مدت‌ها انتظار برای ورود به سفارتخانه‌ها، ارائه مدارک گوناگون، تحمل سوالات پی در پی؛ اما معمولا سهم ایرانیان متقاضی سفر به کشور‌های دیگر دنیا «مهری قرمز» در پاسپورت است. سال‌هاست که ایرانیان برای سفر، به‌خصوص سفر به کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا با مشکل مواجهند.

کنسولگری کشورهای غربی، از صدور ویزا برای ایرانیان به بهانه تمایل احتمالی آن‌ها به اقامت غیرقانونی در کشورهای غربی خودداری می‌کنند. با دلایلی از این دست، پاسپورت جمهوری‌اسلامی را در ردیف بی‌اعتبار‌ترین پاسپورت‌های دنیا به‌شمار می‌آورند. اما همین پاسپورتی که بی‌اعتبار می‌خوانندش این روزها قدر و منزلتی تازه پیدا کرده است. پس از تغییر گفتمان تیم دیپلماسی دولت، کشورهایی که تا پیش از این به‌سختی به ایرانیان ویزا می‌دادند درهای سفارتخانه‌های خود را اندکی به روی ایرانیان گشوده‌اند.

آمریکا از جمله این کشورهاست. تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، ایرانیانی که می‌خواستند برای سفر به آمریکا بروند حق داشتند تنها به کنسولگری‌های این کشور در امارات متحده عربی، ترکیه، جمهوری آذربایجان یا ارمنستان مراجعه کنند. البته از سال 91 به بعد کنسولگری آمریکا در افغانستان نیز حاضر به پذیرش ایرانیان بود. اما از بین هر چند نفر متقاضی ویزای ایرانی تنها یک یا دو نفر موفق به اخذ ویزا می‌شدند. هرچند صدور ویزا خود قصه‌ای دراز داشت اما سفارت آمریکا مدت زمانی بین یک تا شش ماه را صرف بررسی سوابق متقاضی ایرانی می‌کرد تا مطمئن شود مسافر ایرانی در خاک این کشور مرتکب جرمی نخواهد شد و پس از آن ویزای سفر به آمریکا صادر می‌شد.

وضع ایرانیان متقاضی برای سفر به کشورهای عضو اتحادیه اروپا، استرالیا و کانادا هم، با تفاوت‌هایی اندک به همین منوال بود. اما پس از سفر هیات ایرانی به مجمع عمومی سازمان ملل و ارائه تصویری آرام و صلح‌جو از ایرانیان، بعضی از کشورها به‌صورت غیررسمی سیاست‌های کنسولی خود را تغییر داده‌اند. چند هفته‌ای است که سفارتخانه‌های آمریکا در تمام دنیا پذیرای ایرانیان هستند و برخی از سفارتخانه های این کشور، تشریفات اضافی مانند بررسی سوابق از فرآیند صدور ویزا برای ایرانیان را حذف کرده اند.

تغییر سیاست‌های کنسولی آمریکا در قبال ایرانیان به همین‌جا ختم نمی‌شود. متقاضیان ایرانی ویزای آمریکا، کسانی که تا پیش از این ‌بارها و بارها از سفارتخانه‌های مختلف این کشور با دست خالی خارج شده بودند، خبر می‌دهند که خیلی ساده‌تر از گذشته توانسته‌اند ویزای ورود به آمریکا را دریافت کنند. صدور ویزای کشورهای اروپایی نیز برای ایرانیان، سهل‌تر از گذشته شده است؛ هرچند که مدت ویزای ورود به این کشور‌ها برای ایرانیان از یک ماه به دوهفته کاهش پیدا کرده.

این تغییر سیاست‌های کنسولی کشورهای اروپایی و آمریکا را می‌توان به‌حساب تلاش‌های دیپلماتیک حسن روحانی، رییس‌جمهوری، برای محقق ساختن یکی از وعده‌های انتخاباتی‌اش گذاشت؛ «احترام را به پاسپورت ایرانی بازمی‌گردانم.» اما پاسپورت ایرانی برای «محترم» دانسته شدن در دنیا باید راه درازی را طی کند. پدر و مادرهای ایرانی که طی سی و چند سال گذشته دربه‌در گرفتن ویزای کشورهای غربی بودند تا بتوانند با فرزندان یا اقوام خود دیدار کنند، از روزهای گذشته قصه‌ها دارند؛ از روزهایی که شهروندان ایرانی می‌توانستند بدون ویزا به بسیاری از کشورها مانند فرانسه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا، سوئد، ژاپن، کره‌جنوبی و... سفر کنند.

مراحل صدور ویزا برای دیگر کشورها نیز بسیار سهل بود. اما یکی از هزینه‌هایی که ایرانیان مدت‌هاست می‌پردازند، تعطیلی تعدادی از سفارتخانه‌های غربی در تهران و سخت‌تر شدن شرایط صدور ویزا بود. تسخیر سفارت آمریکا روابط کنسولی تهران با بیشتر کشورهای غربی را پیچیده‌تر کرد تا کار «پاسپورت» جمهوری‌اسلامی به جایی برسد که ‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی درباره آن بگوید: «ایران کشوری عزیز بود. من خودم با ماشین همه کشورهای اروپایی را گشتم و در آن‌ها رانندگی کردم. از این کشور به آن کشور می‌خواستم بروم، فقط پاسپورت را نشان می‌دادم. حالا به جایی رسیده‌ایم که مردم امروز می‌ترسند زن‌شان را با خود به سفر خارجی ببرند چون بی‌اهانتی [بی‌احترامی] می‌شود.»

