مرگ در کمین تالاب ها

گروه پژوهش های خبری-با وجود اهمیت بالای دریاچه ها و تالاب ها در حفظ محیط زیست پایدار، این زیست بوم ها در ایران روزگار خوشی ندارند و به مرگی تدریجی دچار شده اند.

وضعیت محیط زیست در کشور شرایط نگران کننده ای پیدا کرده است و بسیاری هشدار می دهند که در صورتی که فکری اندیشیده نشود، این بخش که به طور مستقیم با زندگی مردم سر و کار دارد، شرایط بحرانی پیدا می کند. یکی از حوزه های زیست محیطی که در کشورمان شرایط دشواری را شاهد است، دریاچه ها و تالاب ها است.

خبرها و گزارش های مختلف از مرگ تدریجی دریاچه ها و تالاب هایی همچون ارومیه، هامون، گاوخونی و... حکایت دارد. ˈمعصومه ابتکارˈ معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت از محیط زیست، چندی پیش طی سفر به سمنان، نسبت به وضعیت بحران 45 تالاب در کشور، هشدار داد.

سرزمین ایران با بیش از 80 درصد خاک در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته که اقلیم های کوچک و متنوعی را در خود جای داده است. وجود کوهستان ها، دریاهای وسیع، دشت ها و کویرها، تالاب ها و دریاچه ها، جنگل های انبوه و ... سبب این تنوع زیست محیطی در ایران شده است.

زیستگاه های تالابی یکی از با اهمیت ترین اکوسیستم های طبیعی کره زمین است که از دیرباز نقش بسزایی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند. منافع متعدد تالاب ها برای انسان ها و جوامع بشری سبب شده تا آنان در زمره مهم ترین و ارزشمندترین زیست بوم های جهان برای حفظ تنوع زیستی و فرهنگی قرار گیرند.

تامین غذا، کنترل سیلاب و خشکسالی، جذب آلاینده ها، تامین آب، ارزش های فرهنگی، ذخیره کربن، پاکسازی هوا، تنوع زیستی، تعدیل خرده اقلیم ها و تفرج و گردشگری از خدمات این زیست بوم های باارزش است.

کنوانسیون ˈرامسرˈ به عنوان قدیمی ترین معاهده های بین المللی با هدف حفاظت از طبیعت در جهان بخصوص حفاظت از تنوع زیستی تالابی، در بهمن 1349 (فوریه 1971 میلادی) در شهر رامسر ایران امضا شد.

تالاب های شناسایی و تعریف شده در کنوانسیون رامسر، 42 نوع بوده که به غیر از یک نوع (تورب زارها)، ایران از 41 نوع دیگر بهره مند است.

ایران به عنوان یکی از 7 کشور نخست که به عضویت کنوانسیون رامسر درآمد، تاکنون 35 تالاب خود را در این معاهده به ثبت رسانده است.

دریاچه پریشان، دریاچه ارومیه، تالاب های کمیجان، انزلی، شادگان، هامون، شورگل و امیرکلایه نمونه هایی از تالاب های پراهمیت کشور هستند.

کنوانسیون رامسر دارای لیستی به نام ˈفهرست مونتروˈ است که اسامی تالاب های در معرض خطر جهان را در خود جای داده است. تالاب هایی که به علت های مختلف در شرایط نامناسب و بحرانی قرار گرفته اند و رو به نابودی هستند، در این فهرست قرار می گیرند و زمانی پنج ساله برای احیای آن به مسوولان محیط زیست کشور داده می شود.

در مقابل نیز تالابی در کنوانسیون ثبت می شود که از اکوسیستمی غنی و نادر بهره مند باشد. در حال حاضر اسامی برخی از تالاب های ایران نظیر گاوخونی در فهرست مونترو قرار گرفته است.

بسیاری از منافع تالاب ها برای جوامع و فعالیت های صنعتی و کشاورزی ضروری اند. از دست دادن تالاب باعث از بین رفتن این منافع می شوند.

دسترسی مستقیم مردم به آب، ثابت نگه داشتن سطح آب های زیرزمینی، تامین آب برای تالابی دیگر در ارتفاعی پایین تر، تنظیم جریان آب با اولویت مهار سیلاب، پیشگیری از نفوذ آب های شور، خاصیت بادشکنی گیاهان تالابی در مقابل بادهای سخت و حامل ذرات نمک، خاصیت رسوب گیری از آب ها، جذب مواد مغذی آب توسط گیاهان تالابی و دفع مواد سمی نمونه هایی از صدها فایده تالاب هاست که کتاب ˈفواید تالاب هاˈ به نوشته ˈجان دیویسˈ دانشمند خاک شناسی و مشاور محیط زیست در ایالت کارولینای شمالی آمریکا به آنها اشاره کرده است.

همچنین ˈمحسن سلیمانی روزبهانیˈ مدیر اجرایی طرح حفاظت از تالاب های ایران در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در خصوص اهمیت و ارزش اقتصادی تالاب ها گفت: تامین آب، شیلات (بیش از دو سوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، زراعت (از طریق حفظ سهم آب و نگه داری مواد غذایی حاصل از دشت های غرقابی) ، تولید چوب، منبع انرژی لجنی و گیاهی، منابع حیات وحش، حمل و نقل و فرصت های تفریحی و گردشگری (توریسم)، از فواید تالاب ها به شمار می رود.

در سال های گذشته عوامل مختلفی سبب بروز بحران در حوزه تالاب ها و در بعضی موارد از خشک شدن و از دست رفتن آنان شده است. همین امر سبب تکاپوی مسوولان و فعالان محیط زیست برای نجات و جلوگیری از تشدید بحران در این حوزه های زیستی شده است.

عوامل زیستی و دخالت های انسانی، هردو از عوامل تشدید کننده بحران تالاب ها طی سال های اخیر هستند. محدودیت شدید منابع آب، رقابت تالاب ها با سایر کاربری های مختلف جهت بهره برداری از منابع آبی، تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالاب ها، تخلیه فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه مناسب، بالا بودن میزان رسوب جریان های آب های سطحی، خشکسالی های پیاپی، نبود برنامه ریزی و جای خالی مدیریت مناسب از عوامل شناخته و مطرح شده از سوی دفتر طرح حفاظت از تالاب های ایران است که سبب تهدید حیات تالاب ها شده است.

فواید بی شمار و بی نظیر تالاب ها در حالی است که از دست دادن این سرمایه های پراهمیت و غیرقابل جایگزین نیز به همان میزان صدمات و پیامدهای بسیار مخربی را به همراه دارد.

مهندس سلیمانی مدیر طرح تالاب های ایران در بیان این پیامدها گفت: آواره شدن افراد جوامع بشری که تعداد آنان اندک نیست، نابودی صنعت کشاورزی و شیلات، از دست دادن فرهنگ بومی ساکن در اطراف تالاب، وزش توفان های شن و ابتلا به بیماری های تنفسی و در نهایت صرف هزینه های مالی هنگفت برای جبران خسارت های ناشی از خشک شدن تالاب ها از پیامدهای خشک شدن یک تالاب است.

این در حالی است که به گفته وی زمین به اعمال احیایی انسان در کوتاه مدت پاسخ نمی دهد و سال ها زمان می برد تا تالابی احیا شود.

حال با نگاهی به این فواید این منابع عظیم و خداوندی که این بار نیز رحمت بی پایان خود را بر کشور ما دریغ نکرده است، زمان آن فرارسیده است که ضمن افزایش اطلاع و آگاهی، هرکس به سهم خود در حفظ و نگه داری آن ها تلاش کند.