسیر به گونه‌ای است که نباید با بارش‌های ۲۰ تا ۳۰ میلیمتری چنین حادثه‌ای رخ دهد

ویدیو / فیلمی جدید از لحظه وقوع سیل در استهبان؛ فریادهای زنان و مردان برای نجات مردم

ویدیو / سه ماه زندگی پرنده‌ای کوچک در موهای یک زن

ویدیو / این حیوان عجیب الخلقه در عراق، شیر منقرض شده آشوری است؟

سازمان جهانی بهداشت: قرنطینه امیکرون ۵ روز نیست

معاوضه شماره موبایل با آپارتمان لوکس / قیمت شماره‌های رند به ۵۰ میلیارد تومان رسید

شرط تحویل آپارتمان ۱۵۰ متری در نیاوران به رضا رویگری / مجری صداوسیما: مالک منزل گفته خانه را با چند پرستار آماده کرده‌ام؛ فقط رضا باید تنها بیاید / وقتش رسیده بگویم که چقدر به رضا ظلم شده / او مدت‌هاست که در روابط‌ش دچار مشکل شده / مو‌های رضا به طرز عجیبی سوزانده شده بود؛ به گریمور گفتم جوری درست کن که فکر کند مو دارد

تماشا کنید: خداحافظی ایران با ارس؟ / پروژه «داپ» ترکیه چگونه در سکوت منابع آبی ایران را خشک می کند؟

سیلی «ویل اسمیت» به صورت مجری اسکار به خاطر شوخی با همسرش / تصویر واکنش حاضران در سالن / گریه و عذرخواهی اسمیت پس از دریافت جایزه: عشق موجب می‌شود کارهای دیوانه‌واری انجام دهیم؛ وقتی در اوج هستی، شیطان دقیقا همان موقع سراغت می‌آید +عکس و ویدیو

درگذشت ناگهانی بازیگر مشهور سینمای ایران/ علت فوت به روایت خبرگزاری قوه قضاییه: خودکشی

صوت / اظهارات شهره (مازیار) لرستانی درباره تغییر جنسیتش: عرفا و شرعا دیگر زن نیستم

خرید و فروش بیتکوین
خواندنی ها
بازیگران هالیوودی و سختی هایی که به خاطر گریم و لباس نقش خود متحمل شدند

بازیگران هالیوودی و سختی هایی که به خاطر گریم و لباس نقش خود متحمل شدند

ناسا: یک سیارک خطرناک به اندازه یک نهنگ آبی از کنار زمین عبور می‌کند

ناسا: یک سیارک خطرناک به اندازه یک نهنگ آبی از کنار زمین عبور می‌کند

مرد برزیلی از روی ویدئوی آموزشی یوتیوب بینی خود را عمل زیبایی کرد!

مرد برزیلی از روی ویدئوی آموزشی یوتیوب بینی خود را عمل زیبایی کرد!

مارک کیوبن، میلیاردر آمریکایی: خرید زمین در متاورس احمقانه‌ترین کار ممکن است

مارک کیوبن، میلیاردر آمریکایی: خرید زمین در متاورس احمقانه‌ترین کار ممکن است

خرید و فروش بیتکوین
آخرین اخبار مهمترین عناوین روز

جدول رده بندی لیگ برتر پس از پایان مسابقات روز اول هفته نخست / قهرمان قعرنشین لیگ جدید شد

سفارت ایران در یونان: نفتکش لانا بزودی عازم ایران می‌شود

رضا نصری، کارشناس سیاست خارجی در واکنش به حمله به سلمان رشدی: حال تماشا کنید چگونه لابی طرفدار اسرائیل و مخالف برجام حمله آن را به ایران و سپس به توافق هسته‌ای نسبت خواهد داد

وال استریت ژورنال: روسای جمهور چین و آمریکا با همدیگر دیدار می‌کنند

ویدیو / تصویری واضح از لحظه حمله به سلمان رشدی

رئیسی: پیشرفت و اقتصاد را معطل اخم و لبخند دیگران نمی‌کنیم / هرچند اراده کرده‌اند مردم ناامید شوند، اما با رهنمود‌های رهبری امور را پیش می‌بریم / رهبری فرمانده هستند و فرمان می‌دهند؛ بنده و سایر دوستان باید عمل کننده باشیم

تصویر مهاجمی که به سلمان رشدی حمله کرد

فیلمی از لحظه حمله به سلمان رشدی

تظاهرات گسترده شیعیان موافق و مخالف صدر در بغداد

رضا نصری، کارشناس سیاست خارجی در واکنش به حمله به سلمان رشدی: حال تماشا کنید چگونه لابی طرفدار اسرائیل و مخالف برجام حمله آن را به ایران و سپس به توافق هسته‌ای نسبت خواهد داد