اوضاع «پاسپورت» جمهوری‌اسلامی تا سال 76 خوب نبود. سیدمحمد خاتمی که به ریاست‌جمهوری ایران رسید، سفارتخانه بسیاری از کشورهای اروپایی در ایران خالی از سفیر و روابط کنسولی ایران به این کشورها قطع بود. البته تلاش دولت اصلاحات برای تنش‌زدایی از سیاست خارجی نه تنها به دوباره باز شدن سفارتخانه‌های اروپایی در ایران انجامید بلکه بین ایران و بسیاری از کشورها تفاهم‌نامه‌های کنسولی برای صدور ساده‌تر ویزا یا لغو نیاز اتباع دو کشور به ویزا امضا شد.

اما با وجود تمام تلاش‌های دولت اصلاحات «مردم» فراموش کرده بودند که خودشان هم باید برای پاسپورت‌شان اعتبار قائل باشند. به همین دلیل در سفر به کشورهایی مانند ژاپن، که تفاهم‌نامه لغو نیاز به ویزا را با ایران امضا کرده بود، آن چنان تصویری از ایران و ایرانی را به نمایش گذاشتند که وزارت امور خارجه ژاپن، یک‌سویه این تفاهم‌نامه را لغو کرد.

پس از آن به‌مرور زمان در کشورهای دیگر نیز روی ایرانیان بسته شد؛ کشورهای آسیایی. اگرچه تغییر سیاست‌های کنسولی کشورهای آسیایی نه به‌دلیل مسائل سیاسی که به‌دلیل رفتار شهروندان ایرانی در این کشورها بود. برای ایرانیانی که این روزها در حسرت اعتبار گذشته پاسپورت ایرانی به‌سر می‌برند، سخت است باور کنند که کشورهایی مانند مالزی، عمان و اندونزی هم به سختی به ایرانیان ویزا می‌دهند.

تا 10روز پیش کشور مالزی به ایرانیان در فرودگاه ویزای توریستی سه ماهه می‌داد. اما پس از آن‌که بیش از چهارصد ایرانی به جرم قاچاق موادمخدر در زندان‌های این کشور در انتظار اجرای حکم اعدام به‌سر می‌برند، کنسولگری این کشور مدت ویزای ایرانیان را به دو هفته تقلیل داد. کشور اندونزی هم صدور ویزا برای اتباع ایرانی در فرودگاه‌هایش را متوقف کرده است. به گفته وزارت خارجه اندونزی دلیل تغییر رویکرد این کشور در قبال ایرانیان، استفاده بعضی شهروندان ایرانی از اندونزی به‌عنوان پلی برای مهاجرت غیرقانونی به استرالیا بوده است. سالانه ده‌ها نفر از شهروندان ایرانی با استفاده از ویزای رایگان و سهل اندونزی به این کشور سفر می‌کنند و از طریق مرزهای آبی این کشور با قایق‌های غیرامن به سمت استرالیا رهسپار می‌شوند. هرچند بسیاری از این مهاجران در آب‌های اقیانوس غرق می‌شوند، اما همان تعداد کمی هم که به مقصد می‌رسند برای دولت استرالیا مشکلات گوناگون درست می‌کنند. دولت استرالیا هم برای پیشگیری از ورود مهاجران غیرقانونی از اندونزی خواسته است تا صدور ویزا برای ایرانیان را محدود کند.

همچنین کشور عمان با وجود رابطه خوبی که با ایران دارد، از حدود یک ماه پیش تصمیم گرفت از صدور ویزا برای ایرانیان خودداری کند. علت این تصمیم‌گیری «گدایی» ایران در عمان ذکر شده است. ارزش پول عمان در قیاس با دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس بسیار بالاست. به همین دلیل تعدادی از شهروندان ایرانی برای گدایی به این کشور سفر می‌کردند تا طی مدتی کوتاه، با ثروتی سرشار به ایران بازگردند. کشور عمان تحت عنوان مبارزه با گدایی تصمیم گرفته است که از این پس جلوی ورود ایرانیان به خاک کشورش را بگیرد.

دولت گرجستان نیز اعلام کرد به‌صورت یکجانبه، اقدام به لغو قراردادی کرده که سه سال پیش برای سفر اتباع دو کشور بدون نیاز به ویزا، میان تهران و تفلیس به امضا رسیده بود. گرجستان اعلام کرد به‌واسطه نگرانی از این‌که ممکن است تهران از روابط تجاری با این کشور جهت دور زدن تحریم‌های غرب علیه خود استفاده کند، اقدام به بازنگری در قرارداد سفر بدون نیاز به ویزا میان دو کشور کرده است. دولت مصر نیز چندی پیش رسما اعلام کرد که تمامی روابط گردشگری خود را با ایران به حال تعلیق در می‌آورد. البته شهروندان ایرانی تنها در سفرهای توریستی خود رفتارهای خارج از چارچوب نشان نمی‌دهند. اخیرا دولت عربستان سعودی 60 زائر ایرانی را به‌دلیل جعلی بودن ویزای آن‌ها، به ایران برگردانده است. وزارت امور خارجه برای جلوگیری از تیره شدن روابط کنسولی ایران و عربستان طی بیانیه‌ای از حجاج ایرانی خواسته است تا بدون اخذ ویزای معتبر به این کشور سفر نکنند.

گذشته از تغییر غیررسمی سیاست‌های کنسولی بعضی کشورها درباره شهروندان ایرانی محمدعلی نجفی نیز چند روز قبل خبر داده بود لغو ویزا با 60 کشور جهان در دستور کار وزارت خارجه و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. اما اگر ایرانیان خود برای پاسپورت‌شان «اعتبار» قائل نباشند، تمام تلاش‌های دولت یازدهم بی‌نتیجه خواهد ماند.
منبع: روزنامه بهار