پنجشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۲
۱۸ ذی القعده ۱۴۴۴
- Thursday 08 June 2023
  • ارتباط با انتخاب
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیک
  • |
  • نظرسنجی
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
جستجو
ویدئو جدیدترین اخبار پربیننده ترین
لایو خبر عکس خواندنی ها اخبار ویژه
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • ارتباط با انتخاب
  • پیوندها
  • آب و هوا
  • اوقات شرعی
  • مجله الکترونیک
  • نظرسنجی
  • آرشیو
ویدیو/ فرو رفتن روستاهای حاشیه سد گتوند خوزستان به زیر آب

ویدیو/ فرو رفتن روستاهای حاشیه سد گتوند خوزستان به زیر آب

ویدیو / رادان: پلیس کم‌کاری سایر دستگاه‌های اجرایی در اجرای قانون حجاب را به عنوان تخلف اداری گزارش می‌کند

ویدیو / رادان: پلیس کم‌کاری سایر دستگاه‌های اجرایی در اجرای قانون حجاب را به عنوان تخلف اداری گزارش می‌کند

ویدیو / لحظه‌ی ورود کریم بنزما به عربستان با استقبال مدیران و هواداران الاتحاد

ویدیو / لحظه‌ی ورود کریم بنزما به عربستان با استقبال مدیران و هواداران الاتحاد

ویدیو / لحظه وقوع طوفان شن عظیم در کانال سوئز در مصر

ویدیو / لحظه وقوع طوفان شن عظیم در کانال سوئز در مصر

ویدیو / وضعیت ماهیان پس از منفجر شدن سد کوخافکا

ویدیو / وضعیت ماهیان پس از منفجر شدن سد کوخافکا

ویدیو / سلفی گرفتن دوستانه یک شهروند با رئیس‌جمهوری فرانسه و صدراعظم آلمان

ویدیو / سلفی گرفتن دوستانه یک شهروند با رئیس‌جمهوری فرانسه و صدراعظم آلمان

کد خبر: ۱۱۹۱۰۹
تاریخ انتشار: ۳۵ : ۲۰ - ۱۰ تير ۱۳۹۲
صفحه نخست >> سیاست
پ

چند بسته خمیراک و برگک می خواهی؟!

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : عصر ایران نوشت: «برگک به جای چیپس، خمیراک به جای پاستا یا ماکارونی،  حق نشر به جای کپی رایت  و غیر ضروری به جای فانتزی».

اینها برخی از پیشنهادهای تازه فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژه های غیر پارسی اما مصطلح و رایج در گفتار و نوشتار فارسی زبانان است که با دو نوع واکنش رو به رو شده است:



 دسته اول کسانی که معتقدند این واژگان بر زبان مردم نمی نشینند و چون نوزادی هستند که مرده به دنیا آمده و گروه دوم به یاد می آورند که در فرهنگستان اول و هفتاد سال قبل، نیز هنگامی که پاره ای واژه های تازه وضع شد همین انتقادات درگرفت و به صورت مشخص نویسنده ایرانی – صادق هدایت – را مثال می آورند که «باشگاه» به جای « کلوب» را تمسخر می کرد. حال آن که بعدتر بسیار رایج شد.

احمد پوری – مترجم شعر- به طعنه پرسیده است:«آیا امید دارید عمه من از بقال محل شان بخواهد به او دو بسته خمیراک بدهد و مرد بقال نیز دریابد و دو بسته ماکارونی از قفسه بیرون آورد؟!»

 در مقابل، کسانی می پرسند اکنون چند درصد مردم واژه «سوبسید» را به کار می برند و مگر جز این است که «یارانه » بسیار رایج شده و نتیجه می گیرند رسانه ها اگر بخواهند می توانند این واژه های تازه را رایج کنند کما این که واژگانی چون «گذرنامه، شناسنامه و گواهی نامه» با یاری رسانه ها و به مرور زمان رایج شد.

فارغ از دو نگاه منفی و مثبت کلی به مقوله واژه سازی به جای اصطلاحات خارجی نکاتی را می توان یادآور شد:

- اصراربر معادل سازی برای واژه های آشنا و رایج قابل فهم نیست. وقتی پیر و جوان می گویند «ماکارونی» و حتی « پاستا» هم رایج نیست «خمیراک» دیگر چه صیغه ای است؟!

 گاه حتی خود پیشنهاد کننده و واژه ساز نیز  معادل تازه را به کار نمی برد.

خاطره ای از استاد بهاءالدین خرمشاهی در این باره جالب اسـت: «یک روز در فرهنگستان در گروه واژه گزینی صحبت از یافتن معادل برای تونل بود. گفتم تونل دیگر شناسنامه ایرانی/ فارسی دارد. بهتر است مانند رادیو و تلویزیون و تئاتر و فیلم وفوتبال و چند هزار دیگر از "وام واژه" های انگلیسی و فرانسه آن را هم به اختیار خود رها کنیم. دوستان اصرار داشتند. بنده هم "درون گذر" را بر  قیاس کنارگذر، زیرگذر و نظایر آن، پیشنهاد کردم که به اتفاق آرا تصویب شد اما می دانستم و می دانم که پیشانی یا بخت رواج و روایی ندارد.»  [فصلنامه بخارا/شماره 85/ص 332]

با این نگاه، خمیراک به جای پاستا را می توان مانند درون گذار به جای تونل دانست که خود وضع کننده آن نیز امیدی به رواج آن ندارد و اصطلاحا جا نمی افتد مگر این که مانند «کش لقمه» به نوشته های طنز راه یابد.