وال استریت ژورنال: روسای جمهور چین و آمریکا با همدیگر دیدار می‌کنند

انتقاد امام‌جمعه بم به اعلام استان شدن جنوب کرمان: باید این اعلام (استان شدن) در روال قانونی خودش انجام می‌شد / محرومیت شرق استان کرمان از محرومیت جنوب استان بیشتر نباشد کمتر هم نیست؛ وظیفه نظام محرومیت زدایی است

رویترز: انتقال نفت توقیف شده ایران در یونان به یک نفتکش ایرانی آغاز شد

اسپر، وزیر دفاع ترامپ: به خاطر تهدید‌های ایران ۲۴ ساعته تحت حفاظتم

عضو کمیسیون کشاورزی: سالانه از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بارندگی کشور، ۳۰۰ میلیارد آن هدر می‌رود / بارش‌های سیل آسای اخیر ارتباطی به بارورسازی ابر‌ها ندارد

برگزاری رزمایش ایران، روسیه و چین در ونزوئلا / استقبال مادورو از این رزمایش: برای به چالش کشیدن آمریکاست

علم‌الهدی: جهاد تبیین توسط رهبر معظم انقلاب بر همه آحاد ملت تکلیف شده تا هرکس که قلم در دست دارد و در فضای مجازی فعالیت دارد، در مقابل سم‌پاشی‌های دشمن مقاومت کند

وزیر ارتباطات: در چند هفته آینده ماهواره جدیدی تست می‌کنیم که می‌تواند تا ۱۰۰ کیلو را در مدار قرار دهد

آخرین آمار کرونا در ایران، ۲۱ مرداد ۱۴۰۱: شناسایی ۶۴۰۴ بیمار جدید / ۶۸ تن دیگر جان باختند

گاردین: عربستان برای استقبال از رئیس جمهور چین آماده می‌شود / پکن: بی‌اطلاعیم

جانشین نیروی قدس سپاه: در سوریه و عراق مردم مغز متفکری مانند ولی فقیه ما نداشتند که داعش دست به کشتار و خونریزی زد

رئیسی: استان جنوبی کرمان حتما تشکیل خواهد شد

مسکو: هیچ برنامه‌ای برای استقرار نیروهای کره شمالی در دونتسک و لوهانسک نداریم

وزیر ارتباطات: ماهواره خیام مربوط به تلاش همه دولت‌هاست / اینکه ساختش در روسیه اتفاق افتاده موضوع پنهانی نبود

وضعیت جاده‌ها و راه‌ها، امروز ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ /جاده امام‌زاده داوود همچنان بسته است

وضعیت آب و هوا، امروز ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ / هشدار تقویت سامانه موسمی در برخی مناطق کشور

واشنگتن پست: اف‌بی‌آی دنبال اسناد مرتبط به تسلیحات هسته‌ای در اقامتگاه ترامپ بود

اتحادیه بارفروشان: فروش میوه ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش یافت

روسیه: اتحادیه اروپا می‌گوید یا متن فعلی را بپذیرید یا مذاکرات وین شکست می‌خورد؛ کمیسیون مشترک برجام اجازه چنین اظهاراتی به هماهنگ کننده اتحادیه اروپا نداده

ادعای بولتون: ایران به دنبال دزدیدن یا ترور من بود

مشاهده یک قلاده یوز ماده به همراه ۴ توله در محدوده جاده تهران - مشهد

شرکت اسرائیلی: عمان ظرف چند روز آینده آسمانش را به روی هواپیماهای ما باز خواهد کرد

دری نجف‌آبادی: نفت داریم اما هشت مان ، گروی نه مان است / وضعیت بهره‌وری کشور فاجعه است

ادعای وزیر جنگ اسرائیل: ایران سالیانه ده‌ها میلیون دلار به جهاد اسلامی اهدا می‌کند / تهران مصالح ساخت سلاح را به غزه می‌فرستد

وزیر نیرو: افغانستان پذیرفت که دیگر آب هیرمند را به سمت شوره زار گود زره منحرف نکند / قرار شد آب در مسیر طبیعی خود به سمت ایران جریان یابد

رئیس اتحادیه میوه و سبزی تهران: برخی خانوار‌ها به خاطر گرانی میوه، ضایعات و دورریز میوه را می‌خرند

آخرین آمار کرونا در ایران، ۲۰ مرداد ۱۴۰۱: شناسایی ۷۳۹۶ بیمار جدید / ۸۴ تن دیگر جان باختند

بلینکن در خصوص ادعای تلاش یک ایرانی برای ترور جان بولتون: پیام ما به ایران روشن است؛ تهدید به خشونت علیه آمریکایی‌ها را تحمل نخواهیم کرد

توانگر، نماینده مجلس: مدیران صداوسیما و طراحان طرح صیانت، حرمت حکم رهبری را نگه نداشتند / کار کمیسیون مشترک صیانت تمام شده / هر قانون‌گذاری در عرصه فضای مجازی باید از مسیر شورای عالی فضای مجازی بگذرد

آرشیو
خرید و فروش بیتکوین
وبگردی

جلوگیری از کوچک شدن مغز با بالا رفتن از پله ها!

