گذشته، حال و آینده ایدز در ایران

همه‌گیری ابتلا به ویروس ایدز (HIV INFECTION) در ایران از اوایل دهه 1360 در میان بیماران هموفیلی دریافت‌ کننده فرآورده‌های خونی (فاکتور 8 و فاکتور 9) که از اروپای غربی وارد کشور می‌شد به طور پنهان و بی‌ سر و صدا شروع شد.

به گزارش ایسنا، در سطح جهانی، با شناخت بیماری ایدز در سال 1981 و کشف ویروس ایدز (HIV) در سال 1983، انتقال ویروس ایدز از راه خون آلوده و تماس جنسی با افراد مبتلا به اچ آی وی مشخص شد. ضمنا در سال 1985 با کشف تست‌های سرولوژیک برای تشخیص اچ آی وی و ایدز، راه برای پیشگیری و کنترل ایدز هموار شد. همراه با شناسایی اچ آی وی و ایدز به عنوان یک بیماری قابل انتقال از خون آلوده، غربالگری خون و فرآورده‌های خونی در بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه کشورهای پیشرفته آغاز شد و با تهیه فرآورده‌های خونی حرارت دیده، گام‌های موثری در پیشگیری از انتقال اچ آی وی در دریافت‌کنندگان خون و فرآورده‌های خونی برداشته شد.

در ایران اولین مورد ایدز در سال 1365 در یک کودک پنج ساله هموفیلی تشخیص داده شد و با بررسی کلیه افراد هموفیلی در کشور که تعداد آنها در آن زمان حدود 2000 نفر بود و همه آنها از فرآورده‌های خونی (فاکتور 8 و فاکتور 9) وارداتی استفاده کرده بودند، مشخص شد که حدود 15 درصد از آن به ویروس ایدز (HIV) مبتلا شده‌اند.

با این ترتیب موج اول همه‌گیری اچ آی وی و ایدز در کشور از اوایل دهه 1360 در میان افراد هموفیلی دریافت‌کننده فرآورده‌های خونی آلوده آغاز شد.

موج دوم همه‌گیری از اوایل دهه 1370 در میان معتادان به مواد مخدر تزریقی به علت استفاده از سرنگ و سوزن مشترک شروع شد و دامنه آن به زندان‌ها نیز کشیده شد، به طوری که در بدو امر بیش از 80 درصد از مبتلایان به اچ آی وی را معتادان تزریقی تشکیل می‌دادند.

با ایجاد کلینیک‌های مثلثی (با هدف پیشگیری از ایدز، اعتیاد، بیماری‌های آمیزشی) که در کرمانشاه شروع شد و به سایر نقاط کشور نیز توسعه یافت، برنامه ‌پیشگیری و کنترل ایدز با استقبال بیشتری روبرو شد و با ایجاد مراکز مشاوره و تست داوطلبانه در اغلب استان‌ها و شهرستان‌های کشور همراه با توزیع سرنگ و سوزن یکبار مصرف در زندان‌ها و ترویج برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی، موفقیت بیشتری در کاهش آسیب در معتادان تزریقی و جلوگیری از انتشار وسیع اچ آی وی در جامعه به دست آمد، به طوری که درصد مبتلایان به اچ آی وی و ایدز در اثر اعتیاد تزریقی از بیش از 80 درصد (در اوایل دهه 1370) به کمتر از 60 درصد (در حال حاضر) کاهش یافت.

در طی چند سال اخیر با توجه به مصرف مواد محرک صنعتی از نوع آمفتامین‌ها و متافتامین‌ها که رفتارهای جنسی مهار گسیخته را سبب می‌شوند، درصد موارد ابتلا به علت تماس جنسی به ویژه در جوانان رو به افزایش نهاده و به شروع موج سوم همه‌گیری ناشی از تماس جنسی دامن زده است. به طوری که طبق آخرین آمار و اطلاعات موجود درصد افرادی که از سال 1391 تاکنون به اچ آی وی مبتلا شده‌اند از رقم قبلی که حدود 20 درصد بود، دو برابر شده و به بیش از 40 درصد افزایش پیدا کرده است.