- فرهنگستان اول در دوران رضا شاه دغدغه عربی زدایی داشت ودر پی معادل سازی برای واژگانی چون « مستقیم، محرمانه و مثلث» هم برآمد. فرهنگستان کنونی در جمهوری اسلامی اما گویا زبان عربی را نیز فارسی می داند چندان که اصراری ندارد معادل واژه فرنگی الزاما فارسی باشد.

کما این که برای کلمه «فانتزی» این معادل ها را برساخته اند: غیرضروری، غیرمعمولی و غیرمتعارف. در حالی که همه عربی اند و معنی «فانتزی» را نیز در بر ندارند.  [فانتزی، با « خیال» نسبت دارد و نمی توان یک فیلم فانتزی را غیر ضروری یا غیر متعارف دانست.] البته عربی ستیزی با ادعای پارسی سره نویسی نیز کمکی نمی کند چرا که بسیاری از کلمات عربی در فارسی رایج است و حتی برخی در معنی متفاوت به کار می رود و بر غنای گنجینه زبان فارسی افزوده اند.

-دراین معادل سازی ها از یکی از قابلیت های مهم زبان فارسی غفلت می شود وآن فارسی کردن واژه خارجی یا مصدر سازی با آن است. مثل کلمه «گل» در بازی فوتبال که با آن واژه های گلزن، گلباران و به ثمر رساندن گل ساخته شده است. یا کلماتی چون تلفن کردن و  فیلم ساختن که هر چند در آنها واژه غیر فارسی به کار رفته اما در عمل با کلمات فارسی درآمیخته اند.

- برساخته های تازه هنگامی رایج می شود که زمینه آن فراهم آمده باشد. گویا ترین و ملموس ترین مثال در این باره « یارانه » است. روایت آقای خرمشاهی در این باره نیز خواندنی است:« یارانه را هم من ساخته ام. 8 سال پیش در برابر کلمه سوبسید فرانسه و سابسیدی انگلیسی در گروه واژه گزینی مطرح کردم. همکاران دانشور به اتفاق آن را تصویب کردند و ریاست وقت فرهنگستان [مرحوم] دکتر حسن حبیبی که معاون اول رییس جمهور هم بودند آن را تحویل گرفتند و به صورت بخشنامه هم به سازمان ها ابلاغ شد. البته مولانا هم یارانه را به کار برده است. اما یارانه او منسوب به یار است و این یکی منسوب به یاری و یارا.» بر این اساس نیز می توان پرسید آیا « خمیراک و برگک» نیز از چنین امکان و پشتوانه ای برخوردارند؟

-از وجوه طعنه آمیز قضیه این است که گاه برای رواج اصطلاح خارجی کوشش می شود و بعد فرهنگستان به فکر واژه گزینی می افتد. حال آن که اگر زودتر اقدام می شد به خودی خود رواج یافته بود. بهترین مثال در این باره کلمه «ماهواره» است که قبل از رواج این پدیده رایج شده بود و کمتر کسی از «سته لایت» استفاده می کند. در قضیه خطوط جدید اتوبوس رانی درتهران اما وارونه عمل شد.

ابتدا «بی.آر.تی» رایج شد بعد کوشیدند «اتوبوس تندرو» را به جای آن بنشانند. حال آن که از همان ابتدا این امکان وجود داشت که به جای اصطلاح خارجی، معادل فارسی را رایج کنند. تصور کنید از آغاز راه اندازی قطار زیر زمینی به جای مترو، کلمه «بهرو» به کار می رفت. آیا این واژه بر اثر تکرار رواج نمی یافت؟ هر چند که مترو را نیز می توان در ردیف تلفن و فیلم و فوتبال قرار داد که در زبان فارسی خوش نشسته اند و غریب نمی نمایند.

- واژه گزینی اگر از جانب اهل فن و نویسندگان باشد مقبول تر می افتد تا به صورت دستوری و مصوبه فرهنگستان. کما این که وقتی فرهنگستان به جای «اس.ام .اس» پیام کوتاه را پیشنهاد کرد استقبال نشد و رواج نیافت اما هنگامی که دکتر کزازی «پیامک»را به کار برد، رایج شد. این امر مستلزم آن است که اصحاب فرهنگ وهنر مجال نوشتن و گفتن داشته باشند و این کلمات در رمان ها و نمایشنامه ها و فیلم ها به کار روند. زبان یک موجود زنده و پویاست و باید اجازه داد که واژه ها در آن جریان پیدا کنند.