جزئیات قتل وحشتناک پرستار جوان در مشهد؛ قاتل: پشیمانم!

واکنش عجیب مجید جلالی به حضور ساپینتو و مورایس : فقط پولمان را دور ریخته‌ایم!

پای گفت‌وگو با یکی از «شرخر»‌های معروف ایران/ چند می‌گیری «پولش» کنی؟

افشای فساد اخلاقی اسطوره قرمزها

بازداشت هفت‌تیرکش اینستاگرامی در روانسر

مرد عاشق پیشه بعد از چند سال ترک همسرش با یک بچه به خانه بازگشت

ستاره‌های شکست‌خورده سینما/ 6 چهره‌ای که نتوانستند به گیشه 8 فیلم در حال اکران رونق ببخشند

آدم ربایانی که برای آزادی پسر17ساله 30 میلیارد تومان پول طلب کردند، فقط چند ساعت دوام آوردند!

ماجرای رفاقت هوشنگ ابتهاج با اسطوره کشتی

عادل فردوسی‌پور در مشهد پا به توپ می‌شود

آزمون و جهانبخش راهی سربازی می‌شوند؟

  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"
کد خبر: ۱۱۰۸۴۹
تاریخ انتشار: ۳۰ : ۲۳ - ۲۱ ارديبهشت ۱۳۹۲
صفحه نخست >> سیاست
پ

زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه به روایت نوه‌اش: هرگز نمازش ترک نمی‌شد

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : تاریخ ایرانی نوشت:

در آن زمان مد از اندرون بیرون می‌آمد و زن‌های شهر پیوسته چشم بدانجا داشتند تا از میانه چه برخیزد و مورد پیروی آنان قرار گیرد. چارقد‌ها معمولاً از زری و گارس و مشمش بود و چارقد قالبی از ابتکارات اندرون بشمار می‌رفت. بدین معنی که قسمت سر چارقد‌ها را بدقت بسیار و با آدابی خاص با نشاسته آهار زده و قالب می‌کردند و مرغوب‌ترین انواع آن را آفتاب‌گردانی می‌خواندند. این عمل کار هر کس نبود بلکه برخی در این فن تخصص داشتند و دیگران به آن‌ها رجوع می‌کردند. بعضی روی چارقد «کلاغی» بسر بسته زیر گلو گره می‌زدند.

 

زلف‌ها را چین چین و حلقه با لعاب بهدانه بر پیشانی می‌چسباندند. با وسمه یا رنگ و حنا ابروهای پهن و پیوسته می‌کشیدند و گاه میان آن خالی می‌نهادند. چشم‌ها را سُرمه کشیده بر چهره سفیداب و سرخاب فراوان می‌مالیدند. بر پشت لب سبیلی باریک می‌کشیدند و لب را اندکی با سرخاب رنگ می‌دادند. در اوایل آرخالق بر تن می‌کردند که سردستی بلند داشت و دور آن را که یراق‌دوزی بود روی پیراهن بر می‌گرداندند. رفته رفته نیم‌تنه جای آن را گرفت که به انواع مختلف دوخته می‌شد.

 

تنبان‌ها کوتاه بود و به زانو نمی‌رسید ولی بسیار فراخ و پرچین دوخته می‌شد و در آن فنر‌ها قرار می‌دادند تا باصطلاح چتری بایستد و برای آنکه این منظور بهتر برآورده شود زیر آن تنبانی آهارزده می‌پوشیدند و در نتیجه تنبان‌رو دایره‌ای به شعاع نیم ذرع بل بیشتر گرد قامت بانوان تشکیل می‌داد. لبه و دور آن‌ها را نیز با کمر بر، جوانی و یراق‌های پهن گرانبها زینت می‌کردند. هنگامی که دسته‌ای از بانوان حرم به دنبال شاه روان بودند تنبان‌هایشان به طرزی خوش حرکت نواسانی می‌کرد و منظری بس تماشایی داشت.

 

آن زمان در ایران جوراب بلند معمول نبود و جوراب کوتاه بپا می‌کردند و ساق‌های سیمی تا بالای زانو نمایان بود. کفش‌ها نوعی از گالش بود که از دیار فرنگ می‌آوردند و بانوان شیک از آن می‌پوشیدند.

 

در این اوان تاجر فرانسوی که «پیلو» نام داشت با زنش به تهران آمد و چیزهای تازه با خود آورد. مد اندرون نیز با به بازار آمدن آن اشیاء تغییر یافت. شلوارهای کش جای جوراب‌های کوتاه و کفش‌های چرمی گوناگون جای «ارسی‌های مداد» را گرفت.

