اتحاد در خلیج فارس علیه ایران/سعودی ها به دنبال چه چیز هستند؟

«شورای آتلانتیک» نوشت: کشورهای حاشیه خلیج فارس با احتیاط با توافق هسته‌ای موقت بین پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ایران برخورد کرده‌اند.

به گزارش سرویس بین الملل سایت خبری تیک Tik.ir، اعلامیه عربستان با احتیاط با این توافق مواجه شده است - «دولت سلطنتی معتقد است که در صورت وجود حسن نیت، این توافق می‌تواند گامی اساسی برای رسیدن به راه‌حلی جامع در برنامه هسته‌ای ایران باشد» . همچنین عربستان (و کشورهای دیگر خلیج [فارس])، با اشاره به تسلیحات هسته‌ای اسرائیل، از این فرصت استفاده کرده و اشاره کردند که توافق می‌تواند به «حذف سلاح‌های کشتار جمعی، به ویژه سلاح هسته‌ای، از خاورمیانه و منطقه خلیج [فارس] منجر شود». 

منابع غیررسمی در خلیج [فارس]، برخلاف منابع اسرائیل و آمریکا، همچنان بر این اعتقاد هستند که ایران توانایی بیشتری برای تأثیرگذاری بر رویدادهای منطقه بدست آورده و توجهی به جزئیات توافق ندارند. بنابراین در هفته‌ها و ماه‌های آتی چه انتظاری از کشورهای خلیج [فارس] می‌توان داشت؟

- کشورهای خلیج [فارس] چه خواهند کرد؟

چندی پیش، «ملک‌عبدالله» با همتایان کویتی و قطری خود دیدار کرد. احتمالاً تمرکز این نشست بر چگونگی مدیریت نشست آتی دسامبر شورای همکاری خلیج ‌فارس در کویت بوده تا بتواند به بهترین شکل اتحاد و عزم شورای همکاری خلیج ‌فارس را نشان دهد.

در این راستا، برخی مفسران خلیج [فارس] معتقدند که بار دیگر عربستان درصدد است که بر سر نوعی اتحاد در خلیج [فارس] به توافق برسد. همچنین کویت تحت فشار قرار گرفته تا با یک توافق امنیتی شورای همکاری خلیج [فارس] موافقت کند که توانایی شش کشور را در به اشتراک‌گذاری اطلاعات در مورد تهدیدهای داخلی و نیز هرگونه مداخله ایران گرد هم می‌آورد. هیچ یک از این توافق‌های پیشنهادی در شورای همکاری خلیج [فارس] جنبه عمومی جهانی ندارد. اگر هم اتحادیه شورای همکاری خلیج [فارس] در ماه دسامبر به توافقی برسد این توافق بیشتر جنبه نمادین داشته و بنیادی نخواهد بود و جزئیات آن همچنان نامعلوم خواهد ماند.

همچنین توافق موقت با ایران می‌تواند انگیزه‌ای برای فعالیت سریع‌تر در تکمیل سیستم‌های دفاع هوایی و موشکی در خلیج [فارس] شود، اما این حرکت نیز آهسته بوده و به دلیل سطح متفاوت توانمندی کشورهای خلیج [فارس] و مسائل پیچیده فرماندهی و کنترل در میان کشورهای خلیج [فارس] به تعویق می‌افتد.

ترفند قدیمی خلیج [فارس] یعنی استفاده از یک قدرت علیه قدرت دیگر در مواقع عدم توافق یا امتیازگیری، در این مورد خاص کاربرد محدودی دارد –ایران نه فقط با آمریکا، که با قدرت‌های اصلی جهان به توافق دست یافته است. ظاهراً نگرانی‌های فرانسه پس از سفر اخیر رئیس‌جمهور فرانسه، «فرانسوا اولاند» به اسرائیل و کرانه باختری برطرف شده است.

همینطور انگیزه‌هایی در میان کشورهای خلیج [فارس] وجود دارد که نشان می‌دهد وقت آن رسیده که روابط دیپلماتیک خود با ایران را بهبود بخشند. اگرچه آمریکا ۳۳ سال هیچ رابطه دیپلماتیکی با ایران نداشته است، اغلب کشورهای دیگر، از جمله کشورهای خلیج [فارس] روابط خود با ایران را حفظ کرده‌اند.

عمان در سال‌های اخیر بهترین روابط را با ایران داشته است اما کویت نیز روابط خوبی با ایران داشته و امارات تا قبل از تحریم‌ها روابط تجاری گسترده‌ای با ایران داشته و هنوز هم روابط تجاری خوبی دارد. حتی عربستان با تلاش‌های صورت گرفته برای بهبود روابط مخالف نیست و برای مثال در 1998 یک توافق امنیتی با رئیس‌جمهور فعلی «حسن روحانی» امضاء کرد. «روحانی» درست پس از انتخابش نشان داد که برای بهبود روابط با عربستان اولویت قائل است. اما تاکنون شواهدی بر بهبود روابط مشاهده نشده است.

