تشابه داستان اینجاست که اگرچه کلید صندوق توسعه ملی از دولت دهم به دولت یازدهم تحویل شده ولی موجودی صندوق نه نزد دولت، که در واقع در اختیار کشورهایی نظیر چین ، هند و کره است و بر اساس توافقات قبلی، تنها می تواند صرف خرید از این کشورها شود.

در این شرایط ،تنها امکان استفاده از ذخیره ارزی ادعا شده ، خرید اجباری کالاهای بنجل از کشورهای یاد شده آنهم با قیمتی حدود 40 درصد بالاتر از نرخ واقعی این کالاها است و بخش اصلی این به اصطلاح موجودی به هیچ کار دیگری نمی آید.

کارشناسان معتقدند موجودی ارزی ادعا شده توسط مقامات دولت قبل ، حتی در صورت نقد شدن، گوشه ای از بدهی یکصد و هشتاد هزار میلیارد تومانی دولت های نهم و دهم را پوشش نمی دهد و این همان مفهوم ˈخزانه خالیˈ است که اخیرا دکتر روحانی از آن یاد کرده است.

به گفته وزیر امور اقتصادی و دارایی بحث خزانه خالی دارای یک مفهوم روشن بوده و منظور درآمدها و هزینه های عمومی دولت است که در سال جاری بودجه با محدودیت های بسیاری مواجه است.

طیب نیا می گوید از 210 هزار میلیارد تومان منابعی که در قانون بودجه سال جاری پیش بینی شده تا پایان سال حداکثر 100 هزار میلیارد تومان مبلغ قابل وصول است و این به آن معنا است که کل منابع بودجه کفایت هزینه های جاری دولت که 128 هزار میلیارد تومان است را نمی کند و رئیس جمهور به این مطلب اشاره کرد که یک واقعیت است .

این ادعای مقامات دولت دهم که ˈخزانه با چند هزار میلیارد تومان تحویل داده شدˈ، یک نکته دارد و آن اینکه به گفته وزیر اقتصاد، در سال جاری هزینه های عمرانی نزدیک به صفر تخصیص داده شده و در کل شش ماه اول امسال کل تخصیص طرح های عمرانی حدود 6 هزار میلیارد تومان بود که از آن نیز 3 هزار میلیارد تومان از سوی خزانه پرداخت شد و این به آن مفهوم است که هیچ گونه طرح عمرانی در کشور اجرا نشد.

طیب نیا معتقد است این شرایط با تحویل مبالغ مورد ادعا به خزانه برطرف نمی شود و مهم آن است که در کل سال، بودجه دولت با یک عدم تحقق منابع در حد 110 هزار میلیارد تومان مواجه است.

* سوابق حساب ذخیره ارزی

حساب ذخیره ارزی در سال 1379 توسط دولت سید محمد خاتمی و پس از پشت سر گذاردن شوک ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی راه اندازی شد. این دولت تجربه تلخی از کاهش شدید درآمدهای نفتی در سالهای آغازین فعالیت خود داشت.

وی در جریان معرفی و کسب رای اعتماد کابینه دولت دوم خود در مجلس پیرامون وضعیت اقتصادی ایران در سال های 78-1377 گفت :«درگذر از سال 77 به، 78 شبهای متمادی خواب نداشتیم و روزها نگرانی مان در اوج بود. چون فقط سه روز ذخیره گندم در کشور داشتیم … آیا شما می دانید به خاطر نداشتن ارز، درجایی که نمی توانستیم بدهی هایمان را بپردازیم، با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشتیم و در عین حال، به کالاهای مردم لطمه نخورد.»

حساب ذخیره ارزی اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و توسعه فعالیت های تولیدی و سرمایه گذاری و تامین بخشی از اعتبار موردنیاز طرح های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی و فراهم کردن امکان تحقق فعالیت های پیش بینی شده در برنامه را مدنظر قرار می دهد.

بر اساس قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، دولت در صورتی مجاز به برداشت از این حساب است که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش بینی شده کاهش پیدا کند. همچنین برداشت از حساب ذخیره ارزی برای تامین کسری ناشی از عواید غیر نفتی بودجه عمومی ممنوع است.

در قانون پنج ساله چهارم توسعه مقرر شده است به منظور سرمایه گذاری و تامین بخشی از اعتبارات موردنیاز طرح های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن ها به تایید وزارتخانه های تخصصی ذی ربط رسیده باشد تا 50 درصد حساب ذخیره ارزی از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک های ایرانی خارج از کشور به صورت تسهیلات با تضمین کافی تخصیص یابد.

فلسفه شکل گیری این حساب در ایران بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا ایجاد حساب پس انداز برای نسل های آینده کشور و حاکمیت این نگرش بر دیدگاه دولتمردان و برنامه ریزان کشور نحوه عملکرد این حساب را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار داده است.

* برداشت ها در دولت نهم و دهم

در سال 84 یعنی پنج سال بعد از افتتاح این حساب ،برداشت از آن نسبت سال نخست حدود دو برابر شده و به 11.5 میلیارد دلار رسید و در سال 85 میزان برداشت از حساب ذخیره بیش از دو برابر نسبت به سال قبل آن ، عدد 23 میلیارد دلار را ثبت کرد.

