40 نقص مناظره اول از دید کارگروه آسیب شناسی مناظرات

اولین بخش مناظرات انتخاباتی در حوزه اقتصاد دو روز پیش انجام شد. کارگروه آسیب شناسی مناظرات صدا و سیما که به همت پایگاه جریان شناسی دیدبان تشکیل شد، پس از ساعتها نقد و نظر و بررسی آنچه صداوسیما انجام داده بود نتایج کارشناسی خود را منتشر کرد. 

به نظر می رسید کاندیدایی که سخنان استدلالی ضعیف یا برنامه های ضعیفی داشت، ضعف وی به این روش پنهان می ماند چرا که سایر نامزدها سعی می کردند به جای نقد وی به برنامه های خود بپردازند و از این رهگذار مخاطب عام متوجه صحت و سقم گفته ها نمی شد.

عدم استفاده از تیم های مکمل شامل تیم کارشناسان و تیم مردمی برای امتیازدهی و ارزیابی سخنان نامزدها باعث افت تعهد نامزدها به پاسخ های جامع و صریح و همچنین باعث سردرگمی مخاطبان در میان انبوه صحبت های رد و بدل شده بود.

هدف برگزاری مناظرات مخصوصا در دوره فعلی کمک به مردم برای شنیدن سخنان همه و انتخاب اصلح است. گفتنی است روش فعلی به هیچ عنوان این هدف را برآورده نکرد بلکه باعث افزایش ابهام شد.

یکی از کارهای ابتدایی در امر رسانه، تحلیل ثانویه و دسته بندی محتوایی سخنان رد و بدل شده نامزدهاست. برای این منظور لازم بود که تیم محتوایی در اتاق رژی مستقر شده و از میان سخنان نامزدها، رویکردها و نکات را استخراج کرده و به روی آنتن بفرستند.

گفتنی است یکی از مشکلاتی که مخاطبان به آن اذعان داشتند یکنواختی و نبود میان برنامه های جذاب بود. بسیاری از مردم حتی در فهم سوالات ساده ای که پیچیده نوشته شده بود مشکل داشتند. به منظور حفظ ریتم جذاب برنامه جا داشت برای هر سوال نماهنگ های 20 ثانیه ای تولید شود که مجموعا 160 ثانیه بیشتر وقت نمی گرفت. این نماهنگ ها می توانست فاصله برخاستن نامزد از صندلی تا پشت میکروفون قرار گرفتن را که عملا قسمت سرد و بی برنامه رسانه ملی بود را نیز پوشش دهد. کلا صدا و سیما در این مناظره از هیچ پلی بک و میان برنامه ای استفاده نکرد که همین مسئله بر سردی اجرای مناظرات افزود.

یکی از سوالاتی که در حوزه محتوایی باید به آن اشاره کرد این است که چگونه سوال "نگاه و برنامه شما برای نظام تصمیم گیری در کشور و نهادهای نظارتی چیست؟" که قطعا در بخش سیاسی باید به آن اشاره می شد از دروازه بانی صداوسیما عبور کرده و در بخش اقتصادی قرار گرفته است؟ به عبارت بهتر این سوال یک هشتم وقت مناظره را گرفت در حالی که اقتصادی نبود. آیا اشتغال، حمایت از تولید، مشکلات کشاورزان و ... نمی توانست به عنوان مسائل اقتصادی اصلی در این بخش سوال شود؟

یکی از نکات بسیار مهم در اجرای مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری که حتی در کشورهای نه چندان توسعه یافته نیز به کار می رود، حضور مردم در صحنه اجراست. این مسئله به معنای دخالت در اجرا یا حمایت له یا علیه نامزد خاصی نیست بلکه این افراد با رعایت چارچوب های برنامه سازی در صحنه حاضر می شوند. این مسئله به یک نوع محرم دانستن مردم و بخشیدن جایگاه و نقش خاص به آنان است. حتی همین افراد می توانند با دستگاه های نظرسنجی که در اختیار آنان قرار می گیرد نظر شخصی خود را به پاسخ کاندیداها نیز بدهند.

گفتنی است حضور یک نفر به عنوان نامزد انتخابات در مناظره گرچه لازم و ضروری است اما برای تأکید بر نقش گروهی و تیمی حتی اگر به صورت نمادی هم شده است باید فضا را برای حضور برخی مشاورین نامزدها فراهم کرد. بدین صورت هر نامزد که در پشت تریبون قرار گرفته است در بک گراند خود از دو پشتیبان و همراه بهره می برد. این نمونه را در گفت و گوهای هسته ای به کرات دیده ایم.