 

خانم‌ها در آرایش خود جواهر بسیار بکار می‌بردند. نیمتاج و سنجاق‌های گوهرنشان زیب سر و زلف می‌کردند و‌گاه کنار زلف پرهای رنگارنگ قرار می‌دادند. «عقدرو» و «سینه‌ریز» به گردن می‌آویختند و بازوبندهای درشت گران‌بها می‌بستند که رشته‌های ابریشمی در زیر داشت و به هر رشته گوهری تابان یا سکه‌ای زر آویخته بود. گل‌ها و اشیاء ظریف دیگر از طلا و مروارید و سنگ‌های قیمتی بر سر و بر می‌زدند و انگشترهای درشت و ریز در انگشتان می‌کردند.

 

 

شمایل ناصرالدین شاه و عادات و خصائل او

 

ناصرالدین شاه را چهره‌ای گشاده ومطبوع بود: چشم‌های گیرا و درخشانش هر دلی را مجذوب می‌ساخت و نگاه ملایمش را چنان نفوذی بود که در دل هر کس اثری شگفت می‌بخشید و خواه و نخواه در حلقۀ اطاعتش می‌کشید ولی گاه خشم، آن نگاه آرام را چنان سختی و تندی پدید می‌گشت که کس را یارای تحمل آن نبود و شراره‌ای که از دیدگانش می‌جست خرمن نیروی هر جسوری را می‌سوخت. دماغی کشیده و اندکی برگشته، سبلتی بلند و راست و لبانی مردانه و متبسم داشت. موهای سرش در اوان جوانی ریخته بود و دامن پیشانی فراخ تا فرق درخشانش کشیده می‌شد. اندامی معتدل، حرکاتی موزون، رفتاری برازنده و دست و پایی ظریف داشت. با زیردستان به رأفت و عطوفت سلوک می‌کرد و برای فراهم ساختن آسایش رعایا و آرامش کشور دمی نمی‌آسود. ولی چه سود که یک تنه بر بیگانگان نیرومند یارای پیروزیش نبود. برای خدمتگزاران پدری مهربان و برای خیانتکاران مواخذی سختگیر بود.

 

او را طبعی حساس و ذوقی سرشار و به شعر و ادب تمایل بسیار بود. خود شعر خوش می‌سرود و اشعار بسیار از استادان سخن ایران و عرب از بر داشت. دیوانش مشتمل بر چند صد بیت است که به چاپ رسیده.

 

در آغاز تذکرۀ مجمع‌الفصحا نیز دویست بیت از اشعارش ضبط افتاده که برای نمونه غزلی از آن میان در اینجا آورده می‌شود:

ای روی ماه ترا صد بنده همچو پری / از رفتن تو رسد خجلت به کبک دری

تشبیه روی ترا هرگز به مَه نکنم / زیرا که در نظرم زیبا‌تر از قمری

خورشید بزمگهی، سلطان هر سپهی / شایستۀ کلهی زیبندۀ کمری

پیش تو بنده شدن بهتر ز پادشاهی / پای تو بوسه زدن، خوش‌تر ز تاجوری

دادی به کف قدحم، در عینِ تشنه لبی / کردی ز خود خبرم در عین بی‌خبری

فارغ ز هر دهنی کردی به یک سخنم / هرگز چنین سخنی نشنیدم از دگری

تا در محیط غمت افتاده کشتی من / آسوده دل شده‌ام از موجِ هر خطری

من با سپر چه کنم، ای تُرکِ سخت‌کمان / زیرا که می‌گذرد تیرت ز هر سپری

بگذشتی از سرِ کین بر شاه ناصردین / بر قبله‌گاهِ زمین، زینسان مکن گذری

 

***

 

در نخستین سفر مشهد مقدس چون شاه به زیارت مشرف شد جیغۀ گرانبهایی را که بر کلاه و گوهر دیگری که بر لباس داشت تقدیم آستان رضوی نمود و این رباعی را بسرود:

در عمر ابد، ای شَه معبود صفات / اسکندر و من صرف نمودیم اوقات

با همت من کجا رسد همت او / من خاک در تو جستم او آب حیات

 

***

 

میرزا محمدخان سپهسالار که پیش از حاج میرزا حسین‌خان این لقب را داشت و از رجال شایسته زمان خویش و از خدمتگزاران برگزیده ناصرالدین شاه بود چون بدورد جهان گفت شاه در ماده تاریخش چنین سرود:

سپهسالار صد حیف از جهان رفت / ز دست خسرو صاحبقران رفت

یکی شمشیر سر تا پای گوهر / سپهسالار صد حیف از جهان رفت

پی تاریخ سالش گفت ناصر / نیاید باز چون تیر از کمان رفت

 

از مصرع‌های اول و آخر به حساب جمل ۱۲۹۸ حاصل می‌شود که تاریخ وفات سپهسالار است.