در صورت عدم توجه به مشکل اعتیاد به مواد محرک فیزیکی جدید (آمفتامین‌ها و متافتامین‌ها)، به علت خطر روابط جنسی مهار گسیخته در جوانان، این نگرانی وجود دارد که در طی چند سال آینده موج سوم همه‌گیری اچ آی وی و ایدز که از تماس جنسی مهار گسیخته ناشی خواهد شد جای خود را در جامعه به ویژه در میان جوانان و نوجوانان باز کرده و مشکلات جدیدی را برای کشور به وجود بیاورد.

لازمه موفقیت در مقابله با اچ آی وی و ایدز ایجاد عزم ملی، همکاری قوی بین بخشی، مشارکت فعال جامعه، وضع قوانین لازم برای حمایت از افراد مبتلا به اچ آی وی و ایدز به منظور جلوگیری از انگ و تبعیض، همکاری نزدیک بخش خصوصی و سازمان‌های غیردولتی با بخش دولتی، احساس مسئولیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و به طور کلی بسیج همگانی جامعه است.

بر این اساس ضمن حفظ دستاوردهای پیشین در جلوگیری از انتشار اچ آی وی و ایدز میان معتادان تزریقی که لازمه آن توسعه و تقویت مرکز کاهش آسیب و مراکز مشاوره و تست داوطلبانه است، ضروری است در شناسایی افراد پرخطر، تشویق آنان به انجام مشاوره و تست داوطلبانه، کشف موارد جدید ابتلا و درمان کلیه افراد واجد شرایط با داروهای ضد ویروس ایدز (anti retroviral treatment) اقدام شود؛ چرا که با انجام این کار علاوه بر اینکه به افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک می‌شود، به علت کاهش بار ویروس در بدن افراد تحت درمان، خطر انتقال ویروس به سایرین نیز تا 95 درصد کاهش می‌یابد و به این ترتیب از نظر جلوگیری از انتشار ویروس در سطح جامعه نیز موفقیت قابل توجهی به دست خواهد آمد.

طبق آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا اول مهر ماه 92 خلاصه وضعیت اچ آی وی ایدز در کشور به شرح زیر است:

بر اساس آمار جمع‌آوری شده از دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، تا این تاریخ جمعا27 هزار و 41 نفر افراد مبتلا به HIV / ایدز در کشور شناسایی شده‌اند که 89.3 درصد آنها را مردان، 10.7 درصد را زنان تشکیل می‌دهند. تاکنون 5118 نفر مبتلا به ایدز شناسایی شده و 5471 نفر از افراد مبتلا فوت کرده‌اند.

45.9 درصد از مبتلایان به HIV در زمان ابتلا در گروه سنی 34-25 سال قرار داشته‌اند که بالاترین نسبت در بین گروه‌های سنی را به خود اختصاص می‌دهند.

علل ابتلا به HIV در بین کل مواردی که از سال 1365 تاکنون در کشور به ثبت رسیده‌اند به ترتیب، تزریق با وسایل مشترک در مصرف‌کنندگان مواد (68.1 درصد)، رابطه جنسی (12.7 درصد)، دریافت خون و فرآورده‌های خونی (0.9 درصد) و انتقال از مادر به کودک (2.1 درصد) بوده است. راه انتقال در 17.1 درصد از این گروه نامشخص مانده است.

در مقایسه این آمار با مواردی که ابتلا آنان در سال 1391 گزارش شده است، اعتیاد تزریقی 52 درصد، برقراری روابط جنسی 33.2 درصد و انتقال از مادر به کودک 3.4 درصد از موارد را تشکیل داده است. در 11.4 درصد از موارد شناسایی شده در این سال راه انتقال نامشخص بوده و هیچ مورد جدید ابتلا از راه خون و فرآورده‌های خونی گزارش نشده است.