موتور جستجوي ملي؛ يك طرح شكست خورده!

ابتدا قرار بود نامش را "ياحق" بگذارند و وظيفه‌اش ارائه خدمات دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي با هدف تسهيل در ارائه اطلاعات سريع به مردم در نظر گرفته شده بود. اما يك سال هم نگذشته بود كه اين موتور جست‌وجو به خاطره‌ها پيوست و ظاهرا وزارت ارتباطات سياست‌هايش را تغيير داد چراكه معتقد بود بايد نسبت به ارتقاي موتورهاي جست‌وجوگر داخلي اقدام شود و تمركز تنها برروي يك موتور جست‌وجو قرار نگيرد.

همه چيز زماني آغاز شد كه رضا تقي‌پور - وزير پيشين ارتباطات و فناوري اطلاعات - در سال 89 اعلام كرد كه براي برطرف كردن نيازهاي بومي در حال كار برروي يك موتور جست‌وجوي ملي هستيم.البته كارشناسان خارجي كه فعاليتشان در حوزه طراحي موتورهاي جست‌وجوي بين‌المللي مانند ياهو و بينگ است در اين باره اعتقادي متفاوت دارند.

مدير پيشين بازاريابي شركت ياهو در رابطه با راه‌اندازي موتورهاي جست‌وجوي داخلي معتقد است: ساخت و كار كردن برروي يك موتور جست‌وجو بسيار سخت و گران است و در اين زمينه بايد از تكنيك‌هاي بسيار و محاسباتي استفاده كرد. در كنار اين موضوع، موتورهاي جست‌وجو بسيار هزينه‌بر هستند و درصورت سرمايه‌گذاري‌هاي كلان مي‌توان در اين زمينه پيشرفت كرد.

ماروين ليائو ادامه داد: ما در روسيه، چك و كره جنوبي موتورهاي جست‌وجوي بسيار خوبي داريم البته اين موتورها 10 سال است كه فعاليت خود را آغاز كردند و ممكن است كمي براي شروع دير باشد. در كل مي‌توان گفت رسيدن به موفقيت در اين زمينه بسيار سخت است و نياز به پشتكار و سرمايه فراوان دارد.

اما علي حكيم جوادي - رئيس پيشين سازمان فناوري اطلاعات - در پاسخ به سوالي كه درباره سرنوشت و وضعيت فعلي موتور جست‌وجو و ايميل فخر و فجر مطرح شده بود، اظهار كرده بود: فخر و فجر در واقع فراخواني براي شناسايي علاقه‌مندان همكاري در حوزه موتورهاي جست‌وجو و پست‌هاي الكترونيكي بود تا علاقه‌مندان اين بخش اعلام آمادگي كرده و با گرفتن مجوز‌هاي لازم به فعاليت بپردازند، لذا محصولي با اين نام وجود نداشته است.

وي همچنين يادآور شده بود: در حال حاضر چندين موتور جست‌وجو در مراحل نهايي كار قرار دارند و در آينده‌اي نزديك زمان بهره‌برداري از آنها اعلام خواهد شد.

رئيس سازمان فناوري اطلاعات همچنين عنوان كرده بود: در زمينه‌ پست الكترونيكي هم مواردي وجود دارد اما به دليل آنكه ما قول داديم اسامي اين موتورهاي جست‌وجو و ايميل‌ها را اعلام نكنيم تا زمان بهره‌برداري نامي از اين پروژه‌ها نخواهيم برد.

اما وي در پاسخ به زمان بهره‌برداري از اين موتورهاي جست‌وجو و ايميل‌ها اظهار كرد: تمام تلاش ما بر آن است كه تا پايان سال 91 اين موارد مورد بهره‌برداري قرار بگيرند.

رئيس سازمان فناوري اطلاعات ادامه داد: برخي از اين پروژه‌ها از جمله برخي موتورهاي جست‌وجو هم آماده هستند، اما به دليل حساسيت‌هايي كه در اين بخش وجود دارد اگر اين جست‌وجوگرها از كيفيت لازم برخوردار نباشند ممكن است بعدها آن طور كه شايسته است توسط مردم مورد استفاده قرار نگيرند، به همين دليل لازم است روند بهره‌برداري از اين جست‌وجوگر‌ها با دقت كافي صورت بگيرد. وي در عين حال يادآور شد: تمام اين موارد توسط بخش خصوصي و شركت‌هاي دانش بنيان دنبال مي‌شود.