 

شاه به نقاشی رغبتی بسزا داشت و نقش‌پردازان را تشویق می‌کرد. خود نیز دارای قلمی استوار و شیرین بود. شبیه‌سازی را با مداد و سیاه‌قلم نیک از عهده برمی‌آمد. هفت اثر خوب خود از او دیده‌ام که بشرح برخی از آن‌ها می‌پردازم:

 

روزی در سیاه‌بیشۀ مازندران شاه چند خرس شکار کرد و چون به ناهارگاه بازگشت از روی تردماغی مداد و کاغذ خواسته شبیه اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات را بسیار زود و سخت نیکو نقش ساخت. اعتمادالسلطنه پیوسته جزء ملتزمین رکاب بود و هنگامی که شاه به خوردن ناهار و عصرانه می‌پرداخت، در حضور نشسته روزنامه‌های اروپایی و تاریخ می‌خواند.

 

دیگر از آثار قلمی خوب شاه شبیه دوستعلی‌خان معیرالممالک جدّ راقم این سطور است که در جاجرود ساخته شده و برای نمایاندن پایۀ استعداد وی زیب این صفحات می‌گردد. یکی از کارهای دیگر او شبیه آغامحمدخان خواجه است که نزد عزیزالسلطان بود.

 

روزی شاه در دیوانخانه تفرج می‌کرد و کمال‌الملک که به دستور او پرده‌ها می‌پرداخت در گوشه‌ای سرگرم نقاشی بود. شاه نزد او آمد و به تماشا ایستاد و چون پردۀ کوچک ساده‌ای آمادۀ کار در کنار بساط وی دید هوس کرد که استعداد خویش را بیازماید و در دم قلم بدست گرفته ظرف چند ساعت دورنمایی فکری از کوه و نهر آب و تک درختی بپرداخت که برای تفنن سلطان در اندک زمانی خوب بود. پردۀ مزبور را برای امین‌السلطان که هنوز به صدارت نرسیده بود فرستاد و سال‌ها بر دیوار کتابخانۀ پارکش که اکنون محل سفارت روس است آویخته بود.

 

مدرسۀ دارالفنون را در عصر ناصری بنیان نهادند و استادان زبردست از اطریش و فرانسه و آلمان برای تدریس بدانجا فراخواندند. شاه سالی یکبار برای بازدید به مدرسۀ مزبور می‌رفت و شاگردان در حضورش از رشته‌های مختلف امتحان می‌دادند. یکی از روز‌ها پس از انجام مراسم بازدید شاهزادۀ علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه وزیر علوم، آقا میرزا اسمعیل نقاش معروف به جلایر را که مردی سخت خوشرو و شوخ‌طبع و در فنِ پرداز و «کپی» استاد بود با پردۀ بزرگی که از شاه و گروهی از وزرا ساخته بود به حضور آورد. پس از آنکه شاه زمانی دراز به پرده نگریست و تحسین فراوان کرد اعتضادالسلطنه پیش رفته شرحی مبنی بر استعداد و لیاقت جلایر ایراد کرد و در پایان مطلب عرضه داشت اما افسوس که... آقامیرزا اسمعیل مجال اتمام سخن را به شاهزاده نداد و تعظیمی کرده، گفت: «هشتاد تومان هم مقروض است.» شاه را هوش و گفته وی نیز پسند افتاد و پانصد تومان انعامش داد. میرزا اسمعیل عادت به افیون داشت و چون دانست که اعتضادالسلطنه می‌خواهد رازش را فاش سازد، فرصت اتمام سخن را به او نداد و ضمناً حاجت خویش را با شاه باز گفت.

 

شاه در تیراندازی مهارتی تام داشت و گلوله را نیکو به هدف می‌زد. زمانی که قورخانه در خیابان سردر الماسیه واقع و سپرده به اقبال‌السلطنه بود، شاه روزی برای بازدید بدانجا رفت. من آنوقت در خدمت نظام بودم و کامران‌میرزا نایب‌السلطنه وزیر جنگ بود. در باغ قورخانه برای استراحت شاه و همراهانش چند خیمه فراخ دامن افراشته در آن انواع شیرینی و میوه چیده بودند. در سراپردۀ مخصوص میزی بزرگ در کناری نهاده بیست قبضه تفنگ ساخت قورخانه روی آن قرارداده بودند. (تفنگ‌های سربازی آن دوران مارتینی بلند و کوتاه و هنری مارتن ورندل بود.)

