مناظره كسالت‌آور

مناظره زنده و درهم برهم تلويزيون موزاييكي و كسالت‌آور بود. همه كانديداها مي‌خواستند بگويند وضعيت موجود فاجعه‌آميز است و ضمنا تنها با انتخاب شخص آنهاست كه مملكت بسامان مي‌شود. هريك مي‌خواستند سقف فلك را بشكافند و طرح‌هاي آنچناني دراندازند گويا آقايان اين سال‌ها داخل كشور نبوده‌اند يا مسووليتي كليدي نداشته‌اند. اينها كه نسخه مي‌پيچند چند ماهه اقتصاد را زير و رو مي‌كنند، ريشه تورم را مي‌خشكانند، قيمت دلار و ارز را كاهش و غول گراني را به چراغش بر مي‌گردانند. آيا اين راه‌حل‌ها تازه به ذهن‌شان رسيده است؟ يا اگر از مدت‌ها قبل متوجه وخامت حال مريض منظور شده بودند چرا به موقع داد و فرياد نكردند و افكار عمومي، مقامات عاليه و نهادهاي نظارتي نظام را در جريان نگذاشته‌اند؟ چرا تاكنون با تاييد ضمني و سكوت خود به مردم و كشور خيانت كرده‌اند. قبل از مناظره در بيانات تعدادي از كانديداها ديدم كه گفته بودند نفي هولوكاست در يك تريبون جهاني به ضرر منافع كشور بوده و استدلال مي‌كنند آن كار اشتباه بوده، چرا خبرش دير به آقايان رسيده. تازه مگر نقد دولت در حال احتضار ديگر حالا هزينه‌يي هم دارد؟ جالب‌تر اينكه محافظه‌كاران مدافع ماجراجوي‌هاي دولت فعلي در اين مناظره زنده جلوتر از همه توي صف منتقدان يا طرفداران اصلاحات اقتصادي ايستادند. به قدري نظريه دادند كه آدام اسميت يا جان مينارد كينز هم به گرد پايشان نمي‌رسيد.

مناظره جمعي كانديداها كه از شبكه يك پخش شد در عين حال كاري سهل و ممتنع بود. هيچ‌يك از كانديداها فرصت كافي نمي‌يافتند تا به توجيه و توضيح ديدگاه خود بپردازند. بيشتر به مسابقه‌يي براي نمايش سرعت انتقال كانديداها تبديل شد. مناظره ركن انتخابات است وقتي كه به جاي قضاوت آحاد منفرد جامعه، نهادهاي مدني غيرحكومتي و مطبوعات آزاد داور آن باشند و پيرامون آن قضاوت نمايند.

اتفاقي كه در مناظره ديروز رخ داد يكسان‌سازي هشت كانديدا توسط مجريان و طراحان برنامه تلويزيوني بود كه به خوبي نشان داد كانديداها چندان متفاوت از هم نمي‌انديشند. گزاره مشهوري وجود دارد كه مضمون آن اين است: «اگر ما شبيه هم فكر كنيم انگار هيچ‌كدام فكر نمي‌كنيم.»

از سوي ديگر، مناظره‌ها را بايد به لحاظ تاثيرگذاري با مسابقات ورزشي مقايسه كرد. وقتي يك مسابقه هيجان‌انگيز فوتبال از رسانه ملي به صورت زنده پخش مي‌شود يا در فضاي مجازي انعكاس مي‌يابد احساس بينندگان آن برنامه با بينندگاني كه با تاخير و بعدا به نظاره آن مي‌نشينند كاملا متفاوت است.

حتي وقتي صدا وسيما به خودش حق مي‌دهد در قامت قيم براي مردم، مسابقات ورزشي را با تاخير و مميزي پخش كند مي‌بينيد مخاطبان مي‌گويند چگونه به شعورشان توهين شده. حكايت كار ويژه پخش مستقيم و زنده يا مميزي شده مناظره‌ها هم همان اثر را دارد.

برگزاري مناظره‌يي با هشت كانديدا اگر نگوييم كاري سخت و مشقت بار بود مي‌توان گفت ماراتني خسته‌كننده و كم نتيجه بود كه فرصت مقايسه دايما از بينندگان گرفته مي‌شد. در كشوري مثل ايران كه مناظره‌سبكي نوپاست براي نخستين بار سال ?? شاهد آن بوديم كه البته فضا تا حدود زيادي متفاوت و تعداد كانديداها كمتر و مناظره دو به دو بود. در جريان انتخابات رياست‌جمهوري گذشته نقاط منفي مناظره‌هاي مستقيم بروز كرد. از افرادي نام برده شد كه حضور نداشتند، از تكنيك‌هاي غيراخلاقي استفاده شد. اين دفعه كه خواستند جبران كنند آن را به صورت جمعي و با ضرباهنگي كند برگزار كردند.