به گزارش ايتنا و به گفته كارشناسان براي بهره‌برداري از اين طرح‌ها دو بخش نرم‌افزاري و سخت‌افزاري بايد مورد توجه قرار بگيرند كه از نظر نرم‌افزاري وضعيت ما بسيار خوب اعلام شده است و در زمينه تامين تجهيزات هم امور به خوبي پيش مي‌رود اما از آنجا كه ممكن است پس از راه‌اندازي، اين سايت‌ها به يكباره با مراجعات متعدد مواجه شوند، لازم است كه تعداد سرورهاي آنها به حد نصاب برسد تا هيچ گونه مشكلي در اين زمينه رخ ندهد.

به گفته مسئولان اكنون سه موتور جست‌وجو همزمان با يكديگر پيش مي‌روند و وضعيت اميدوار‌كننده‌اي دارند. حداقل يك ايميل هم در شرايط خوب قرار دارد كه البته در نهايت مجموع طرح‌ها بيش از اين حد است.

بايد اين نكته را هم مدنظر داشت كه جست‌وجوگر‌ها به مراتب از اهميت و سرمايه‌گذاري بيشتري نسبت به ايميل‌ها برخوردارند اما چرا وقتي موتورهاي جست‌وجوي خارجي وجود دارند بايد تمركز را روي موتورهاي جستجوي بومي و محلي بگذاريم؟

شايد در اين پروژه به اهميت خط و زبان فارسي در محيط اينترنت اشاره شود، اما با وجود رقابت سنگيني كه با جست‌وجوگرهاي بزرگ دنيا وجود دارد، بايد با برنامه منسجم تعيين شود كه جست‌وجوگر ملي چگونه مي‌تواند با حفظ زبان رسمي با ديگر موتورهاي جست‌وجو هم رقابت كند. دريافت اطلاعات به صورت طبقه‌بندي از نكات مثبت موتور جست‌وجوگر ملي است.

هادي ملك‌پرست مدير كل تحقيق و توسعه سازمان فناوري اطلاعات ايران در اين رابطه مي‌گويد: در جست‌وجوگرهاي كنوني كاربران مي‌توانند موضوع مورد نظر خود را كلاسه‌بندي و در يك محدوده خاصي جست‌وجو كنند. اما اين كه موتور جست‌وجوگر ملي چگونه فعاليت خواهد كرد، جزو خروجي‌هاي فاز پژوهشي است در واقع پس از پايان مرحله پژوهش، اعلام مي‌شود اگر اين موتور جست‌وجو مي‌خواهد قابليت‌هاي خاصي داشته باشد نيازمند چه نوع معماري‌ است.

رسال گذشته مقرر شد براي ايجاد قابت داخلي در اين عرصه، چندين موتور جست‌وجوي بومي راه اندازي و معرفي شوند. براين اساس سازمان فناوري اطلاعات ايران موضوع حمايت از موتورهاي جست‌وجوي بومي و رتبه‌بندي آنها را در دستور كار قرار داد. حال در كشور چند موتور جست‌وجوي داخلي راه اندازي شده براي مثال لقب اولين موتور جست‌وجو به "پارسي‌جو" اختصاص پيدا كرد.

اين موتور جست‌وجو كه توليد مركز تحقيقات مهندسي دانشگاه يزد است با تلاش 20 نفر ساخته شد كه مورد تاييد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات است به گفته مديران پروژه روزي 80 هزار بازديد را به خود اختصاص مي‌دهد.

نسخه آزمايشي "پارسي‌جو" از دي ماه سال 91 شروع بكار كرده و برروي وب به آدرس www.parsijoo.ir قابل دسترس است. نسخه آزمايشي اين موتور بيش از 120 ميليون سند اطلاعاتي برروي وب را پوشش مي‌دهد و برنامه آن افزايش تدريجي تعداد فايل‌هاي اطلاعاتي بود كه به سرورهاي قوي‌تر نياز داشت.