وقتی سعدی بارها در گلستان و بوستان واژه «اولی تر» را به کار می برد و این دغدغه را ندارد که «تر» در خود « اولی » نهفته است خواننده فارسی زبان که به سعدی اعتماد و اقتدا دارد؛ دیگر این واژه را نادرست نمی داند چون سخن او را زبان معیار می داند. وقتی دکتر کزازی واژه ای می سازد و تکرار می شود و در رسانه ها نیز رواج می یابد بخت بیشتری دارد تا واژه ای که فرهنگستان به مثابه مصوبه اداری تصویب می کند. هر چند در گروه واژه گزینی نیز افرادی چون خرمشاهی حضور دارند که در این زمینه صاحب نظرند.

- یکی از دلایل رایج نشدن و بعضا اسباب طعنه و طنزو کنایه بودن این برساخته های تازه اصرار بر مشتق سازی است. حال آن که فرهنگستان باید جسارت به خرج دهد و واژه « جامد » نیز پیشنهاد کند. برگک (برگ + ک) است و خمیراک (خمیر +اک). حال آن که واژه هایی مانند میز، تیز یا ریز، جامدند. آیا فرهنگستان چنان مرجعیتی برای خود قایل است که معادل یک واژه را مثلا «سیز» قرار دهد؟! ورود به این عرصه البته مخاطره آمیز و بحث انگیزاست و چه بسا از این نهاد خرده بگیرند که بر چه پایه ای به این واژه رسیده و دیگری را برنگزیده اما اگر فرهنگستان مورد اجماع و قبول همگان باشد این انتقادات فرو می کاهد.

اعضای گروه واژه گزینی خود در همین جامعه زندگی می کنند. می توانند به فروشگاه بروند و «برگک» و « خمیراک» بخواهند؟ هر گاه با تعجب و حیرت روبه رو نشدند آن گاه اطمینان خاطر داشته باشند که مانند «یارانه» موفق شده اند اما همه نمونه ها مانند یارانه نیست. گاه مثل «رایانه» تنها در هیات رسمی جلوه می کنند و گاه مثل پایانه و کارانه می توانند به سرنوشت یارانه امیدوار باشند.

-اعضای فرهنگستان کنونی این واقعیت را نیز  باید همواره در نظر داشته باشند که حق انحصاری واژه گزینی دیگر عملا مانند 70 سال قبل در اختیار یک گروه خاص نیست. اگر فرهنگستان اول قبل از ورود رادیو به ایران شکل گرفت اکنون عصر ارتباطات است و جوانان در شبکه های اجتماعی یا در قالب پیامک هایی که برای هم می فرستند خواسته یا ناخواسته واژه سازی می کنند. فرایند واژه سازی را باید دموکراتیک کرد و گاهی بد نیست واژه سازان که حتما اهل فضل و کتاب و ادب هم هستند به مکانیکی محله خود نیز سری بزنند تا دریابند در بطن جامعه چه واژه هایی ساخته می شود. به قول سهراب سپهری «واژه باید خودِ باران باشد».

واژه ای که یک تعمیرکار خودرو می سازد شاید به لحاظ آوایی و دستوری مشکلاتی داشته باشد اما همان نیز با چکش کاری و اصلاح، قابلیت تبدیل به واژه ای فراگیر را دارد. صریح تر این که واژه گزینان نمی توانند خود را از انبوه لغاتی که در جامعه پذیرفته شده و درفضای مجازی رد و بدل می شود یا در وبلاگ ها وصفحات فیس بوک به صحنه می آیند برکنار بدانند و دست کم می توانند در جریان مسیر عمومی قرار گیرند و متناسب با سلیقه مردم تصمیم بگیرند.کامنت ها، وبلاگ ها، پیامک ها، شبکه های مجازی و ماهواره ای و اینترنتی انحصار گذشته را شکسته هر چند که مرجع صاحب صلاحیت را کماکان باید فرهنگستان دانست.

کوتاه این که رواج واژگان تازه به یاری نویسندگان و شاعران و به شرط نظر خواهی قبلی از آنان میسرتر است تا به صرف امید بستن به نشستن و برخاستن و تصویب کردن در گروه واژه گزینی . سهراب سپهری می گوید: مرد بقال از من پرسید چند من خربزه می خواهی؟

آیا روزی خواهد آمد که مرد بقال بپرسد:چند بسته خمیراک و برگک می خواهی ؟!
لینک کوتاه
ارسال به تلگرام
بازید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی
گزارش خطا
0
وب گردی
سرنوشت مادر بابک خرمدین چه شد؟

سرنوشت مادر بابک خرمدین چه شد؟

بریده شدن گلوی نوجوان ۱۶ ساله عمدی بود یا بر اثر تصادف؟

بریده شدن گلوی نوجوان ۱۶ ساله عمدی بود یا بر اثر تصادف؟

سرقت‌های سریالی باند «دو انگشتی» در ایستگاه آخر

سرقت‌های سریالی باند «دو انگشتی» در ایستگاه آخر

تتلو عاشق اجرا زنده در برج میلاد بود/ اگر جای او بودید، درباره بخش‌های دردناک زندگی‌تان صراحت به خرج می‌دادید یا پنهان کاری می‌کردید؟

تتلو عاشق اجرا زنده در برج میلاد بود/ اگر جای او بودید، درباره بخش‌های دردناک زندگی‌تان صراحت به خرج می‌دادید یا پنهان کاری می‌کردید؟

خانم مجری از آگهی بازرگانی تلویزیون سر درآورد!