چنانکه مخاطبان در رسانه ملی مشاهده کردند عارف در زمانی که به او اختصاص داده شده بود ابتدا از سوال خود طفره رفت و کوچکترین تذکری از طرف مجری به وی نشد. با توجه به اینکه در ادامه مناظرات سیاسی نیز وجود دارد به نظر می رسد که این باز بودن میدان برای نامزدها می تواند مخاطره انگیز و تضییع کننده حقوق ملت باشد.

کسی که به عنوان ناظر در کنار مجری برنامه قرار گرفته بود جز آنکه زیر چشمی به برگه های اسامی که مجری به عنوان قرعه بر می داشت نگاه کند کار دیگری انجام نمی داد. اگر قرعه ها قبلا با حضور ناظر برداشته می شد عملا حضور وی دیگر لزومی نداشت.

رمضان شجاعی کیاسری، نماینده شورای نظارت کمیسیون تبلیغات انتخاباتی، دیروز ۱۱ خردادماه، با اظهار این‌ که «یک ساعت قبل از آغاز برنامه» از شیوه مناظره‌ها آگاه شده است، گفت: «این در حالی است که مکررا درخواست کرده بودیم که به ما شیوه برگزاری را اعلام کنند. حتی اسامی مجری‌ها را هم به ما نگفتند و ما از طریق پیامک متوجه شدیم.» به نظر می رسد که این هماهنگی می توانست جلوی بروز مشکل در اجرا را با تبادل آرا بگیرد.

حسن روحانی اولین کسی بود که صراحتا از بی اطلاعی خود و نماینده اش از شیوه اجرای مناظره سخن گفت. وی که در بخش دوم مناظره و روی آنتن به این انتقاد پرداخت، باعث شد عارف و رضایی نیز صراحتا از نوع مناظره لب به انتقاد بگشایند.

شاهد بودیم که پیش از مناظره در مورد نگاه نامزدها به دوربین هیچ هماهنگی صورت نگرفته بود. کار بدان جا رسید که حتی قالیباف زمانی که در جایگاه قرار گرفت به چپ، مقابل و راست خود نگاه انداخت تا دوربینی را که تصویر وی را منتشر می کند پیدا کند. اغلب کاندیداها نگاه به مجری را ساده تر یافتند. همین مسئله باعث شد که در بخش انتهایی، یکی از تصویربرداران به پشت میز مجری برود تا از روبرو نگاه کاندیداها را ضبط نماید. این مسئله در سخنرانی آخرین نامزد یعنی ولایتی انجام شد.

ناظر مناظره نکاتی را که مهم می دید به روی برگه ای می نوشت و مقابل چشمان مجری می آورد تا وی ببیند. گویا هیچ مکانیزم ارتباطی بین این دو تعریف نشده بود.

در حالی که مشاوران نامزدها سعی می کنند به کوچکترین نکات توجه کنند تا بهترین نتیجه را عاید شوند اما هیچ مکانیزمی بین آنها و نامزدها تعریف نشده بود. تبلت محمد باقر قالیباف امکان ارتباط او را با مشاورینش فراهم آورده بود. این مسئله باعث شد که سایر نامزدها معترض شوند که چرا پیشاپیش این امکان برای آنها مطرح نشده بود که آنها نیز بتوانند از مشورت یارانشان بهره مند شوند. به هر حال این مسئله نشان از زیرکی یک کاندیدا و بهره گیری او از این فرصت دارد.

هماهنگی قبلی با کاندیداها و برداشتن قرعه برای 64 بار می توانست ترتیب 8 نامزد برای صحبت ایستاده و 7 نامزد برای نقد سوال دیگر کاندیداها را مشخص کند. دیگر لازم نبود دو گلدان شیشه ای که دست مجری به زحمت داخلش می شد را روی میز تعبیه کرد.

در صورتی که همه موارد مو به مو رعایت شده و برنامه ریزی جامعی صورت گرفته باشد می توان پخش زنده را توصیه کرد اما زمانی که ضعف های ساختاری و شکلی بسیاری در برنامه وجود داشت بد نبود که مدیران رسانه ملی تصمیم می گرفتند مناظره را ضبط و سپس پخش کنند. گرچه ترس از سانسور مطالب نامزدها می توانست آنان را تنها ناراضی این حالت کند ولی قطعا مدیران رسانه و مردم شاهد نتیجه ی بهتری بودند.

از آنجا که مخاطبان آستانه تحمل مشخصی دارند پس از یک ماراتن 3 ساعته به نظر می رسید همه چیز تمام شده باشد و دلیل اصرار بر دو بخش کردن برنامه مشخص نیست.

از آنجا که پس از لو رفتن سناریوی مناظره، مخاطبان صحبت های خسته کننده و صرفا محتوایی را شاهد بودند پس از اتمام دور اول، نبض برنامه افتاد و بسیاری از ادامه مشاهده برنامه منصرف شدند.

وله های 10 ثانیه موشن گرافیک با می توانست حال و هوای مناظره را عوض کرده و باعث شور و نشاط بیشتر شود.