 

شاه پس از بازدید قسمت‌های مختلف به چادر مخصوص آمده یکسر به سوی میز مزبور رفت و پس از دقت و رسیدگی بسیار و مقایسۀ تفنگ‌ها با نمونه، یکی از آن‌ها را برداشته بدست پیشخدمتی داد و گفت تا صفحۀ کاغذی به دیوار نصب کند و آن را هدف قرار دهد. او نیز اطاعت کرد و به تیر سوم نشانه را زد. آنگاه شاه تفنگ را بازستاند و لنگۀ سبلت راست را جمع آورده در دهان گرفت و گفت: «نرۀ فانوسی را که به دیوار نصب است خواهیم زد.» به صدای تفنگ فانوس درهم شکست و فریاد تحسین از حضار برخاست و قریب هزار سکۀ زر به عنوان ناز شست تقدیم شد. شاه به صاحب‌منصبان خارجی از قبیل «لمر» و «پروسکی» فرانسوی، «پولکونیک» روسی، «آندرنی» ایتالیایی، «متس»، «واگنر» و «کنت دومن فرت» اطریشی (رئیس نظمیه وقت) و «اشتوداخ» آلمانی که در حضور بودند به هر یک چند سکه زر بخشید که همه با کمال مسرت پذیرفتند.

 

شاه با وقفه بین هر جمله سخن می‌گفت. صدایی آرام و در عین حال آمرانه و خنده‌ای مخصوص به خود داشت. بیشتر کلمات را از حلق ادا می‌کرد. زبان فرانسه را نیک می‌دانست ولی به روانی حرف نمی‌زد. صحبت او را با سفرا و بانوانشان که نزد انیس‌الدوله می‌آمدند بسیار شنیده‌ام. بر جغرافیا احاطه داشت و بیشتر اوقات فراغت خود را به مطالعه آن می‌گذرانید. علاقه وافری نیز به تاریخ داشت و چنان که گذشت همه‌گونه تاریخ در حضورش خوانده می‌شد و بر اثر همین علاقه بود که به جمع‌آوری و طبع «ناسخ‌التواریخ» امر کرد.

 

***

 

بار یافتن به حضور شاه برای هر کس میسر بود و بیشتر نیازمندان عرایض را بدون واسطه، خود به دست سلطان می‌دادند. مردم طبقۀ سوم به آسانی اجازه شرفیابی یافته شکایت خود را شفا‌ها به عرض می‌رساندند و مأیوس بر نمی‌گشتند مگر آنکه حق به جانبشان نبوده باشد. هر‌گاه کسی از پسرش نایب‌السلطنه شاکی بود توسط صدراعظم به عرض می‌رساند و اگر از صدراعظم ستمی به وی رسیده بود بوسیلۀ یکی از علمای وقت یا خواجه‌سرایان محترم و یا عزیزالسلطان دادخواهی می‌کرد. خلاصه آنکه راه نجات از ظلم و تعدی به مردم باز بود و می‌دانستند که فریادرسی دارند.

 

***

 

دیر کاج، دهی است در طرف «مسیله» که دربارۀ حدود و چگونگی استفادۀ از قنات آن بین آقا میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و دوستعلی‌خان معیرالممالک پیوسته اختلاف‌نظر بود. طرفین در این خصوص مکرر به حضور شاه عریضه‌نگار شده، دادخواهی می‌کردند. سرانجام او در حاشیۀ یکی از عرایض نوشت: «معیرالممالک تو و مستوفی‌الممالک هر دو از نوکران صدیق و خدمتگزار هستید و نسبت خلاف به هیچ یک نمی‌توان داد. بدون اطلاع شما امینی را برای رسیدگی بدین امر می‌فرستم و آنچه بر ما معلوم شود دستخط خواهیم کرد.»

 

حاج‌میرزا حسین‌خان سپهسالار که به چشم رقابت در میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و دوستعلی‌خان معیرالممالک می‌نگریست عریضه‌ای به شاه نوشت که این دو، مال دولت را به رایگان می‌برند و در صندوق‌های خود انباشته می‌سازند. هر‌گاه امر مبارک صادر شود که در خانۀ آنان را مُهر کنند خیانتشان را به ثبوت خواهم رسانید.

 

شاه که خدمتگزاران خود را نیک می‌شناخت در پاسخ وی تنها بدین بیت اکتفا کرد:

دوست به دنیا و آخرت نتوان داد / صحبت یوسف به از دراهم معدود

 

***

 

هنگامی که آصف‌الدوله حکمران خراسان بود شیخ‌الرئیس معروف که از شاهزادگان محترم و به لباس اهل علم درآمده بود و یگانه ادیب و واعظ و نطاق زمان خود بشمار می‌رفت در مشهد می‌زیست و چون از حکمرانش رنجش خاطری رسیده بود عزم سفر عشق‌آباد کرد و بوسیلۀ نایب‌السلطنه این دو بیت را به حضور شاه فرستاد:

نایب‌السلطنه بر گو به شَهِ پاک سرشت / که ادیبی ز خراسان به تو این بیت نوشت

آصف و ملک و سلیمان به تو باد ارزانی / ما رهِ عشق گرفتیم چه مسجد چه کنشت

 

شاه در پاسخ وی این قطعه را سرود:

