نمایشی که نباید از دست داد

شرق - شصت‌وهفتمین دوره جشنواره هنری آوینیون در جنوب فرانسه که در نوع خود یکی از بزرگ‌ترین جشنواره‌های هنری جهان محسوب می‌شود (و شاید تنها رقیبش جشنواره ادینبورگ در اسکاتلند باشد) امسال هم میزبان اجراهای گوناگونی شامل تئاتر، کنسرت و ویدیو از کشورهای مختلف جهان بود.

جشنواره آوینیون حدود هشت‌هزار هنرمند را از 21 کشور جهان به خود جذب کرده است که هزارو۲۵۸ نمایش مختلف را در حدود 30 هزاربار اجرا خواهند کرد. این جشنواره هر چند خالی از حضور گروه‌های ایرانی در سال‌جاری اما میزبان نمایشی براساس منطق‌الطیر بود. این متن توسط نویسنده مطلب به‌طور اختصاصی در اختیار «شرق» قرار گرفته است.

جای بسی خوشبختی است که چنین نمایشی در تماشاخانه «بالکن» اجرا می‌شود. یکی از تئاتر‌های مشهور «آوینیون»؛ جایی که هیچ‌وقت تئا‌تر و کیفیت مطلوب از هم جدا نیستند...  نوشتاری که کیفیت مطلوب خود را در وهله اول، مدیون ژان‌کلود کاریر است که با مهارتی خارق‌العاده، یکی از متون بنیادین سوفیسم را در حد اعلا پرورانده است.

 منطق‌الطیر متعلق به فریدالدین عطار، شاعر ایرانی قرن دوازدهم میلادی (قرن ششم هجری‌قمری)، در مورد ایمان، با توسل به تمثیل و نماد صحبت می‌کند. مخاطب او ذات الهی است که در وجود همه انسان‌ها تجلی یافته است. زیرا پرندگان داستان که آماده سفری عرفانی می‌شوند، شباهت عجیبی به ما دارند؛ برای مثال پرنده‌ای که تصمیم به پیمودن کویر با پای پیاده می‌گیرد. در وهله دوم باید به کیفیت مطلوب میزانسن اشاره کرد که در آن سرژ باربوسیکا توانسته است به چنین اثر بی‌نظیری بُعد انسانی ببخشد، و ما را با تلفیقی از اپرا، قصه‌های هزارویک شب، موسیقی ناب و متنی سحرآمیز و خلسه‌وار به اوج رساند.

منظومه‌ای شاعرانه و مملو از حکایات حکیمانه که در عین حال مخاطب را از خنده‌های اجتناب‌ناپذیر به هیجان و حیرت سوق می‌دهد. نمایش فوق‌العاده‌ای که فستیوال آوینیون، فرصت لذت‌بردن از آن را به ما می‌دهد. مهارت بازیگرها نیز ستودنی است: قصه‌گویی آیینی ایفتن و بازی الزا استیرن‌من و سرژ باربوسیکا بیننده را بین زمین و آسمان معلق نگه می‌دارد. یکی دیگر از ویژگی‌های این نمایش، انتخاب موسیقی الیویه مسیایین چهره عرفانی و مشهور در فستیوال آوینیون است.

رولان کونیل پیانیست معروف، تلفیقی از موسیقی سنتی و مدرن را با کمک ناتالی والر نوازنده سنتی ساخته است. مخاطب به قصد سفری شاعرانه بر قفسی مملو از پرندگانی که به نرده‌های آن آویزان شده‌اند، سوار می‌شود؛ و حتی باجسورترین آنها غرق در معنی، پرواز می‌کند و احساس می‌کند بال درآورده و به اندازه لحظه‌ای، صاحب آسمان شده. به مانند الباتروس بودلر، در فرازونشیب عمق اقیانوس و سیاه‌چال‌ها پر کشیده و مانند او با بال‌های عظیم بر پشت، به سختی می‌تواند در آخر نمایش روی زمین بنشیند! این منظومه از مثنوی‌های تمثیلی عرفان اسلامی به‌شمار می‌آید.

مراحل عرفان و شناخت رازهای هستی در منطق‌الطیر عطار، هفت‌منزل است که او این هفت مرحله را هفت شهر عشق یا هفت وادی می‌نامد که به ترتیب چنین است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر که سرانجام به فنا می‌انجامد. هفت‌شهر عشق، مراحلی است که سالک برای سلوک معنوی باید آنها را طی کند. در میان این هفت مرحله، عشق بزرگ‌ترین و سهمناک‌ترین وادی و معیار سنجش و رکن طریقت است. عشق در تصوف، مقابل عقل در فلسفه است. در داستان منطق‌الطیر، گروهی از مرغان به رهبری هدهد برای یافتن پادشاهشان سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند که در هر مرحله تعدادی از مرغان از ادامه راه باز می‌مانند. هریک از این پرندگان بیانگر یکی از صفات انسان هستند: یکی چون کبک، سوداگر است؛ یکی چون طاووس دچار غرور و یکی چون بلبل تنها پایبند عشق گل است.

اما هدهد با زبان طنز و کنایات شیرین، عذر مرغان را یک‌به‌یک پاسخ می‌گوید و به این ‌سان مرغان را هوشیار می‌کند و شوق پرواز دیار سیمرغ را در دل آنها می‌نشاند و می‌گوید: بددلی و بدگمانی کار عاشقان نیست. پای در ره نهید که همه سایه سیمرغ هستید. هدهد خدای عشق را دیده و راه‌ها را در یاد سپرده. تا اینکه پس از عبور از هفت‌مرحله، تنها سی‌مرغ باقی می‌مانند که درواقع عاشقان حقیقت هستند و با نگریستن در آینه حق درمی‌یابند که سیمرغ در وجود خود آنهاست و طالب و مطلوب یکی است؛ زیرا که سی‌مرغ طالب سیمرغ شدند. در ‌‌نهایت با این خودشناسی، مرغان حقیقت را در وجود خویش می‌یابند و دیوار‌ها و حصار‌ها فرو می‌ریزند. داستان مرغان، شامل ۴۵ گفتار است و کتاب با حمد خدا آغاز می‌شود.