جنبش "بلیط رایگان" در برزیل

 این نوشتار روایتی است اجمالی از رخدادهای اعتراضی حال حاضر مردم برزیل از سوی دانشجوی دکترای ایرانی (آقای وحید نیکوفرد) مقیم این کشور و تحلیل آن توسط یک کارشناس ارشد خدمات اجتماعی برزیلی (خانم رافائلی پدروسو-Raffaelle Pedroso) . 

در پایان این نوشتار ۲ ویدئو از اعتراضات مردم برزیل در روز گذشته نمایش داده شده است.

از روز ششم ژوئن سال جاری، اعتراض‌های مردمی در شهر سائوپائولو برزیل به افزایش ۲۰ سنتی بهای سرویس‌های حمل و نقل عمومی، همانند مترو و اتوبوس، آغاز شده است. در روز اول اعتراض‌ها مردم چهار خیابان اصلی شهر را مسدود کرده و با حمل پلاکاردها و سر دادن شعارهایی اعتراض خود را نسبت به افزایش ناعادلانه بهای بلیط و همچنین کیفیت نامطلوب سرویس‌های حمل و نقل عمومی بیان کردند. سرویس حمل و نقل عمومی در شهر سائوپائولو یکی از گرانترین سرویسهای کشور می‌باشد. این در حالی‌ است که شهری به وسعت سائوپائولو که بزرگترین شهر آمریکای جنوبی بوده و در رده بزرگترین کلان شهرهای جهان نیز قرار دارد نیاز به خدمات حمل و نقل بسیار منظم و دقیق و در عین حال ارزانی دارد. حمل و نقل عمومی در همه شهرهای برزیل بر عهده بخش خصوصی است و با توجه به وجود تعداد محدودی شرکت، رقابتی در راستای بهبود کیفیت و کاهش قیمت بین آنها وجود ندارد و دولت هم حق دخالت در این بازار را ندارد. به طور کلی قیمت حمل و نقل عمومی در برزیل بسیار بالا است و بسیاری از مردم توانایی مالی استفاده از این خدمات که یکی از اجزای لازم زندگی شهری است را ندارند. برای نمونه بهای بلیط مترو و یا اتوبوس در شهر سائوپائولو پیش از افزایش قیمت‌ها ۳ رئال برزیل (معادل یک و نیم دلار آمریکا) بوده است که قیمت بالایی برای طبقه متوسط و پایین جامعه می‌باشد. از این‌ رو با افزایش بهای بلیط تعداد بیشتری از مردم امکان استفاده از سرویس حمل و نقل عمومی را از دست خواهند داد. به گفته یکی از رهبران معترضین در حال حاضر حدود ۳۷ میلیون نفر از جمعیت ۲۰۰ میلیونی برزیل توانایی پرداخت بهای بلیط و استفاده از خدمات را ندارند و برای رسیدن به محل کار خود و برگشت به خانه ساعتها پیاده روی می‌کنند[۱].

در آغاز، اعتراضات مردمی کاملا آرام و بدون هرگونه خشونت بود. اما ناگهان پلیس برزیل برای متفرق کردن جمعیت معترض وارد عمل شد و با استفاده از گاز اشک آور و شلیک گلوله های پلاستیکی سعی در انجام این امر داشت که واکنش متقابل معترضان را در بر داشت که با پرتاب سنگ به دفاع از خود پرداخته و بدین سان خیابانهای شهر شاهد صحنه‌های زد و خورد بین پلیس و معترضین گردید. در این بین بسیاری از مردم و معترضین مجروح شدند و یا توسط پلیس بازداشت شدند. مسئولیت آغاز این خشونتها آشکارا با پلیس بود. زیرا در قانون اساسی برزیل به طور واضح حق تظاهرات مسالمت آمیز خیابانی به مردم داده شده است و پلیس حق اعمال خشونت برای باز کردن معابر را ندارد. اولین گردهمایی اعتراضی با شرکت حدود ۱۰۰۰ نفر برگزار شد که در نهایت با دخالت خشونت آمیز پلیس پایان یافت و حدود ۱۰۰ نفر نیز راهی بیمارستان شدند. جنبش "بلیط رایگان" طرفدار خشونت و تقابل با پلیس نیست اما کنترل هزاران نفر در مقابل سرخوردگی و ترس ناشی از خشونت پلیس غیرممکن است.