خانم مجری از آگهی بازرگانی تلویزیون سر درآورد!

نظرات بینندگان
تصاویر
۱/۴
۱/۴
تصاویر: تنگه‌دز؛ در انتظار پل

تصاویر: تنگه‌دز؛ در انتظار پل

۲/۴
تصاویر: تلاقی کویر و دریا

تصاویر: تلاقی کویر و دریا

۳/۴
تصاویر: رونمایی از موشک هایپرسونیک «فتاح»

تصاویر: رونمایی از موشک هایپرسونیک «فتاح»

۴/۴
تصاویر: «گورهای ایرانی» پارک ملی کویر

تصاویر: «گورهای ایرانی» پارک ملی کویر

ببینید!

ویدیو / بازگشایی نمایندگی‌های ایران در جده

ویدیو / کریدور مهمی که ایران را دور زد

ویدیو / عربی صحبت کردن بنزما پس از پیوستن به الاتحاد

ویدیو / برافراشته شدن پرچم ایران در سفارت تهران در ریاض

ویدیو / لحظه‌ی افتتاح سفارت ایران در عربستان با حضور مقامات دو کشور

ویدیو / واکنش شرکت کنندگان در مراسم WWDC۲۳ به اعلام قیمت هدست واقعیت افزوده اپل ویژن پرو

ویدیو / کپی تیتراژ برنامه میثاقی از سریال خارجی محبوب

آرشیو
پربازدیدها
روز هفته ماه سال

ویدیو / کریدور مهمی که ایران را دور زد

قیمت طلا و سکه، امروز ۱۷ خرداد ۱۴۰۲

واکنش روحانی به بازتاب سخنان ظریف در کلاب هاوس

ویدیو / وضعیت ماهیان پس از منفجر شدن سد کوخافکا

سازمان اداری و استخدامی: ساعت کاری کارمندان دولت ۶ صبح تا ۱۴:۴۵ شد

شقایق دهقان به خاطر بی‌حجابی به حبس محکوم شد

همتی: آقای رییس جمهور! به داد مستاجرین برسید / از وضع اجاره‌ها خبر دارید؟ / رسانه‌های دولتی که مدعی کاهش ۲۰ درصدی قیمت مسکن هستند؛ حداقل بگویند که چقدر بالا رفته؟

وکیل مهران سماک: دادگاه بدوی برای متهم به قتل موکلم حکم قتل عمد صادر کرد

ویدیو / کودکی رهبران جهان با هوش مصنوعی

تصاویر / روحانی، احمدی‌نژاد، لاریجانی در مراسم سالگرد امام

مهدی طائب: برخی می‌گویند چرا می‌خواهید حجاب را اجباری کنید؟ پاسخ من این است که ما در دنیا حجاب اجباری نداریم بلکه بی‌حجابی اجباری داریم / در ایران بی‌حجابی هرگز نبوده، حتی زمان ساسانیان

یک خبرگزاری دولتی: بزودی ۲۴ میلیارد دلار ارز وارد ایران می‌شود؛ ۷ میلیارد دلار از کره جنوبی، ۱۰ میلیارد دلار از عراق و ۶.۷ میلیارد دلار حق برداشت ویژه از صندوق بین‌المللی پول

ویدیو / کریدور مهمی که ایران را دور زد

پرویز پرستویی: آقای جبلی! قطع ارتباط هنرمندان با صداوسیما، بدین خاطر است که نمی‌خواهند قیافه‌ی شما را ببینند

پهپاد نظامی آمریکا که با هوش مصنوعی کنترل می‌شود، در آزمایش مجازی، اپراتور خود را کشت

لیست ملی‌پوشان فوتبال برای مسابقات کافا تکذیب شد

روایتی از چگونگی شهادت ۵ مرزبان در سراوان/ نماینده مجلس: تروریست‌ها برجک را تخریب کردند / یک ساعت درگیر بودند / تروریست‌ها از مرزبانان خواسته بودند که تسلیم شوند، اما مرزبانان شهادت را بر تسلیم شدن ترجیح دادند / مشخص است که سرویس‌های بیگانه آن سوی مرز با گروهک تروریستی ارتباط تنگاتنگ داشتند

اطلاعیه مرزبانی سیستان و بلوچستان: مرزبانان‌هنگ مرزی زابل با افراد مسلح ناشناس که قصد ورود به خاک ایران را داشتند، در نقطه صفر مرزی درگیر شدند / مرزبانان با برتری آتش سنگین و تحمیل تلفات، خسارات جدی را به آنان وارد کردند

ویدیو / رونمایی از نخستین قطار هوایی با خط مغناطیسی معلق در چین

سخنان یک مقام ارشد نظامی امریکا درمورد ایران که اسرائیل را حیرت زده کرد / توانایی تهران برای تولید کلاهک اتمی و نصب آن بر روی موشک ظرف چند ماه / «یا ژنرال میلی اشتباه می‌کند یا ما در این مدت خواب بودیم»

رئیس‌ بانک مرکزی به آمریکا سفر کرد

ویدیو / کودکی رهبران جهان با هوش مصنوعی

تصاویر / روحانی، احمدی‌نژاد، لاریجانی در مراسم سالگرد امام

نگاهی به سوابق دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی / علی اکبر احمدیان، از دندانپزشکی تا ریاست مرکز راهبردی سپاه