نایب‌السلطنه بر گو به خراسانی زشت / که شهنشاه جواب تو بدین بیت نوشت

آصف ار بد به شما کرد جزا خواهد دید / هر کسی آن درَوَد عاقبت کار که کشت

 

***

 

شاه در تابستان سرداری از پارچه‌های نازک و مخصوصا «آقاری» با شلوار سپید می‌پوشید و در زمستان سرداریش از ترمه یا ماهوت سیاه بود. پالتو‌هایش نیز از ترمه و ماهوت سیاه و برگردان و یقۀ خز داشت. در زیر پالتو قبای قلمکار در بر می‌کرد و زیر آن جامۀ چند بر روی هم می‌پوشید. سرداری، شلوار و پالتو‌هایش دارای مغزی قرمز و تکمه‌های زرد شیر و خورشیدی بود. ‌گاه عصا بدست می‌گرفت و دستکش نیز بر دست می‌کرد.

 

معمولا پالتو را بر دوش می‌افکند و کمتر دست را از آستین بیرون می‌آورد. پیوسته موزۀ چرم برقی بپا داشت و اگر کفش می‌پوشید آن نیز از چرم برقی بود. عطر زنبق و بنفشه را بسیار دوست داشت و پیوسته بوی دلکش این دو گل از وی به مشام می‌رسید. چهره را با گلاب می‌شست.

 

***

 

شاه را در ادای فرائض مذهبی اهتمامی بسزا بود. هر بامداد در سر حمام چند صفحه از کلام ربانی تلاوت می‌کرد و هرگز نمازش ترک نمی‌شد. پیوسته مُهری کوچک در جیب داشت و چون هنگام گزاردن نماز فرا می‌رسید دستمال خود را بدل از سجاده بر زمین گسترده، مُهر را روی آن قرار می‌داد و به نیایش پروردگار می‌پرداخت.

 

یاد دارم روزی در جاجرود هوا سخت سرد و زمین پوشیده از برف بود و شاه سرگرم شکار. چون آفتاب آهنگ مغرب کرد شاه دست از شکار کشید و گفت تا قالیچه‌ای روی برف گستردند و موزه از پایش بیرون آوردند آنگاه وضوء ساخته به نماز ایستاد.

 

***

 

شاه روزی پنج قلیان می‌کشید. به کشیدن انفیه معتاد بود و بهترین آن را از هندوستان برایش می‌آوردند که در قوطی ظریفی از طلا و مینا ریخته در جیب می‌گذاشت و روزی چند بار از آن اسعتمال می‌کرد.

 

***

 

ناصرالدین شاه ماهی چند شب شام را در بیرونی می‌خورد و بیشتر شب‌هایی بود که کارهای دولتی و کاغذخوانی و نامه‌نویسی داشت. حکام و مامورانی که بایستی به محل کار خود می‌رفتند برای گرفتن دستور به حضور می‌آمدند. غلامحسین خان امین خلوت (بعد ملقب به صاحب‌اختیار شد)، مهدی‌خان آجودان مخصوص (در دورۀ مظفری ملقب به وزیر همایون شد)، ادیب حضور (در اواخر ملقب به اعتمادالسلطنه شد) برای خواندن عرایض و نوشتن جواب‌ها در حضور می‌نشستند. پس از پایان کار تنی چند از خواص آمده سخن از شکار و اسب به میان می‌آمد و یا چند دست شطرنج بازی می‌شد.‌ گاه خود شاه با یکی از پیشخدمت‌ها به بازی می‌نشست و گاه دو حریف پُرادعا را به نبرد رخصت می‌داد و خود به تماشا می‌نشست. کسانی که در حضورش شطرنج می‌باختند بدین قرار بودند: محمدخان غفاری، اقبال‌الدوله که در اوایل ریاست تفنگدار‌ها را داشت و بعد وزیر خالصه شد. امین خلوت برادر کهتر اقبال‌الدوله، محمد ابراهیم‌خان معروف به چرتی و متخلص به «فرزانه» که دیوانش به طبع رسیده. آقامچول زین‌دارباشی ملقب به صدیق‌السلطنه. اکبرخان نایب‌ناظر برادر مجدالدوله، شاهزادۀ معتضدالسلطنه پسر اعتضادالسلطنه وزیر علوم و آجودان مخصوص.

 

***

 

در سال یکهزار و سیصد و نه هجری شطرنج‌باز معروفی از افغانستان به ایران آمد و در محفل شطرنج‌بازان ولوله افکند. محفلی چند برای نبرد با وی تشکیل یافت و هر بار پیروزی از آن او گشت. سرانجام ماجرا به گوش شاه رسید و امر شد تا وی را به حضور آوردند. استاد افغانی یک تنه با دستۀ شطرنج‌باز‌ها به پیاده‌رانی و سوارتازی پرداخت و جمله را شهمات و از چیره‌دستی خود شاه را مات ساخت و انگشتر الماس به عنوان جایزه دریافت داشت.