در روز بعد، ۷ ژوئن، تظاهرات دیگری در سائوپائولو برگزار شد و این بار حدود ۴۰۰۰ نفر در آن شرکت کردند. باز هم پلیس به وسیله گاز اشک آور و گلوله های پلاستیکی به مقابله با مردم پرداخت. این رفتار پلیس با معترضین باعث نارضایتی و شوک در جامعه برزیل گردید و هر روز شهرهای بیشتری به این جنبش پیوستند. این حرکتهای اعتراضی باعث واکنش همه‌گیر مردم برزیل گردید و کاربران شبکه‌های اجتماعی همانند فیس‌بوک نیز شروع به نقد سیاستهای دولت و فساد بالای مقامات دولتی پرداختند. ذکر این نکته ضروری است که دولت برزیل در سالهای اخیر به شدت دنباله رو سیاستهای نظام سرمایه داری نئولیبرال بوده است و این مسئله باعث ایجاد شکاف طبقاتی بزرگی در برزیل شده است. در برزیل به علت اعمال مالیاتهای سنگین بر همه کالاها، قشر متوسط و فقیر جامعه فشار زیادی را تحمل می‌کند. به بیان ساده می‌توان گفت که قشر حقوق بگیر برزیل چهار ماه از سال را رایگان کار می‌کند. البته قیمت کالاها هم با توجه به درآمد پایه در برزیل بالاست. به عبارت دیگر نظام بازار آزاد و رقابتی در برزیل شعاری بیش نیست. در اصل در این سالها برزیل به تامین‌کننده نیازهای کشورهای صنعتی تبدیل شده و به خاطر منابع طبیعی فراوان و نیروی کار ارزان تحت استعمار کشورهای توسعه یافته قرار گرفته است. به عنوان مثال هفتمین فرد در بین ده پولدار جهان یک برزیلی به نام "ایکه باتیستا" است[۲]. در بین این ده نفر، نه نفر آنها صاحب فعالیتهای بازرگانی و یا تولیدی هستند و تنها فردی که از راه فروش مواد معدنی و نفتی (مواد خام) به این ثروت انبوه دست یافته است آقای باتیستا می‌باشد. یا به عنوان مثال دیگر باید به مالکیت افراد خاص بر زمینهای حاصل‌خیز برزیل اشاره کنیم. این افراد از خانواده‌هایی هستند که در زمان امپراتوری پرتغال، به برزیل آمده‌اند و از وابستگان خاندان سلطنتی می‌باشند. با گذشت سالها از استقلال برزیل هنوز هم این خاندان در پشت پرده قدرت سیاسی و اقتصادی برزیل قرار دارند. نکته حائز اهمیت دیگر وجود فساد اداری بالا و عدم برخورد جدی با آن در برزیل هست. به عنوان مثال رئیس سنای برزیل کسی است که چند سال قبل به اختلاس و فساد اداری محکوم شده بود، اما توانست به راحتی وارد سنا ‌شود[۳]. البته شاید این سوال مطرح شود که چرا مردم به چنین فرد فاسدی رای داده‌اند؟ این مسئله نیاز به بحث جداگانه ای دارد، اما به طور خلاصه می‌توان گفت که خرید آرای افراد فقیر در برزیل کار آسان و مرسومی است! البته احضار رئیس جمهور پیشین و محبوب برزیل، لولا داسیلوا، به دادگاه جهت اظهار اطلاعاتی در مورد چند تن از وزیران و مدیران ارشدش که متهم به فساد مالی بوده‌اند، خود بیان‌گر سایه سنگین فساد بر دستگاه حاکمه برزیل می‌باشد. 

به بحث اصلی بازگردیم. بعد از سرکوب خشونت آمیز تظاهرات مسالمت آمیز معترضین، مردم برزیل که به ساده‌گیری و بی‌خیالی معروف هستند دچار شوک شدند و در حمایت از معترضین، به اعتراض به دولت پرداختند. حالا اعتراض اصلی مردم به هزینه‌های سرسام آور دولت برای آماده‌سازی و برگزاری جام کنفدراسیونها (که هم اکنون در حال برگزاری است)، جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۱۴ و المپیک در سال ۲۰۱۶ متمرکز شد. این هزینه های سنگین در حالی به مالیات دهندگان برزیلی تحمیل می‌شود که سیستم آموزش پیش دانشگاهی، حوزه‌های سلامت و خدمات اجتماعی به شدت با کمبود سرمایه گذاری مواجه هستند. طبق تحلیل کارشناسان اقتصادی، برگزاری این مسابقات در کشور برزیل با توجه به نیاز به سرمایه گذاری سنگین دولت جهت ایجاد زیرساختها، اصلا منفعت اقتصادی برای کشور ندارد. این مسائل در بین مردم برزیل و در شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شد و باعث ناراضایتی‌ بیشتر مردم می‌شدند تا این که در روز دوشنبه ۱۷ ژوئن اعتراض‌های مردمی به نقطه اوج خود طی ۱۱ روز گذشته رسید و برزیل چهره متفاوتی از خود به نمایش گذاشت. در این روز مردم برزیل در بیش از ۱۵۰ شهر به خیابانها آمدند و علیه سیاستهای دولت شعار سر دادند. در اینجا منظور از دولت صرفا حزب حاکم نیست. زیرا در برزیل در واقع قدرت در دست طبقه ثروتمند و فئودالهای بزرگ است که دولت را کنترل می‌کنند. در اصل افزایش ۲۰ سنتی کرایه حمل و نقل صرفا بهانه‌ای شد برای شعله‌ور شدن آتش خشم مردم برزیل در مبارزه با فساد در سیستم حاکم و درخواست توسعه خدمات درمانی و آموزشی و فراهم شدن زندگی بهتر برای همه مردم برزیل شد. در دو دهه اخیر مردم برزیل در سکوت نظاره گر فساد دولتی و امتیازات ویژه برای یک طبقه خاص بوده‌اند و به نظر می‌رسد این اعتراض‌های سراسری بیش از آنکه متوجه اتلاف سرمایه‌های برزیل جهت آمادگی برای جام جهانی و المپیک باشد، نشان‌دهنده بیدار شدن مردم در یکی از فاسدترین کشورهای دنیا می‌باشد. مردمی که دیگر نمی‌توانند سوء استفاده نظام حاکم از ثروت و سرمایه ملی برزیل را نادیده بگیرند!

در حال حاضر که نگارندگان مشغول تهیه این نوشتار هستند مردم برزیل در بسیاری از شهرها کماکان مشغول تظاهرات و اعتراض می‌باشند. باید منتظر بود و دید که این اعتراض‌ها سرانجام به کجا خواهد انجامید.

وحید نیکوفرد (دانشجوی دکتری فیزیک)

رافائلی پدروسو (کارشناس ارشد خدمات اجتماعی)

 

منابع

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Eike_Batista

[2]http://saopaulo.mpl.org.br

[3] http://congressoemfoco.uol.com.br/noticias/familia-sarney-coleciona-escandalos-no-poder/

* ایران برزیل