اگرچه موجودی حساب ذخیره ارزی پس از سال 1387 اعلام نشده است اما بر اساس آخرین اطلاعات، درحالی که موجودی حساب ذخیره ارزی در سال 1386 با 142.5 درصد رشد نسبت به سال قبل آن مواجه بوده، اما در پایان سال 1387 موجودی این حساب نسبت به سال قبل 43.3 درصد کاهش یافت.

موجودی نقد حساب ذخیره ارزی در سال 1386 رقمی معادل 23 میلیارد و 175 میلیون دلار بوده که این رقم در سال بعد به 13 میلیارد و 142 میلیون دلار کاهش یافت.

همچنین میزان برداشت از این حساب در سال 1386 معادل 28 میلیارد و 15 میلیون دلار بوده که این رقم در سال 1387 به رقم 45 میلیارد و 924 میلیون دلار افزایش یافته که افزایش 63.9 درصدی را نشان می دهد.

در حالی میزان برداشت های دولتی از این حساب در سال 87 نسبت به سال قبل 82.1 درصد رشد داشته که میزان برداشت برای اعطای تسهیلات 18.1 درصد کاهش نشان می دهد.

در آخرین گزارش مشخص شده است که برداشت از حساب ذخیره ارزی در سال 1387 به 45 میلیارد و 924 میلیون دلار افزایش یافته است.

نام این صندوق در دولت دوم محمود احمدی نژاد به صندوق توسعه ملی تغییر داده شد.

**اظهارات احمدی نژاد در مورد صندوق ذخیره ارزی

محمود احمدی نژاد اسفند ماه سال 90 در مجلس شورای اسلامی صراحتا از صفر بودن حساب ذخیره ارزی سخن گفته و اعلام کرد: ˈحساب ذخیره ارزی موجودی​اش صفر است. چگونه به مترو وام بدهیم؟ از کجا بدهیم؟ˈ

وی از سال 87 موجودی حساب ذخیره ارزی را محرمانه اعلام کرد، رقم این موجودی پرسشی بی پاسخ شده بود که هر مرجعی براساس برآوردهای خود رقمی را برای آن اعلام می کرد، چرا که محمود احمدی نژاد در این خصوص گفته بود این حساب برای دو، سه سال کشور موجودی دارد و ما هیچ وقت نمی توانیم برای حساب عددی بگوییم، زیرا محرمانه است.

مسعود نیلی معاون اقتصادی سازمان برنامه وبودجه در دولت اول محمد خاتمی که او را بنیان گذار وطراح اصلی حساب ذخیره ارزی می دانند در سال 86 نسبت به عواقب هزینه کردن درآمدهای نفتی هشدار داد وگفت:ˈتصویری که من از آینده دارم نشان می دهد که دوسال بعد تمام درآمدهای نفتی را باید به بودجه تزریق کنیم بنابراین حساب ذخیره ارزی موضوعیت خودرا ازدست خواهد دادˈ.

ˈایرج ندیمیˈ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هشتم نیز همانزمان گفته بود: رییس جمهوری برای پاسخگویی به نامه های مردم در سفرهای استانی از وزارت نفت درخواست کرده است مبلغ 150 میلیارد تومان به یکی از نهادها بدهند تا آنها هم 50 میلیارد تومان دیگر به آن اضافه و در جهت پاسخ به نامه های سفرهای استانی هزینه کنند.

در روندی شش ساله از آن تاریخ و سیری نزولی در موجودی حساب ذخیره ارزی، شهریور ماه امسال احمد توکلی نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان این که در حساب ذخیره ارزی از 176 میلیارد دلار 161 میلیارد دلار را بخش دولتی استفاده کرده است، گفت: تمام ارز های نفتی را در بخش دولتی استفاده کرده ایم و تنها 10 درصد صرف بخش خصوصی و تعاونی شد و این به بیماری هلندی دامن می زند.

وی با اشاره به این که عده ای می گویند حساب ذخیره ارزی دیگر وجود ندارد افزود: دلیل این موضوع این است که این حساب جارو شده است.

و اما ˈمحمود بهمنیˈ رییس کل سابق بانک مرکزی هفته پیش در واکنش به سخنان دکتر روحانی رییس جمهوری مبنی بر خالی بودن خزانه در ابتدای کار دولت یازدهم ،ادعا کرده که ˈاصلاً خزانه خالی نیست، اتفاقاً خزانه کشور پُر است و همیشه هم پُر خواهد بودˈ. وی موجودی صندوق توسعه ملی را 32 میلیارد دلار اعلام کرد.

این اظهارات و نیز اظهارات مشابه از سوی وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی در حالیست که صندوق توسعه ملی، آخرین عملکرد منابع و مصارف این صندوق تا پایان تیرماه سال 1392 را به شرح زیر اعلام کرده است:

کل منابع واریزی به حساب صندوق تا تاریخ 31 تیرماه امسال؛ 52.9 میلیارد دلار.

کسر می شود:

1. مجموع پرداخت ها اعم از تسهیلات ارزی-ریالی، سپرده گذاری ارزی و... صندوق در دولت دهم(با احتساب نتیجه نوسانات ارزها) ؛ 20.1 میلیارد دلار

2. تعهدات صندوق بابت طرح های ارزی مصوب در دولت دهم؛ 14.7 میلیارد دلار

مجموع پرداختی ها و تعهدات صندوق دردولت دهم(با احتساب نتیجه نوسانات ارزها) ؛ 34.8 میلیارد دلار

مانده قابل تخصیص در شروع به کار دولت یازدهم ؛ 18.1 میلیارد دلار



از: علیرضا خزایی- کارشناس امور خبری