اصولا برگزاری برنامه بالای 90 دقیقه با افت توجه مخاطب مواجه می شود. برگزاری 165 دقیقه مناظره در راند اول و مجموعا بالای 200 دقیقه مناظره دور از الگوهای رسانه ای است.

دکور بیشتر مناظرات با رنگ های گرم آراسته می شود تا بتواند گرما را به میان نامزدها بیاورد و آنان و مخاطبانشان را ترغیب به مناظره جدی کند.

جدا از اخلاق مداری و رعایت چارچوب های اخلاقی یکی از مسائلی که باعث شد کاندیداها محتاط باشند عواقب مناظرات سال 88 بود. این مسئله دست مدیران رسانه ای را برای برگزاری مناظره داغ بست.

با نگاهی به طرح دکور می توان فهمید اساس این طراحی بر مبنای طراحی موج گونه است. سوالات که مشکلات اساسی مردم ایران است بر روی تلاطم آب تصویر می شود. از سوی دیگر اگر از نمای بالا به چینش نگاه کنیم می بینیم نامزدهای انتخابات جدا از دریا و امواج مشکلات و در کرانه ساحل ترسیم شده اند.

وجود جاخودکاری با خودکارهای قرمز، آبی، سیاه و سبز! یکی از شگفتی هایی بود که جلوی نامزدها قرار گرفت. از سوی دیگر قرار گرفتن تابلو اسم نامزد، لیوان و بطری آب باعث می شد که حرکات دست نامزدها به عنوان یک عضو مهم ارتباطی ماسکه (پنهان) شود.

یکی از اصطلاحات نورپردازی، ضد نور است. زمانی که منبع نور و یا رفلکس (بازتاب) منبع نور باعث می شود سوژه اصلی کمتر مورد توجه قرار بگیرد. با توجه به اینکه پرژکتورهای سقفی بر روی صفحه سفید رنگ نور شدید منتشر می کردند عملا دوربین های تلویزیونی مخصوصا در نماهای باز با مشکل ضد نور مواجه بودند.

سوژه اصلی در مناظرات، مناظره کنندگان هستند. اصولا تریبون های بزرگ و سفیدرنگ باعث می شد اصولا عظمت دکور بیش از عظمت نامزدها به چشم بینندگان برسد!

اصولا اگر تصویر کوه البرز و آیه قرآن از بک گراند دکور حذف می شد و به جای آن پرچم یک کشور دیگر نقش می بست و برای مردم آن کشور برنامه پخش می شد هیچ تناقضی در کار نبود. نوع طراحی به نحوی بود که مانند همان عکس مسکن مهر که در مناظره دوم پخش شد واقعا تناسب فرهنگ ایرانی اسلامی با طراحی دکورها مشخص نبود.

آیا بهتر نبود برای نام کاندیداها از زیرنویس های متحرک (فلش و موشن گرافیک) بهره گرفته می شد؟ 

در قاب هایی که گرفته می شد زاویه نگاه نامزدها رعایت نمی شد. حتی در بعضی از قاب ها شاهد حضور نامزد انتخابات با سه بطری آب بودیم که بر آشفتگی تصاویر می افزود.

در مناظرات معمول دنیا زمانی که یک نامزد، فرد مقابل را خطاب قرار داده و انتقاد صریح به او می کند سعی می شود با نشان دادن گوینده و شنونده، عکس العمل های چهره افراد ترسیم شود.

صدا و سیما به عنوان نهاد سرمایه ای نظام به شمار می آید. تضعیف این نهاد به صورت مستقیم و غیر مستقیم نه تنها روا نیست بلکه همگان باید در مسیر بالندگی و تقویت آن حرکت کنند. قطعا طراحی و تولید برنامه های سیاسی در صدا و سیما روال پیچیده و سختی را طی می کند که بسیاری از معایب آن در این مسیر مرتفع می گردد. پایگاه جریان شناسی دیدبان در این مطلب سعی داشت صرفا نگاهی به معایب مناظره اول صدا و سیما بیندازد که بتواند کمک کار مدیران آن سازمان برای برگزاری با شکوه این رویداد مهم باشد. قطعا مزایا و داشته های مناظره اول از ضعف های آن بیشتر و والاتر بوده است اما سعی کارگروه آسیب شناسی مناظرات دیدبان بر رفع سریع آن در مناظره دوم بود لذا تلاش کرد با نگاهی موشکافانه به کلیت آن نگاهی بیندازد. 

همچنین جدای از نکاتی که به عنوان نقص عنوان شد پیشنهاد می گردد مانند بسیاری از کشورهای جهان، پیش از آغاز مناظره، افراد به احترام کشور و مردمی که می خواهند از آن محافظت نموده و مایه ی پیشرفت آن باشند سرود ملی را زمزمه کنند.