دایی مهسا امینی: مهسا کاملاً سالم بود؛ بیماری قلبی مادرزادی او دروغ مطلق است

ویدیو / واکنش امیر قطر به برد ایران مقابل ولز

ویدیو / آزار و اذیت شیطانی دختر دانشجو توسط این ۵ آدم‌ربا

ساعت و تاریخ بازی ایران - آمریکا

ویدیویی که پلیس از مهسا امینی منتشر کرد

۱۲ حقیقت شگفت انگیز درباره قوم باستانی آزتک که ثابت می کند جلوتر از زمان خود بودند

بازگشت ملوانان ایرانی از جهنم یک کشور آفریقایی بعد از ۱۰ سال: غذا‎ فقط روزی یک وعده ذرت کوبیده بود و یک تُشک برای خوابیدن۶ مرد

ویدیوی کامل حادثه حمله به حرم شاهچراغ در ۴ آبان ۱۴۰۱ (۱۸+)

خواندنی ها
۱۲ حقیقت جالب و خواندنی درباره کشور اتریش که نمی دانستید

۱۲ حقیقت جالب و خواندنی درباره کشور اتریش که نمی دانستید

مدیرعامل OpenAI: به‌خاطر ساختار عجیب شرکت، برنامه‌ای برای عرضه عمومی سهام نداریم

مدیرعامل OpenAI: به‌خاطر ساختار عجیب شرکت، برنامه‌ای برای عرضه عمومی سهام نداریم

اینستاگرام احتمالاً به‌زودی به چت‌بات هوش مصنوعی مجهز می‌شود

اینستاگرام احتمالاً به‌زودی به چت‌بات هوش مصنوعی مجهز می‌شود

ثبت تصاویر خیره‌کننده از هزاران ستاره در فاصله ۱۷ میلیون سال نوری زمین توسط تلسکوپ جیمز وب

ثبت تصاویر خیره‌کننده از هزاران ستاره در فاصله ۱۷ میلیون سال نوری زمین توسط تلسکوپ جیمز وب

آخرین اخبار مهمترین عناوین روز

طالبان: جامعه جهانی از کشاورزانی که از تخریب مزارع خشخاش آسیب دیده‌اند حمایت کند

دعوت از ۲۵ بازیکن برای اردوی تیم ملی فوتبال ایران / شجاع خلیل‌زاده و احمد نورالهی در تورنمنت کافا حضور نخواهند داشت

رگبار و رعد و برق در تهران/ تداوم کاهش دما تا فردا

اینفوگرافیک / امروز ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ قیمت ها چقدر است؟

ظریف: والله که برنامه انتخاباتی ندارم؛ نه نمایندگی مجلس را خوب بلدم و نه برای کار‌های جدی‌تر آمادگی دارم / نگران شده اند؛ اصلا همه‌اش برای خودشان، هیچ چیز نمی‌خواهم / همین گوشه‌ی اتاق دانشگاه برای من کافی ست

ظریف: تعهد محضری می‌دهم که قصد شرکت در انتخابات را ندارم

ساپینتو رسما سرمربی آپوئل قبرس شد

تهرانی‌ها در بستر و حاشیه رودخانه‌ها توقف نکنید

آماده‌باش هلال احمر در پی هشدار قرمز هواشناسی برای تهران و سمنان

دعوت از ۲۵ بازیکن برای اردوی تیم ملی فوتبال ایران / شجاع خلیل‌زاده و احمد نورالهی در تورنمنت کافا حضور نخواهند داشت

اینفوگرافیک / امروز ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ قیمت ها چقدر است؟

ساپینتو رسما سرمربی آپوئل قبرس شد

اژه‌ای: به صِرف قول و حرف زدن مسؤولان امیدآفرینی ایجاد نمی‌شود

رئیسی: به تولید محصول موشکی که دنیا را خیره می‌کند افتخار می‌کنیم ولی تولید قدرت فقط ساخت موشک نیست

رئیسی: دشمن نمی‌خوا‌هد در کشور تولید و درآمد داشته باشیم / واحدهای اقتصادی که عمدتا در دهه ۹۰ راکد شده بودند در مسیر احیاء قرار گرفته‌اند

بیمارستان امام علی چابهار: علت فوت ۲ نوزاد نارسی اندام‌های حیاتی و رضایت پدر در ترخیص نوزادان بود نه قصور پزشکی

 اسامی ۱۰ ایرلاین گرانفروش اعلام شد/ سازمان هواپیمایی: جریمه ایرلاین‌ها عرضه بلیت را کاهش می‌دهد

وضعیت آب و هوا، امروز ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ / بارش باران در اغلب استان‌ها / خیزش گرد و خاک در نوار شرقی

ویدیو/ فرو رفتن روستاهای حاشیه سد گتوند خوزستان به زیر آب

ویدیو / رادان: پلیس کم‌کاری سایر دستگاه‌های اجرایی در اجرای قانون حجاب را به عنوان تخلف اداری گزارش می‌کند