حال بدبینان سعودی باید به این نکته بیندیشند که آیا چراغ سبز ایران ارزش پیگیری را دارد یا خیر. اگر آنها مطمئن شوند که غرب در مسیر کاهش بیشتر تحریم‌ها و حرکت به سمت روابط عادی با ایران است، انگیزه بیشتری برای بهبود روابط خواهند داشت. چنین حرکتی از سوی عربستان چندان هم عجیب نیست. با وجود فراز و نشیب‌های روابط عربستان و ایران پس از سقوط شاه، عربستان همواره روابط خود را بر اساس مقاصد فعلی رهبران تهران طرح‌ریزی کرده و به تفاوت‌های ایدئولوژیک یا توازن نظامی توجه نداشته است.

- کشورهای خلیج [فارس] چه اقدامی را مرتکب نخواهند شد

هیچ توافقی میان اسرائیل و عربستان برای همکاری جهت مقابله پیشگیرانه با توانمندی‌های هسته‌ای ایران وجود نخواهد داشت. این نظریه که منافع اسرائیل و عربستان تا آن حد مشترک است که در زمینه حمله نظامی با یکدیگر همکاری کنند نسخه کارتونی امور بین‌الملل است و نمایانگر اختلاف منافع یا تاریخچه روابط خلیج [فارس] با ایران نیست.

هفته گذشته طی مذاکراتی با حضور مقامات مختلف در ریاض، به وضوح اشاره اندکی به اسرائیل شد. ترس اسرائیل آن است که ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد.

اغلب رهبران خلیج [فارس] بر این باورند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است تا نفوذ خود در منطقه را افزایش دهد، اما گمان می‌کنند که ایران آنقدر دیوانه نیست که از چنین تسلیحاتی استفاده کند. اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] بیشتر نگران اقدامات محلی هستند که نشانگر هژمونی ایران است –تلاش برای تأثیرگذاری بر جمعیت شیعه بحرین و عربستان سعودی، و حمایت از سوریه و حزب‌الله. در نگاه کشورهای خلیج [فارس] به جهان اطرافشان، به گونه‌ای متناقض، دستیابی ایران به توانمندی تسلیحاتی هسته‌ای و توافق جامع برای عدم دستیابی ایران به چنین تسلیحاتی، هر دو موجب افزایش نفوذ ایران در منطقه می‌شود.

عربستان سعودی اصراری بر کسب توانمندی بازدارنده تسلیحات هسته‌ای نخواهد داشت. اگرچه این کشور همچنان توسط منابع غیررسمی اعلام می‌کند که این اقدام یکی از گزینه‌های ممکن است، اما شواهد بسیار اندکی از تمایل مقامات سعودی برای بر عهده گرفتن مسئولیت ایجاد چتر هسته‌ای برای شورای همکاری خلیج [فارس] وجود دارد. تلاش برای بدست آوردن تسلیحات از پاکستان را نمی‌توان از نظر دور داشت، اما در حال حاضر چنین اقدامی صرفاً به ایران بستگی دارد و موجب تضعیف تأثیر عربستان بر متحدان غربی خود خواهد شد.

متأسفانه، شاهد هیچ‌گونه تلاشی از سوی شورای همکاری خلیج [فارس] برای برخورد سازنده با مسائل فرقه‌ای، چه در حوزه شورای همکاری خلیج [فارس] و چه در بخش‌های دیگر منطقه که تنش‌های سنی-شیعه بسیار بیشتر از قبل شده، نیستیم. روابط بین این گروه‌ها بیش از پیش به یک بازی بی‌ثمر بدل شده که با خشونت در عراق، سوریه و لبنان پیش می‌رود. همچنان که عربستان هزینه‌های میلیونی را صرف پروژه‌ها و مراکز دانشگاهی اروپا و آمریکا می‌کند تا به غیرمسلمانان دسترسی داشته باشد، طرح‌ریزی برای آینده مشترک با اجتماع شیعه جزء برنامه‌هایش نیست. تنها امید آن است که روابط ایران-عربستان به سیاست‌های عادی بین دو قدرت منطقه‌ای بدل شده و به تدریج بر اختلافات فرقه‌ای تاکید ورزند. وقوع چنین رویدادی تا حد زیادی به نحوه حل یا حداقل کنترل درگیری سوریه بستگی دارد.

- همکاری ثابت با آمریکا

علیرغم نگرانی‌های عمیق در مورد دوام تعهد آمریکا نسبت به کشورهای خلیج [فارس]، اگر روابط بین ایران و آمریکا به مرور بهتر شود، مقامات سعودی که هفته قبل در ریاض با آنها گفتگو کردیم نشان دادند که قصد کاهش همکاری ضدتروریستی یا دفاعی را ندارند. واضح است که آنها حتی این موارد را به عنوان برگ برنده‌ای برای چانه‌زنی برای تغییر رفتار آمریکا در قبال ایران نیز نمی‌دانند.

اگرچه شاید آنها انتظار دارند (یا حتی امیدوارند) که ایران نقشش را در توافق فعلی حفظ نکرده و بنابراین همچنان در انزوا بماند، اما کشورهای حاشیه خلیج [فارس] باید برای حالت عکس برنامه‌ریزی کنند –که ایران تصمیمات لازم برای پایان دادن به انزوایش را اتخاذ کند و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] باید با پاسخ مثبت پیش روند. چنین نتیجه‌ای بسیار نامعلوم بوده و به نظر دور از دسترس می‌رسد، اما توافق ژنو نشان داد که این مسئله غیرممکن نیست.