براساس اطلاعاتي كه در سايت پارسي‌جو وجود دارد، اين سامانه با صرف حداقل هزينه و تجهيزات به رشد و توسعه خود ادامه مي‌دهد. در حال حاضر موتور پارسي‌جو بر روي يك بستر توزيع شده شامل 30 سيستم اجرا مي‌شود و تاكنون در حدود 200 ميليون صفحه فارسي (از 500 ميليون سند) را نمايه‌سازي كرده و در حال سرويس‌دهي به بيش از 20 هزار كاربر فارسي‌زبان در روز است.

طبق گزارش پژوهشگاه ICT، مراحل توسعه و تكميل و افزايش پوشش تعداد صفحات مورد جست‌وجوي آن، با فراهم سازي سخت افزار و پهناي باند مورد نياز در مقياس بالا توسط اين پژوهشگاه در دست اقدام است. همچنين اين سامانه مجهز به پردازشگر و خطاياب هوشمند فارسي است. بخشي از پروژه با حمايت پژوهشگاه فضاي مجازي انجام شده است.

نسخه دوم آن نيز قرار بود كه با پوشش 500 ميليون سند فارسي حاوي سرويس‌هايي نظير ترجمه ماشيني، جست‌وجوي اخبار، جست‌وجوي علمي و جست‌وجوي دو زبانه و برخي از سرويس‌هاي مربوط به نقشه، خرداد ماه سال 92 در معرض عموم قرار بگيرد.

اما در كنار موتور جست‌وجوگر "پارسي‌جو"، در ارديبهشت سال 91، موتور جست‌وجوي بومي ديگري به نام "پارسي‌ياب" نيز پا به عرصه گذاشت. موتور جست‌وجوگري كه در حال حاضر نسخه آزمايشي آن با ده هزار سند اينترنتي به بهره‌برداري رسيده است.

به گفته رضا ابراهيمي ايده اوليه براي طراحي اين موتور جست‌وجو با توجه به امكانات محدود دانشجويي، تجميع اطلاعات رسانه‌هاي داخلي كشور در بستر اينترانت ملي بود، اما با گسترش طرح، بستري براي راه‌اندازي يك موتور جست‌وجوي جامع فراهم شد.

برخي از امكانات و نقاط قوت فعلي موتور جست‌وجوي پارسي‌ياب شامل مديريت پردازش موازي بيش از 10 خزنده به طور همزمان، قابليت پردازش دسته‌اي اسناد به طور آنلاين و آفلاين، سرعت قابل توجه در درخت پردازش، معناگرايي با تكيه بر زبان فارسي، ساختار نمايه گذار(ايندكسر) معناگرا، ادغام سرويس رتبه‌بندي با سرويس نمايه گذار (ايندكسر) و پشتيباني از زبان‌هاي فارسي، انگليسي، عربي و تركي مي‌شود.

اما در كنار تمامي اين عوامل وقتي در سايت "الكسا" در بخش كشور ايران رتبه موتورهاي جست‌وجو را مقايسه مي‌كنيم رتبه اول باز هم به گوگل اختصاص پيدا كرده است.

براي مثال هنگامي كه رتبه سايت پارسي‌جو در بين ساير سايت‌هاي ايراني را جستجو مي‌كنيد، متوجه خواهيد شد كه اين درگاه در بين سايت‌هاي ايراني رتبه 665 را به خود اختصاص داده است. رتبه رقيب اين موتور جستجوي ملي يعني پارسي‌ياب در بين سايت‌هاي ايراني 891 است كه براي يك سايت جستجو مناسب نيست.

شايد بهتر باشد هزينه‌اي كه در اين بخش درحال سرمايه‌گذاري است در مواردي با اهميت بيشتر هزينه شود.

اما هدف مهمي كه از آغاز موجب مطرح شدن جست‌وجوگر ملي شد، ايجاد امكان براي جست‌وجوي اطلاعات ايرانيان در پايگاه و بي‌نيازي به موتورهاي جست‌وجوي جهاني با رفع نياز داخلي است.اما به راستي اين موتورهاي جست‌وجوي داخلي تاكنون چقدر توانسته‌اند نيازهاي مردم را برطرف كنند؟