«لیونل مسی» به اینترمیامی آمریکا پیوست

معاون رئیسی: لازم باشد متهمان پرونده فرش‌های سعدآباد را معرفی می‌کنیم؛ از نجابت دولت سوءاستفاده نکنید

اجرای طرح «پاک‌سازی پارک‌ها و تفرجگاه‌های ساری» / پلیس: به ۲۶۵ مورد بدحجابی و سگ‌گردانی تذکرات لازم داده شد

جزئیات جدید تسنیم از حمله ۶ سال پیش به مجلس: همراه یکی از نمایندگان مجلس همدست منافقین بود / منافقین اطلاعات مربوط به ساختمان‌ها و مسیر‌های ورود و خروج به مجلس را از طریق ارتباط با او به‌دست آورده بودند

نماینده ایران در آژانس: مداخله امارات در کشور‌های همسایه نمونه‌ای از خطر و تهدید‌ واقعی است / وضعیت ایمنی نیروگاه هسته‌ای این کشور تهدیدی جدی برای محیط زیست و ثبات منطقه است

رئیس سازمان محیط زیست: طالبان در مورد حقابه ایران از هیرمند نرمش نشان داده است

امام جمعه قزوین: برخی معلمان در دل دانش‌آموزان شبهه می‌اندازند؛ این‌ها انسان‌های حقیری هستند، نباید تحمل کنیم

اماکن دیپلماتیک ایران در عربستان به صورت رسمی بازگشایی شد

انتقاد آذری جهرمی از عدم تغییر ساعات رسمی کشور: به جای توجیه معدود افرادی که تغییر ساعت رسمی را یک «قانون وارداتی» می‌دانستند، یک ملت را سردرگم کردند؛ حالا به دنبال توجیه ملت هستند / چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی؟

تالاب گاوخونی صد در صد خشک شد

بیانیه اتحادیه اروپا: پاسخ‌های تهران درباره آزمایش انفجاری در آباده از لحاظ فنی معتبر نیست / عمیقا نگرانیم که ممکن است تجهیزات آلوده به مواد هسته ای در ایران وجود داشته باشد که آژانس از آن اطلاع نداشته باشد

اطلاعیه استاندری فارس درباره حواشی حافظیه شیراز/ فیلم منتشر شده منطبق با فرهنگ ما نبود

وزیر نیرو: تابستان امسال ۲ درجه گرم‌تر می‌شود/ قطع برق خانگی خط قرمز وزارت نیرو است

اینفوگرافیک / امروز ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ قیمت ها چقدر است؟

سازمان اداری و استخدامی: ساعت کاری کارمندان دولت ۶ صبح تا ۱۴:۴۵ شد

اعلام وضعیت اضطراری در خرسون در پی شکستن سد کاخوفکا

رایزنی بن سلمان و بلینکن در مورد روند عادی سازی روابط با اسرائیل

وزیر ارتباطات: در حال پیگیری برای رفع فیلتر گوگل پلی هستیم

سلاجقه: تغییر اقلیم برای ایران بحث مرگ و حیات است / ضمانت‌های اجرایی لازم در لایحه تغییر اقلیم پیش‌بینی می‌شود

آرشیو
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"
کد خبر: ۱۱۹۱۰۹
تاریخ انتشار: ۳۵ : ۲۰ - ۱۰ تير ۱۳۹۲
صفحه نخست >> سیاست
پ

چند بسته خمیراک و برگک می خواهی؟!

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : عصر ایران نوشت: «برگک به جای چیپس، خمیراک به جای پاستا یا ماکارونی،  حق نشر به جای کپی رایت  و غیر ضروری به جای فانتزی».

اینها برخی از پیشنهادهای تازه فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژه های غیر پارسی اما مصطلح و رایج در گفتار و نوشتار فارسی زبانان است که با دو نوع واکنش رو به رو شده است:



 دسته اول کسانی که معتقدند این واژگان بر زبان مردم نمی نشینند و چون نوزادی هستند که مرده به دنیا آمده و گروه دوم به یاد می آورند که در فرهنگستان اول و هفتاد سال قبل، نیز هنگامی که پاره ای واژه های تازه وضع شد همین انتقادات درگرفت و به صورت مشخص نویسنده ایرانی – صادق هدایت – را مثال می آورند که «باشگاه» به جای « کلوب» را تمسخر می کرد. حال آن که بعدتر بسیار رایج شد.

احمد پوری – مترجم شعر- به طعنه پرسیده است:«آیا امید دارید عمه من از بقال محل شان بخواهد به او دو بسته خمیراک بدهد و مرد بقال نیز دریابد و دو بسته ماکارونی از قفسه بیرون آورد؟!»

 در مقابل، کسانی می پرسند اکنون چند درصد مردم واژه «سوبسید» را به کار می برند و مگر جز این است که «یارانه » بسیار رایج شده و نتیجه می گیرند رسانه ها اگر بخواهند می توانند این واژه های تازه را رایج کنند کما این که واژگانی چون «گذرنامه، شناسنامه و گواهی نامه» با یاری رسانه ها و به مرور زمان رایج شد.