نكته ديگر اين است، روش‌هاي تبليغي منفعلانه شور و شوق انتخابات را هدر مي‌دهند. زيرا در روش‌هاي مرسومي كه تنها پيام به صورت يكجانبه به مخاطب منتقل مي‌شود مخاطب بازيگر نيست بلكه يك قرباني بي‌اختيار پيام‌هاي تبليغاتي است به عنوان توده خميري‌شكل بي‌احساس در نظر گرفته مي‌شود كه بايد محصول كارخانه بسته‌بندي شيك مشاوران تبليغاتي را مصرف كند ولي در تبليغات دو يا چند جانبه چيزي شبيه مناظرات زنده تلويزيوني مخاطب وارد بازي مي‌شود و دست به انتخاب مي‌زند شخصيت و مطالبه اصلي مخاطب مورد توجه و احترام قرار مي‌گيرد درعين‌حال اين پيام به مخاطب داده مي‌شود كه نظام سياسي حاكم با اعتماد به نفس كامل فضايي را فراهم مي‌كند كه نامزدهاي انتخاباتي با مردم مستقيم و بدون رتوش و كنترل يا مميزي سخن بگويند. اين خود قبل از هر چيز و حفظ منافع برگزار‌كنندگان ناظر به احترام به حق مخاطبان آن هم مخاطب مختار تصميم‌گيرنده است به ويژه اگر مناظره‌كنندگان مانند كاسب متقلب كه جنس مرغوبي را نشان داده اما موقع تحويل، نامرغوب آنها را تحويل مي‌دهد، گندم نماي جو فروش نباشند. فيگور قلابي و تصويرسازي كاذب از آرا و عقايدشان نزد افكار عمومي آنها را مصداق شعر پروين اعتصامي مي‌كند كه فرمود: مي‌زدي خود، پشت پا بر راستي/ راستي از ديگران مي‌خواستي/ ديگر‌اي گندم‌نماي جو فروش/ با رداي عجب، عيب خود مپوش. در امريكا بيش از سه دهه است كه مناظره تبديل به يك ركن انتخابات شده است. جامعه امريكا جامعه بازي است كه داراي نهادهاي مدني فعال، مطبوعات آزاد و فعاليت‌هاي سياسي آزاد است. وقتي مناظره صورت مي‌گيرد نهاد‌هاي مدني و افكار عمومي به عنوان ركن سوم در داوري مناظره وارد بازي مي‌شوند به همين دليل مناظره‌كننده يا كانديدا‌ها نمي‌توانند با توسل به شعار‌هاي پوپوليستي و گندم‌نمايي و جوفروشي اهداف خود را دنبال كنند...

از طرفي نقطه كور مناظره‌هاي زنده اين است كه مناظره‌كنندگان تنها به القاي هيجان و احساسات غيرعقلاني بپردازند و بدون ريشه‌يابي نابساماني‌ها با پاسخ‌هايي فوري مشكلات را ساده‌سازي نمايند و وعده‌هايي به مردم ارائه دهند كه توان اجراي آن را ندارند.

در امريكا چون افكار عمومي قدرت زيادي دارد و به عنوان داور اصلي بين مناظره‌كننده‌ها و مخاطبين عمل مي‌كند مناظره‌كنندگان جانب احتياط را رعايت مي‌كنند تا از طرف افكار عمومي محكوم نشوند. به اين دليل مناظره‌ها از مكانيسم خود كنترلي برخوردارند. البته در امريكا مجري هم داراي تخصص و توان اداره مناظره است. مناظره‌ها هم چارچوب مشخصي دارد و كار ويژه اصلي آن هم داغ كردن تنور انتخابات است و هم منجر به افزايش آگاهي عمومي مردم مي‌شود و مخاطب منفعل را به وجد مي‌آورد و باعث مي‌شود او فكر كند مخاطب صاحب حق و رأي است.

يكي از مسائل مهم انتخابات نقد وضع موجود است به گونه‌يي كه مردم احساس كنند تغييراتي در راه است، تابوها مي‌شكند و انتقادات فروخفته انباشت شده سر باز مي‌كند و با آن تسويه حساب قطعي مي‌شود نه اينكه مثل چوب لاي زخم باقي مي‌ماند و در به همان پاشنه هميشگي مي‌چرخد.