 

***

 

در یکی از سفرهای شکاری جاجرود ناصرالدین شاه برای نخستین‌بار بر توسن ترکمانی که بتازگی عین‌الملک امیرآخور تقدیم داشته بود سوار شد و در پی صید تاخت. برخلاف انتظار اسب به روی اندر افتاد و کتف شاه سخت رنجه گشت. این پیش‌آمد امیرآخور را از اندازه برون پریشان ساخت و بیچاره از بیم نزول خشم شاه خود را باخت.

 

شاهزاده حشمت‌الدوله که از مقربان سلطان و در التزام رکاب بود موقع را مغتنم شمرده این رباعی را که از استاد فرخی است به خطی خوش نوشته به حضور فرستاد:

شا‌ها ادبی کن فرس بدخو را / کازرده نموده آن تن نیکو را

گر گوی غلط رفت به چوگانش زن / ور اسب خطا کرد به من بخش او را

 

شاه در حال رنجوری شهزاده را چنین پاسخ داد:

 

بدخویی اسب ترکمان سنجیدم / در کوه ز کردار بدش رنجیدم

آن اشتر اسب‌نام نافرمان را / ز اصطبل برانده بر شما بخشیدم

 

عین‌الملک از کار حشمت‌الدوله الهام گرفته دست بدامان قاآنی که هم در رکاب شاهانه بود زد و از طبع سرشارش مدد جست. قاآنی این رباعی را سروده و امیرآخور آن را به حضور فرستاد:

اسبی که سوار شد بر آن ناصر دین / بدخوی نخواهد شدن آن اسب یقین

از شدت وجد خواست پرواز کند / بیچاره چو پر نداشت آمد به زمین

 

شاه را ظریف‌اندیشی امیرآخور و ظرافت طبع شاعر خوش‌آمده، پیش‌آمد را ناشده انگاشت.

 

***

 

روزی در ناهارگاه جاجرود شاه با اقبال‌الدوله بشطرنج نشست و به وی گفت: با کمال دقت و جدیت بازی کند و یک اشرفی نیز شرط بسته شد. دیری نگذشت که اقبال‌الدوله دست بُرد و اشرفی را از کنار صفحۀ شطرنج برداشته از جا برخاست، تعظیمی کرده در کناری ایستاد. شاه از مشاهدۀ این حال در شگفتی شد و سبب پرسید. اقبال‌الدوله با سر به صفحه شطرنج اشاره کرده گفت: «بله قربان...» شاه مقصودش را درنیافت و گفت: «معنی این رفتار را ندانستم بیا بنشین و بازی را ادامه ده.» اقبال‌الدوله عرضه داشت: «استدعا می‌کنم اعلیحضرت اسب سپید را برداشته در فلان‌ خانه بگذارند.» شاه چنان کرد و پس از اندک تاملی دانست که مات است، آنگاه بقهقهه خندید و چند اشرفی دیگر به وی مرحمت کرد.

 

 

***

 

در یکی از سفرهای اروپا روزی که ناصرالدین شاه در ضیافت امپراطور اطریش بر سر میز نشسته بود، امپراطور از سازمان لشگری و تعداد قشون ایران جویا شد. شاه در پاسخش گفت: «از کدام دسته نیروی ما سئوال می‌کنید؟» امپراطور در شگفتی شده پرسید: «مگر چند دسته قوا دارید؟» شاه سینه‌ای صاف کرده گفت: «ما را سه نیروی حربیه است. اول نیروی نظامی که پیوسته یکصد و بیست هزار تن زیر پرچم حاضر هستند. دوم عشایر ایران که هنگام ضرورت چندین هزار آماده جانفشانی می‌باشند و سوم نیروی مذهبی است که گاه جهاد بنا به قانون اسلام کلیۀ افراد ایرانی از دل و جان آمادۀ جانبازی می‌شوند.»

 

***

 

در آخرین سفر اروپا هنگامی که شاه در پاریس بسر می‌بُرد یکی از روزنامه‌ها ضمن اخبار پذیرایی شاه چنین نوشت: «در سر میز دسته‌ای بشقاب سوراخ‌کن نیز نشسته بودند.» روزی که روزنامه‌نگاران به حضور آمدند، پس از گفتگوهای لازم شاه گفت: «فلان روزنامه بد لطیفه‌ای دربارۀ ایرانیان ننوشته بود زیرا خوب اطلاع داشته که آنقدر به آنان کم غذا می‌دهند که از شدت گرسنگی ناگزیر به سوراخ کردن ظروف می‌پردازند!»

 

 

منبع:

 

یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، دوستعلی‌خان معیرالممالک، نشر تاریخ ایران، چاپ دوم، ۱۳۶۲، صص ۳۶-۲۹


قران
ارسال به تلگرام
قران
قران
قران
قران
قران
قران
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"