فارغ از دو نگاه منفی و مثبت کلی به مقوله واژه سازی به جای اصطلاحات خارجی نکاتی را می توان یادآور شد:

- اصراربر معادل سازی برای واژه های آشنا و رایج قابل فهم نیست. وقتی پیر و جوان می گویند «ماکارونی» و حتی « پاستا» هم رایج نیست «خمیراک» دیگر چه صیغه ای است؟!

 گاه حتی خود پیشنهاد کننده و واژه ساز نیز  معادل تازه را به کار نمی برد.

خاطره ای از استاد بهاءالدین خرمشاهی در این باره جالب اسـت: «یک روز در فرهنگستان در گروه واژه گزینی صحبت از یافتن معادل برای تونل بود. گفتم تونل دیگر شناسنامه ایرانی/ فارسی دارد. بهتر است مانند رادیو و تلویزیون و تئاتر و فیلم وفوتبال و چند هزار دیگر از "وام واژه" های انگلیسی و فرانسه آن را هم به اختیار خود رها کنیم. دوستان اصرار داشتند. بنده هم "درون گذر" را بر  قیاس کنارگذر، زیرگذر و نظایر آن، پیشنهاد کردم که به اتفاق آرا تصویب شد اما می دانستم و می دانم که پیشانی یا بخت رواج و روایی ندارد.»  [فصلنامه بخارا/شماره 85/ص 332]

با این نگاه، خمیراک به جای پاستا را می توان مانند درون گذار به جای تونل دانست که خود وضع کننده آن نیز امیدی به رواج آن ندارد و اصطلاحا جا نمی افتد مگر این که مانند «کش لقمه» به نوشته های طنز راه یابد.

- فرهنگستان اول در دوران رضا شاه دغدغه عربی زدایی داشت ودر پی معادل سازی برای واژگانی چون « مستقیم، محرمانه و مثلث» هم برآمد. فرهنگستان کنونی در جمهوری اسلامی اما گویا زبان عربی را نیز فارسی می داند چندان که اصراری ندارد معادل واژه فرنگی الزاما فارسی باشد.

کما این که برای کلمه «فانتزی» این معادل ها را برساخته اند: غیرضروری، غیرمعمولی و غیرمتعارف. در حالی که همه عربی اند و معنی «فانتزی» را نیز در بر ندارند.  [فانتزی، با « خیال» نسبت دارد و نمی توان یک فیلم فانتزی را غیر ضروری یا غیر متعارف دانست.] البته عربی ستیزی با ادعای پارسی سره نویسی نیز کمکی نمی کند چرا که بسیاری از کلمات عربی در فارسی رایج است و حتی برخی در معنی متفاوت به کار می رود و بر غنای گنجینه زبان فارسی افزوده اند.

-دراین معادل سازی ها از یکی از قابلیت های مهم زبان فارسی غفلت می شود وآن فارسی کردن واژه خارجی یا مصدر سازی با آن است. مثل کلمه «گل» در بازی فوتبال که با آن واژه های گلزن، گلباران و به ثمر رساندن گل ساخته شده است. یا کلماتی چون تلفن کردن و  فیلم ساختن که هر چند در آنها واژه غیر فارسی به کار رفته اما در عمل با کلمات فارسی درآمیخته اند.

- برساخته های تازه هنگامی رایج می شود که زمینه آن فراهم آمده باشد. گویا ترین و ملموس ترین مثال در این باره « یارانه » است. روایت آقای خرمشاهی در این باره نیز خواندنی است:« یارانه را هم من ساخته ام. 8 سال پیش در برابر کلمه سوبسید فرانسه و سابسیدی انگلیسی در گروه واژه گزینی مطرح کردم. همکاران دانشور به اتفاق آن را تصویب کردند و ریاست وقت فرهنگستان [مرحوم] دکتر حسن حبیبی که معاون اول رییس جمهور هم بودند آن را تحویل گرفتند و به صورت بخشنامه هم به سازمان ها ابلاغ شد. البته مولانا هم یارانه را به کار برده است. اما یارانه او منسوب به یار است و این یکی منسوب به یاری و یارا.» بر این اساس نیز می توان پرسید آیا « خمیراک و برگک» نیز از چنین امکان و پشتوانه ای برخوردارند؟

-از وجوه طعنه آمیز قضیه این است که گاه برای رواج اصطلاح خارجی کوشش می شود و بعد فرهنگستان به فکر واژه گزینی می افتد. حال آن که اگر زودتر اقدام می شد به خودی خود رواج یافته بود. بهترین مثال در این باره کلمه «ماهواره» است که قبل از رواج این پدیده رایج شده بود و کمتر کسی از «سته لایت» استفاده می کند. در قضیه خطوط جدید اتوبوس رانی درتهران اما وارونه عمل شد.

ابتدا «بی.آر.تی» رایج شد بعد کوشیدند «اتوبوس تندرو» را به جای آن بنشانند. حال آن که از همان ابتدا این امکان وجود داشت که به جای اصطلاح خارجی، معادل فارسی را رایج کنند. تصور کنید از آغاز راه اندازی قطار زیر زمینی به جای مترو، کلمه «بهرو» به کار می رفت. آیا این واژه بر اثر تکرار رواج نمی یافت؟ هر چند که مترو را نیز می توان در ردیف تلفن و فیلم و فوتبال قرار داد که در زبان فارسی خوش نشسته اند و غریب نمی نمایند.

