پرونده هسته‌‌ای ایران در حقیقت یک پرونده بسیار پیچیده است که دارای ابعاد سیاسی، اقتصادی و حقوقی هم هست. طبیعتا هر چه هزینه‌های لاینحل ماندن این گونه پرونده‌ها برای طرفین یعنی 1+5 و ایران روند افزایشی طی کند، به طور معمول دیپلماسی برای حل این پرونده فعال‌‌تر از گذشته خواهد شد و البته باید ادعا کرد که دستگاه دیپلماسی طرفین سعی خواهد کرد که کارآمدتر از گذشته عمل ‌کند اما این سوال ممکن است مطرح شود که چرا این خواست بین‌المللی و تلاش دستگاه دیپلماسی در گذشته ناموفق عمل کرده است؟ در پاسخ باید گفت هزینه‌های حل نشدن پرونده هسته‌‌ای ایران برای دو طرف آنقدر نبوده که انگیزه‌‌ای ایجاد کند تا دو طرف سعی کنند آن را از راه دیپلماسی حل کنند.

البته باید توجه داشت که آثار سوء تحریم‌ها تا حدودی خود را نشان داده است که در این بین علاوه بر ایران، دولت‌های غربی هم از تحریم ایران بدون شک ضررهای زیادی را متقبل شده‌اند. باید اذعان کرد آثار سوء تحریم‌ها در بین دولت‌های غربی بیش از پیش متوجه دولت‌های اروپایی است که پیش از این با ایران مراوده اقتصادی داشته‌اند.

در بین کشورهای1+5 هم چین و روسیه گرچه از تحریم ایران متضرر شده‌اند اما نسبت به بقیه کمتر؛ لذا ناظران معتقدند انگیزه برای رسیدن به یک توافق هرچند کوتاه‌مدت و مختصر بیش از پیش شده است اما یک نکته در مورد توافق ژنو بسیار حائز اهمیت است؛ عوامل بسیار زیادی در داخل و خارج از ایران مانع به سرانجام رسیدن این توافق هستند. درحقیقت می‌توان گفت یک ائتلاف بین‌المللی نانوشته برای به سرانجام نرسیدن توافق ایران و 1+5 وجود دارد که سال‌هاست از ابزارهای مختلف دیپلماتیک و رسانه‌‌ای علیه این توافق استفاده می‌کند.

در یک سو جبهه اسرائیل و کشورهای عرب منطقه و در سوی دیگر کشورهایی مانند روسیه و چین در این ائتلاف بین‌المللی قرار دارند. بهترین حالت در روابط بین‌المللی ایران برای چین و روسیه حالتی بود که در دو یا سه سال گذشته برای پرونده هسته‌‌ای ایران به وقوع پیوسته بود.

لذا اگر توافقی بین ایران و 1+5 حاصل شود به میزان بسیار زیادی جلوی مانور کشورهای عرب منطقه به‌ویژه عربستان سعودی را خواهد گرفت. کشورهای حوزه خلیج فارس همیشه سعی کرده‌اند از خلأ نبود ارتباط موثر ایران و برخی از کشورها در منطقه بیشترین استفاده را برده و ایران را در مقاطع مختلف تحت فشار قرار دهند.

بی‌شک مواضع آشکار و پنهان کشورهای عرب منطقه در سه سال اخیر گویای این ادعاست. در صورت توافق ایران و 1+5 بدون تردید این فشارها کمتر از گذشته خواهد شد. همچنین باید اذعان کرد توافق ایران و غرب قدرت مانور بیشتری را به ایران در سطح منطقه خاورمیانه و بین‌الملل می‌دهد.

بی‌شک سیاست خارجی ایران در صورت رسیدن به توافق موثر با 1+5 نقش فعال‌تری را از آن خود خواهد کرد. دید کشورهای دنیا را نسبت به ایران تغییر داده و ایران را به عنوان یک راه‌حل نهایی برای مسائل منطقه‌‌ای به کشورهای ذینفع در خاورمیانه نشان می‌دهد. بدون تردید برای اینکه این توافق، حاصل و پایدار بماند قطعا باید دو طرف با هم همکاری لازم را انجام دهند.

برای پایدار ماندن این توافق همانطور که قبلا مقامات ایران ذکر کردند باید بازی به صورت «برد- برد» برای طرفین معنی شود. در نتیجه عوامل بازدارنده‌‌ای که در ایران و در کشورهای 1+5 به‌خصوص آمریکا و به مقیاس کمتری در سه کشور اروپایی وجود دارند فرصت بروز و ظهور کمتری را به سبب این توافق مثبت و سازنده خواهند داشت. همان‌طور که بدون شک همگان معترفند تحریم‌هایی که علیه ایران تاکنون اعمال شده است؛ از یک سو حاصل تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل و از سوی دیگر حاصل تصمیمات آمریکاست.

آمریکا براساس قرارداد‌هایی که با شرکت‌ها، سازمان‌ها و دولت‌ها داشته است؛ نقش فعالی در تحریم‌های کشورمان داشته است و کشورها به واسطه قراردادهایی که با آمریکا دارند به ناچار مجبور بودند از تصمیمات آمریکا مبنی بر تحت فشار قرار دادن ایران حمایت کرده و با این کشور همراه شوند. می‌توان ادعا کرد بسیاری از تحریم‌ها علیه ایران در سطح بین‌الملل تحت فشار آمریکا و نفوذ آنها بوده است. بنابراین اگر ما بتوانیم با آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌‌ای به توافق مناسبی دست پیدا کنیم؛ بدون شک ایران موفق می‌شود از فشار تحریم‌ها علیه اقتصاد خود به میزان زیادی کم کند و باید اذعان کرد که بسیاری از کشورها از این توافق تاسی خواهند کرد.

* استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی