فردای سیاسی ترکیه از نگاه نشریه آمریکایی

نشریه فارین پالیسی با تشریح تحولات سیاست داخلی ترکیه، گمانه زنی هایی با موضوع شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال آتی این کشور مطرح کرد.

به گزارش ایرنا، نشریه فارین پالیسی، به نقل از جان هنا کارشناس ارشد بنیاد دفاع از دمکراسی نوشت: تحولات زیادی در ترکیه در حال وقوع است که همه صاحب نظران سیاست خارجی باید از نزدیک آن را زیر نظر داشته باشند.

هنوز معلوم نیست این تحولات چه اندازه گسترده خواهد بود، اما تبعات آن زیاد است. مساله این است که آیا تسلط رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه و همراهان اسلام گرای وی از حزب عدالت و توسعه در این عرصه ادامه می یابد یا دوران اردوغان که به دلیل رسوایی، درگیری ها و افزایش استبداد به شدت تضعیف شده رو به افول است؟

نویسنده با اشاره به موج جدیدی از بازداشت های پلیس استانبول شامل بازداشت تجار، فرزندان سه وزیر کابینه و رییس موسسه مالی ˈهالک بانکˈ نوشت: این عملیات از مجموعه ای تحقیقات مربوط به فساد ناشی شد که در ظاهر از یک سال قبل یا بیشتر در جریان بود. همه اهداف کلیدی که در این حمله هدف قرار گرفتند با دولت های اردوغان ارتباط نزدیک داشتند.

اردوغان از نظر شخصی با اتخاذ موضع جنگ طلبانه و نشانه رفتن اتهامات علیه مخالفانش واکنش نشان داد. وی این عمل را عملیات کثیف نامید که هدف آن تضعیف دولت و پیشرفت در ترکیه بود که تحت لوای رهبریش محقق شده است. وی همچنین به توطئه های سیاهی اشاره کرد که گروه های تروریستی داخلی و خارجی مسبب آن بودند. وی گفت این گروه ها می خواهند دولتی در داخل دولت ترکیه تشکیل دهند و با اصرار بر اینکه ترکیه یک کشور دمکراتیک و نه جمهوری وابسته ای مانند برخی کشورهای آمریکای لاتین است؛ در یک روز بیش از 20 افسر بلندپایه را در استانبول و آنکارا از جمله افراد مسوول مستقیم عملیات را اخراج کرد. اما به نظر می رسید افراد بیشتری مناصب خود را از دست می دهند. شایعات مبنی بر اینکه دادستان ارشد ناظر بر تحقیقات نیز اخراج شده است، انکار شد؛ با آنکه دو دادستان ناگهانی و به شکل مرموزی وارد پرونده شدند.

اعتراضات مبنی بر وجود اختلاف سیاسی در موضوعی قضایی آشکار و بحران تعمیق شد. این تحولات شدید آخرین تحولات در نبرد طولانی داخل ائتلاف حزب اسلام گرای عدالت و توسعه است. از یک طرف اردوغان و طرفدارانش که ریشه های سیاسی آنها به جنبش اخوان المسلمین مصر در سال 1928 می رسد، قرار دارند و از طرف دیگر ˈگولنیست هاˈ هستند؛ گروهی مخفی که ایدئولوژی های مذهبی آنها تحت امر ˈفتح الله گولنˈ قرار دارد. او یک واعظ 70 ساله ترکیه است که از دهه 1990 ترکیه را در تبعیدی خودخواسته ترک کرده و حوالی ˈپنسیلوانیاˈ آمریکا زندگی می کند.

این دو گروه که از یک دهه قبل به شکل نظام مند برای تضعیف بنیادهای جمهوری سکولار آتاتورک تلاش کرده اند، اکنون با اختلاف نظرهای فراوان و کینه توزانه علیه یکدیگر مواجه شده اند. اما تشریح و فهم دلایل این کینه توزی مشخص نیست. در نهایت باید گفت مساله قدرت مطرح است؛ یابطور مشخص به تشدید خودبزرگ بینی اردوغان برمی گردد که یکی از مشخصه های روشن سبک حکومت اوست. اکنون به نظر می رسد نمی تواند هیچ چالشی را در برابر قدرت خود بپذیرد.

نویسنده این گزارش نوشت: اردوغان که به نظر می رسد از تملق و چاپلوسی اطرافیان هراسان ازخشم و غضب او بسیار مغرور شده باشد، واقعا متقاعد شد که منافع و اهداف شخصی او با اهداف ملت ترکیه به شدت همسان است و آنچه او می خواهد همان چیزی است که مردم ترکیه لازم دارند. هر کسی که با وی مخالف باشد در برابر خواست مردمی مقاومت کرده و هر که او را مورد انتقاد قرار دهد به ترکیه و قانون حمله کرده است و دشمن کشور و خائنی است که باید از راه برداشته شود.

در دنیای اردوغان مراکز مستقل قدرت، ثروت، نفوذ و وظیفه مندی خطر شناخته می شوند. در نهایت آنها باید تسلیم شده وهمکاری کنند یا با استفاده ضروری از سطوح قدرت سرکوبگر دولتی از بین بروند. تهدیدها، استراق سمع ها، بازداشت ها، سندسازی ها، زندان های طولانی، حق السکوت و اعمال مالیات های سنگین همه ابزارهای این کارهستند. نخستین دهه حکومت حزب عدالت و توسعه ترکیه حرکت آرام اما روش مند آن به سوی تاسیس نهادهای قدرت در جامعه ترکیه بود. این نهادها یا تصادفی یا از روی عمد تشکیل شده اند. دولت ابتدا رسانه ها را کنترل می کرد، بعد روند اداری، عرصه داد و ستد، دادگاه ها و در حقیقت ارتش را در کنترل گرفت. از این منظر اردوغان تنها به زمان نیاز داشت تا بتواند دیدگاه های خود را بر گولنیست ها اعمال کند. آنها شبکه سراسری مدارس را در دست داشتند و امپراتوری رسانه ای و تجاری خود را کنترل می کردند.

همچنین رهبری کاریزماتیک داشتند که ایدئولوژی منحصر به فردی را ارائه داده بود و گفته می شد میلیون ها نفر در سراسر ترکیه طرفدار او هستند. ازهمه خطرناک تر این بود که گولنیست ها در سراسر ساختار سیاسی ترکیه پراکنده بودند و به طور خاص بر قوه قضاییه و پلیس کنترل داشتند.

در واقع آنها مهمترین نقش را در مبارزه چند ساله حزب عدالت و توسعه برای به حاشیه راندن و تحت اختیار گرفتن ارتش ترکیه و دیگر ستون های اصلی دولت آتاتورک ایفا کردند. اما زمانی که این اهداف محقق شد، اردوغان به این نتیجه رسید که زمان برای سرکوب آنها مناسب است. وی تهدید یا دستکم تهدید بالقوه آنها را نسبت به قدرت مستبدانه خود درک کرد. از آن زمان به بعد رویارویی ها بیشتر شده است. گفته می شود اردوغان شروع به اخراج گولنیست ها از مقامات بالا کرده است و زمانی که ترکیه در تابستان گذشته درگیر اعتراض های مردمی پارک ˈگزیˈ بود گولن و طرفدارانش نسبت به سرکوب اعتراض ها توسط دولت موضع انتقادی اتخاذ کردند.

رسانه های وابسته به گولن انتقادات ازموضع گیری های سیاسی مناقشه برانگیز اردوغان را در عرصه سیاست داخلی و خارجی همچنین حکومت مستبدانه وی را افزایش دادند. سپس اردوغان با تشدید درگیری ها که کم و بیش شبیه به جنگی تمام عیار بود، پیشنهاد حذف دروس آماده سازی امتحان دانشگاه ها را داد که اصلی ترین منبع درآمد و نفوذ امپراتوری گولن بود. اما گولنیست ها نیز در عرصه های دیگری به تلافی رو آوردند.

رسانه های وابسته به آنها در ماه نوامبر (آبان/آذر) گزارشی محرمانه از شورای امنیت ملی ترکیه در سال 2004 را منتشر کردند که به امضای اردوغان رسیده بود و تدابیری علیه جنبش گولن را شامل می شد. هفته گذشته نیز یکی از نمایندگان مشهور گولنیست مجلس در اعتراض به اقدامات حزب عدالت و توسعه استعفا داد، کمی بعد از آن حمله به متحدان اردوغان رخ داد که به تسویه نیروهای پلیس توسط دولت منجر شد. گمانه زنی ها در مورد آینده این رویارویی ها بسیار متفاوت است.

اما یقینا بدتر خواهد شد حتی بدتر از آن به ویژه در زمان نزدیکی به انتخابات محلی، مجلس، ریاست جمهوری که قرار است از ماه مارس 2014 (اسفند 1392/ فروردین 1393) آغاز شود. متحدان گولن در نیروهای پلیس و دفتر دادستانی از قبل جزییات پرونده فسادی را آشکار کرده اند که بر اساس آن میلیون ها دلار در جعبه های کفش و صندوق های امانات متعلق به رییس هالک بانک و فرزند وزیر کشور ترکیه یافت شده است. افشاگری ها تاکنون که به میلیاردها دلار در تراکنش مالی غیرقانونی با ایران پرده برمی دارد جزء کوچکی از پرونده ای بزرگ است.

ده ها میلیارد دلار تراکنش غیرقانونی مالی با ایران، ساعت ها استراق سمع که تنها بخشی از این پرونده است و گفته می شود تصاویری وجود دارد که وزیر کشور را در حال پذیرش رشوه ای هفت رقمی نشان می دهد. اینکه گولنیست ها از این پرونده چه بهره ای می توانند ببرند هنوز معلوم نیست؛ پرونده ای که به خود نخست وزیر برمی گردد. اما هر چیزی ممکن است. تا حدی به خود گولنیست ها بستگی دارد که چه مقدار بخواهند از آن بهره برداری کنند؟ آیا هدف آنها این است که اردوغان تا حدی عقب نشینی کند یا اینکه او را به کلی از قدرت برکنار کنند. در حال حاضر به نظر می رسد می خواهند او را برکنار کنند؛ اما هنوز کاملا روشن نیست. همچنین این موضوع مهم است که اردوغان آماده برداشتن چه گام هایی علیه مخالفانش باشد در حالی که همه قدرت های اساسی در دست اوست و احساس می کند تحت محاصره مخالفان قرار گرفته است.

عده ای امیدوارند این وضعیت به برقراری حکومت نظم و قانون و روند دمکراتیک منجر شود و در نهایت آرای مردم نتیجه را در انتخابات سال آتی مشخص کند. اما این امر به هیچ وجه مورد اطمینان نیست. نمی تواند بگوید افشاگری ها ادامه نمی یابد، اقدامات تحریک آمیز متوقف می شود و به جرقه ای منجر نخواهد شد که ماجرای پارک ˈگزیˈ را مانند تابستان سال گذشته با حضور میلیون ها فرد عصبانی از احزاب مخالف در خیابان ها رقم بزند. این بار شرایط بدتر خواهد بود، زیرا نخبگان سیاسی با عصبانیت شدید از یکدیگر که به نظر می رسد بسیار اختلاف دارند. همچنین نیروهای پلیس مسوول برقراری نظم و امنیت چه خواهد کرد، وقتی اردوغان از آنها می خواهد مردم را سرکوب کنند، می توان به راحتی پیش بینی کرد این هرج و مرج از کنترل دولت خارج خواهد شد.

غیر از این، با اطمینان می توان گفت آینده سیاسی اردوغان بسیار تضعیف شده است. وی شش ماه قبل با دستورات آمرانه و سرکوبگرانه علیه معترضان پارک گزی کار خود را آغاز کرد، اما اکنون به روشنی فرصت طلایی خود را از دست داده است. او اشتباهات برآوردی فراوانی بارها مرتکب شده است و به نظر می رسد بیش از حد مستبدانه، غیرعادی سرکوبگر رفتار می کند. او دشمنانش را از سر راه برمی دارد. شهرت شکست ناپذیری وی از بین رفته است. ترس گسترده ای که او در اقشار مختلف جامعه ترکیه پراکنده بود تا حدی نقض شده است. برای نخستین بار در یک دهه گذشته نشانه هایی به چشم می خورد که او از نظر سیاسی آسیب پذیر است.

شایعاتی منتشر شده که نمایندگان گولنیست شامل وزرای وابسته به وی در دولت از ائتلاف حزب عدالت و توسعه استفعا می دهند. در حوزه اقتصادی نیز اخبار فساد مالی هفته گذشته بورس و ارزش لیر ترکیه را تحت تاثیر قرار داد و ممکن است بحران فعلی به فرار شدید سرمایه از بازار ترکیه منجر شود. حتی احتمال دارد طرفداران اردوغان در حزب نیز دنبال راه هایی برای دور کردن خود از وی در تلاش به منظور نجات آینده و مشاغل شان باشند. از بین رفتن ائتلاف حزب عدالت و توسعه نیز ممکن است؛ هرچند هنوز چندان محتمل نیست.

با وجود این، به دلیل مهارت اردوغان در عرصه سیاسی ترکیه در بیش از یک دهه، گمانه زنی در مورد کنار رفتن وی شاید زیاده روی باشد. حتی با وجود اتفاقات پارک گزی و دیگر تحولات این عرصه شواهد دقیقی وجود ندارد که نشان دهد محبوبیت او یا حزب عدالت و توسعه بسیار زیاد کاهش یافته است. همچنین نمی توان پیش بینی کرد احزاب سکولار ترکیه می توانند از تضعیف حزب اسلام گرای عدالت و توسعه بهره برداری کنند.

اما آنچه امروزه نسبت به شش ماه قبل محتمل تر به نظر می رسد چشم انداز آینده اردوغان است که به شدت تضعیف شده است. اگر در انتخابات آینده حزب عدالت و توسعه کنترل بعضی از شهرها یا اکثریت خود را در مجلس از دست دهد، به مثابه نتیجه تلاش مستقیم اردوغان برای تبدیل شدن به سلطان مدرنی دیده خواهد شد.همچنین می تواند دیگر شخصیت های حزب عدالت و توسعه را تقویت کند که تمایل آنها به تساهل، میانه روی و توافق نظر در عرصه سیاست بیشتر است و نشان می دهد مردم ترکیه در نهایت از استبداد سیاسی اسلامی اردوغان، برتری جویی و عوام فریبی او خسته شده اند.