دستان خیال پرداز!

پنجشنبه هفته گذشته نمایشگاه آثار صنایع دستی هنرمندان کشور با حضور جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر با عنوان «دستان خیال پرداز» در خانه هنرمندان ایران گشایش یافت و بهانه یی شد تا درباره وضعیت صنایع دستی و لزوم توجه جدی به این حوزه با همکاران و فعالان این حوزه بیشتر سخن بگویم.

به نظرم یکی از پیچیدگی ها و در عین حال جذابیت های کار در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وجود مرزهای متغیر و در عین حال باریک میان بخش های مختلف آن و حتی حوزه های کاری بیرون از سازمان است.
 صنایع دستی هم با میراث فرهنگی ارتباط تنگاتنگ دارد و هم با گردشگری. هم می تواند یکی از جاذبه های گردشگری باشد و هم رونق گردشگری می تواند به رونق صنایع دستی کمک کند. از طرف دیگر صنایع دستی از یک سو با هنر در ارتباط است از سوی دیگر با صنعت و مسایل مربوط به اقتصاد و اشتغال.

ما درباره صنایع دستی بدون این پیچیدگی ها و ظرافت ها نمی توانیم سخن درستی بگوییم. به طور کلی صنایع دستی هم ویژگی های هنر را دارد و هم ویژگی تولیدات مصرفی را. هم می تواند کاربرد در زندگی روزمره داشته باشد و هم کارکرد زیبایی شناسی و هنری. این ظرافت ها، سیاستگذاری و برنامه ریزی در این حوزه را هم پیچیده کرده است.

ما در موضوع صنایع دستی با مسایل متعددی رو به روییم که هر کدام را باید جداگانه دید. همکارانم در معاونت صنایع دستی برای روشن شدن موضوع، بین هنرهای سنتی و صنایع دستی تفکیک قایل شده اند تا برای هر کدام برنامه های جداگانه یی تدوین شود. هنرهای سنتی را به عنوان آفریده و ساخته هایی که باید همان گونه که بوده اند، حفظ شوند در نظر گرفته اند و صنایع دستی را ساخته هایی می دانند که می توانند موضوع نوآوری و ابتکار قرار بگیرند و متناسب با زندگی امروز تغییر کنند. البته هنرهای سنتی هم می توانند موضوع نوآوری های هنرمندانه قرار بگیرند.

در نقاشی مکتب هایی داریم که بر اساس هنرهای سنتی و صنایع دستی و دخل و تصرف در آنها شکل گرفته اند مانند مکتب سقاخانه یا نقاشی خط. با این حال وظیفه یی که سازمان در قبال صنایع دستی و هنرهای سنتی دارد، فراهم کردن زمینه رشد و رونق صنایع دستی و امکان بروز خلاقیت و نوآوری است. سازمان نمی خواهد و نباید در مقام تولید کننده قرار بگیرد، بلکه می خواهد حامی و پشتیبان تولید و آفرینش هنرمندان و سازندگان صنایع دستی و هنرهای سنتی باشد و به حفظ و اشاعه و رونق این صنایع کمک کند، اما این صنایع کی می توانند حفظ شوند و رونق بگیرند؟ تردیدی نیست که یک بخش از مشکل به خاطر آشنا نبودن مردم با این موضوع است. موضوع دیگر این است که محل های مناسبی برای عرضه این کارها نداریم. محل هایی که داریم کم است و نامناسب. در این زمینه باید حمایت از گسترش بازارهای صنایع دستی و هنرهای سنتی را در اولویت قرار دهیم و امکان صادرات را بیشتر کنیم.

صادرات خودش مقدماتی و لوازمی دارد؛ باید تبلیغ مناسبی داشته باشیم؛ بسته بندی مناسبی داشته باشیم؛ عرضه مناسبی داشته باشیم. این کارها بدون همراهی و همکاری دستگاه های دیگر ممکن نیست. این حوزه با اقتصاد فرهنگ هم مرتبط است. باید این جزیره های مختلف را به هم وصل کنیم. باید نمایندگان بخش خصوصی را فعال کنیم تا راهکارهای مناسب تدوین شود. بخش مهمی از بازار صنایع دستی و هنرهای سنتی داخل کشور است.

متاسفانه ساخته های تقلبی جای صنایع دستی را گرفته است. بازار پر از ساخته های بی کیفیت چینی است. ما دغدغه بازارهای بین المللی را داریم، اما رقابت را در بازارهای داخلی واگذار کرده ایم و مردم از بازارهای مهم صنایع دستی ما مثل اصفهان و شیراز و همدان ساخته های چینی می خرند. ما در بازارهای داخل کشور هم مشتری داخلی داریم و هم مشتری خارجی. با فضای جدیدی که شکل گرفته است، امیدواریم با ورود گردشگران خارجی صنایع دستی خودش یکی از جاذبه های گردشگری ما باشد.

اگر ما بتوانیم ساخته های با کیفیت و جذاب داشته باشیم، رونق گردشگری می تواند به رونق صنایع دستی هم کمک کند. مشتری داخلی هم خیلی مهم است و باعث می شود که این صنایع زنده و پویا بمانند. ما تجربه های کوچکی داریم که نشان داده است ورود به بازارهای داخلی سخت نیست.

جوانانی را می شناسیم که توانسته اند صنایع دستی کشور را روزآمد، کاربردهای تازه برای آن پیدا و در بازار لباس و کیف و کفش در حد توان خود تحول ایجاد کنند. این از نظر فرهنگی هم مهم است که با صنایع دستی ایرانی بتوانیم در بازار مد و لباس تاثیر بگذاریم. البته دولت نباید در این حوزه مداخله کند و با مداخله در این حوزه ها به مقاومت در برابر این پدیده دامن بزند. باید بگذاریم هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی و هنرهای سنتی خودشان به طور طبیعی و با خلاقیت های خودجوش تاثیرگذار باشند.

«ما باید از هرحرکتی که به رونق صنایع دستی کمک کند حمایت کنیم. وظیفه ما حمایت، آموزش و پشتیبانی است. نباید بخش خصوصی احساس کند که ما قصد مداخله داریم. باید ما را یک پشتیبان بی توقع ببیند که هدف مشترکی داریم. هدف ما باید این باشد که بتوان صنایع دستی ایران را اقتصادی و درآمدزا کرد. ما باید تمام توان مان را بگذاریم که هنرمندان و تولیدکنندگان ما در رقابت با ساخته های جعلی و تقلبی و کالاهای کم کیفیت چینی جلو بیفتند.»

بخشی از این ماجرا هم به تبلیغات برمی گردد. ما باید روی تبلیغات سرمایه گذاری بیشتری داشته باشیم و تلاش کنیم تا برندهای ایرانی ارائه شوند و جای خود را پیدا کنند. ما باید کمک کنیم که صنایع دستی و هنرهای سنتی مان در داخل کشور بدون نیاز به کالای خارجی تولید شود. این امر هم نیاز به سرمایه گذاری دارد، هم نیاز به میدان دادن به خلاقیت ها و نوآوری ها و هم نیازمند ایجاد و گسترش بازارها و جلب مشتریان جدید است.