نقش شمخانی در معماری رابطه با عربستان

حسن روحانی سال 84 در قامت دبیر شورای عالی امنیت ملی به عربستان سفر کرد و با پادشاه عربستان دیدار کرد، حالا علی شمخانی در همان جایگاه نشسته است. او تنها وزیری است که در دوران اصلاحات به خاطر سیاست تنش زدایی نشان دولتی از مقامات عربستان گرفت.

در بین روسای جمهور ایران البته هاشمی رفسنجانی بیش از بقیه روابط حسنه با مقامات عربستانی داشته و دارد. سفرهای متعدد او به این کشور عربی باعث شده است که از هاشمی به عنوان معمار روابط ایران و عربستان یاد کنند او سعی کرده همیشه فراتر از شخصیت و جایگاه سیاسی خود به عنوان یک روحانی متنفذ شیعی با سران آل سعود ارتباط داشته باشد. وی در این باره در گفت وگویی می گوید  «در عربستان که بودم آیت‌الله صافی نامه‌ای به من نوشتند و گفتند که شما روی مسائل بین دو کشور کار کنید.»

هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود نیز گهگاه به رایزنی های خودش با مقامات عربستان اشاره کرده است: «ظهر وزير خارجه عمان آمد و جلسه خصوصي خواست. پيام آقايان فهد [پادشاه عربستان سعودي] و سلطان قابوس [پادشاه عمان] را در خصوص اهميت ارتباط ايران و عربستان آورد و گفت آنها مانع مهم را اصرار ايران بر راهپيمايي در حج مي دانند و خواستار كوتاه آمدن ما بودند. بر اهميت موضوع تأكيد كردم و گفتم با دكتر ولايتي براي پيدا كردن راه حل مذاكره كنند و گفتم بايد در مورد قيمت نفت همكاري نمايند». (کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۷؛  پایان دفاع، آغاز بازسازی)

آخرین باری که هاشمی به عربستان رفت به حضور او در کنفرانس بین المللی گفتگوی اسلامی برمی گردد که سفیر وقت این کشور در ایران از وی برای حضور در این کنفرانس دعوت کرده و گفته بود: « ملک عبدالله به دلیل جایگاه والایی که در دنیای اسلام برای حضرت عالی قائل هستند و معتقدند باید از اندیشه و دانش شما بهره کافی برد شخصا به من ماموریت دادند تا از جناب عالی برای حضور در این اجلاس دعوت به عمل آورم». استقبال از هاشمی رفسنجانی در این مراسم چنان بود که از او به عنوان میهمان ویژه کنفرانس بین المللی گفت وگوی اسلامی یاد شد.

این همان سفری بود که آیت الله هاشمی رفسنجانی مقامات سعودی را مجاب کرد که پس از گذشت سال ها زيارت قبور متبرک بقيع براي مشتاقان شيعه و زائران اقصي نقاط جهان سهل تر از گذشته امکان پذير شود و خود به باغ «فدک» رفت و در آنجا قدم زد.

روابط دولت خاتمی با دولت عربستان هم روابط حسنه ای بود. آنچنان که در جریان یکی از سفرهای سید محمدخاتمی رئیس جمهور وقت ایران به ریاض، پادشاه عربستان نقشه حمله آمریکا به ایران را به نشانه دوستی و حسن نیت به مقامات ایرانی نشان می دهد.

در واقع اگرچه هاشمی رفسنجانی بنا به روابط دوستانه ای که با ملک عبدالله پادشاه فعلی عربستان داشت در دوران ریاست جمهوری اش فصل جدیدی از روابط را بین دو کشور گشود اما دوران طلایی روابط با عربستان در دوره اصلاحات رقم خورد.

با پایان دوره اصلاحات محمود احمدی نژاد 5 بار به عربستان رفت، اما این سفرها تاثیری در روابط دو کشور که نداشت؛ روابط دولت آل سعود با ایران در دولت دهم تا حد تخاصم رفت. اعدام چند شهروند ایرانی در عربستان، همدستی با آمریکا برای سناریو چینی علیه ایران و اتهام زنی به ایران برای ترور سفیر عربستان در واشنگتن روابط سرد دو کشور را سردتر کرد.

به ویژه آنکه مواضع دولت سعودی درباره کشتار شیعیان بحرین و بحران سوریه کاملا در مقابل موضع ایران بود و ناگزیر موضع عربستان در این حوزه ها، ایران را مقابل دولت آل سعود قرار می داد. محمود احمدی نژاد اگر در دولت نهم چهار بار رسما و غیررسمی به عربستان رفت اما در دولت دهمش به غیر از یک مورد که آن برای حضور در اجلاس مکه و حل بحران سوریه بود نتوانست به این کشور سفر کرد. بدتر آنکه پاسخ عربستان به حضور احمدی نژاد در اجلاس مکه، پاسخی درخور نبود و این کشور مقام سطح پایینی را به اجلاس عدم تعهد در تهران فرستاد.

با روی کار آمدن دولت روحانی اما فصل جدیدی از روابط بین دو کشور آغاز می شود. روابط این دو کشور در سال های گذشته اینقدری به سمت تیرگی رفته است که وقتی ولیعهد عربستان فوت می کند هر چند که در سطح دیپلماتیک علی اکبر صالحی وزیر خارجه دولت دهم عازم ریاض می شود تا به مقامات عربستان تسلیت بگوید اما عده ای در ایران مقابل سفارت این کشور شیرینی پخش می کنند.

با این وجود روی کار آمدن روحانی مقامات عربستان را مجاب کرده است که روحانی رویکردی متفاوت با احمدی نژاد دارد. اگرچه برخی سیاستمداران عربستانی بدبینانه به موضوع نگاه می کنند. مثلا عبدالله العسکر رییس کمیته امور خارجی شورای مشورتی عربستان که چیزی شبیه به پارلمان است برای نشان دادن تفاوت روحانی و احمدی نژاد از تعبیر جالبی استفاده کرده و می گوید که قطعا روحانی مانند احمدی نژاد حرف های تند نخواهد زد اما به نظر من تفاوت بین احمدی نژاد و روحانی مثل تفاوت کوکاکولا و پپسی کولا است.

حسن روحانی در سال 84 در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی در سفری به ریاض با ملک عبدالله پادشاه این کشور دیدار کرده و چهره ناشناخته ای برای مقامات این کشور نیست. او در اولین نشست خبری اش از بهبود روابط با عربستان صحبت کرده و حالا گفته می شود از سوی پادشاه عربستان به این سفر حج دعوت شده است.

سازمان حج و زیارت، هم اعلام کرده که «در صورتی‌ که خبر مذکور از سوی دفتر رییس‌جمهور محترم اعلام شود، بدیهی است این سازمان براساس مأموریت تعریف‌شده‌ی خود و با هماهنگی دفتر ریاست محترم جمهوری اقدامات لازم را انجام خواهد داد».
 
تمام این نکات وقتی در کنار حضور علی شمخانی در شورای عالی امنیت ملی قرار می گیرد نوید فصل جدیدی از روابط را با عربستان می دهد. علی شمخانی وزیر دفاع دوران اصلاحات تنها وزیری است که بنا به سیاست تنش زدایی و توسعه روابط با عربستان نشان دولتی (مدال عبدالعزیز) را از پادشاه عربستان سعودی دریافت کرده است.

منبع: خبرگزاری مهر