- واژه گزینی اگر از جانب اهل فن و نویسندگان باشد مقبول تر می افتد تا به صورت دستوری و مصوبه فرهنگستان. کما این که وقتی فرهنگستان به جای «اس.ام .اس» پیام کوتاه را پیشنهاد کرد استقبال نشد و رواج نیافت اما هنگامی که دکتر کزازی «پیامک»را به کار برد، رایج شد. این امر مستلزم آن است که اصحاب فرهنگ وهنر مجال نوشتن و گفتن داشته باشند و این کلمات در رمان ها و نمایشنامه ها و فیلم ها به کار روند. زبان یک موجود زنده و پویاست و باید اجازه داد که واژه ها در آن جریان پیدا کنند.

وقتی سعدی بارها در گلستان و بوستان واژه «اولی تر» را به کار می برد و این دغدغه را ندارد که «تر» در خود « اولی » نهفته است خواننده فارسی زبان که به سعدی اعتماد و اقتدا دارد؛ دیگر این واژه را نادرست نمی داند چون سخن او را زبان معیار می داند. وقتی دکتر کزازی واژه ای می سازد و تکرار می شود و در رسانه ها نیز رواج می یابد بخت بیشتری دارد تا واژه ای که فرهنگستان به مثابه مصوبه اداری تصویب می کند. هر چند در گروه واژه گزینی نیز افرادی چون خرمشاهی حضور دارند که در این زمینه صاحب نظرند.

- یکی از دلایل رایج نشدن و بعضا اسباب طعنه و طنزو کنایه بودن این برساخته های تازه اصرار بر مشتق سازی است. حال آن که فرهنگستان باید جسارت به خرج دهد و واژه « جامد » نیز پیشنهاد کند. برگک (برگ + ک) است و خمیراک (خمیر +اک). حال آن که واژه هایی مانند میز، تیز یا ریز، جامدند. آیا فرهنگستان چنان مرجعیتی برای خود قایل است که معادل یک واژه را مثلا «سیز» قرار دهد؟! ورود به این عرصه البته مخاطره آمیز و بحث انگیزاست و چه بسا از این نهاد خرده بگیرند که بر چه پایه ای به این واژه رسیده و دیگری را برنگزیده اما اگر فرهنگستان مورد اجماع و قبول همگان باشد این انتقادات فرو می کاهد.

اعضای گروه واژه گزینی خود در همین جامعه زندگی می کنند. می توانند به فروشگاه بروند و «برگک» و « خمیراک» بخواهند؟ هر گاه با تعجب و حیرت روبه رو نشدند آن گاه اطمینان خاطر داشته باشند که مانند «یارانه» موفق شده اند اما همه نمونه ها مانند یارانه نیست. گاه مثل «رایانه» تنها در هیات رسمی جلوه می کنند و گاه مثل پایانه و کارانه می توانند به سرنوشت یارانه امیدوار باشند.

-اعضای فرهنگستان کنونی این واقعیت را نیز  باید همواره در نظر داشته باشند که حق انحصاری واژه گزینی دیگر عملا مانند 70 سال قبل در اختیار یک گروه خاص نیست. اگر فرهنگستان اول قبل از ورود رادیو به ایران شکل گرفت اکنون عصر ارتباطات است و جوانان در شبکه های اجتماعی یا در قالب پیامک هایی که برای هم می فرستند خواسته یا ناخواسته واژه سازی می کنند. فرایند واژه سازی را باید دموکراتیک کرد و گاهی بد نیست واژه سازان که حتما اهل فضل و کتاب و ادب هم هستند به مکانیکی محله خود نیز سری بزنند تا دریابند در بطن جامعه چه واژه هایی ساخته می شود. به قول سهراب سپهری «واژه باید خودِ باران باشد».

واژه ای که یک تعمیرکار خودرو می سازد شاید به لحاظ آوایی و دستوری مشکلاتی داشته باشد اما همان نیز با چکش کاری و اصلاح، قابلیت تبدیل به واژه ای فراگیر را دارد. صریح تر این که واژه گزینان نمی توانند خود را از انبوه لغاتی که در جامعه پذیرفته شده و درفضای مجازی رد و بدل می شود یا در وبلاگ ها وصفحات فیس بوک به صحنه می آیند برکنار بدانند و دست کم می توانند در جریان مسیر عمومی قرار گیرند و متناسب با سلیقه مردم تصمیم بگیرند.کامنت ها، وبلاگ ها، پیامک ها، شبکه های مجازی و ماهواره ای و اینترنتی انحصار گذشته را شکسته هر چند که مرجع صاحب صلاحیت را کماکان باید فرهنگستان دانست.

کوتاه این که رواج واژگان تازه به یاری نویسندگان و شاعران و به شرط نظر خواهی قبلی از آنان میسرتر است تا به صرف امید بستن به نشستن و برخاستن و تصویب کردن در گروه واژه گزینی . سهراب سپهری می گوید: مرد بقال از من پرسید چند من خربزه می خواهی؟

آیا روزی خواهد آمد که مرد بقال بپرسد:چند بسته خمیراک و برگک می خواهی ؟!
ارسال به تلگرام
  • صفحه نخست
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"