از نیویورک تا وین 6؛ مذاکرات هسته‌ای در آمریکا مختومه می‌شود؟

به بهانه یک سالگی دولت یازدهم مروری داریم بر 10 نشست دیپلماتیک-هسته‌ای ایران و 1+5 در مسیر خاتمه دادن 10 سال مناقشه هسته ای  و نتایجی که هر دوره از مذاکرات به همراه داشت.

در نیویورک، «نخستین»ها برای پرونده هسته‌ای ایران رقم خورد

نخستین سفر رئیس جمهور به نیویورک برای شرکت در مجمع سالیانه سازمان ملل متحد با همراهی ظریف، نخستین نشست ایران و 1+5 را برای نخستین بار در سطح وزرای خارجه را رقم زد. ظریف به همراه همتایان آمریکایی، فرانسوی، بریتانیایی، روسی، چینی، آلمانی و «کاترین اشتون» بر سر یک میز نشستند و برای برداشتن گام های جدی و مهم مبتنی بر دیپلماسی، لبخندهای دیپلماتیک را نثار یکدیگر کردند.

دیدارهای دوجانبه در حاشیه نشست ایران و 1+5 در نیویورک و در راس آن گفت‌وگوی خصوصی ظریف و «جان کری» را می توان پاشنه آشیل ژنو های 1، 2 و 3 دانست. ظریف بیش از 30 سال از زندگی‌اش را در ایالات متحده آمریکا گذرانده بود و به خوبی انگلیسی صحبت می کرد، از سوی دیگر سابقه تاثیرگذار و مهم بازیگری ظریف در عرصه های مهمی همچون توافقنامه 598 میان ایران و عراق، تشکیل دولت جدید در افغانستان و همچنین حضور در هیئت هسته ای ایران در دوران مذاکره با گروه سه کشور اروپایی از وی دیپلماتی خوش سابقه ساخته بود که خوبی به نحوه تعامل با همتایان آمریکایی و اروپایی واقف بود.

در نشست نیویورک همچنین توافق شد مناقشه بر سر محل برگزاری مذاکرات هسته ای که در دوره های پیشین بسیار چالش برانگیز شده بود از میان برداشته شود و محل این نشست ها در شهرهای محل دفتر سازمان ملل متحد یعنی در شهرهای ژنو سوئیس، وین اتریش و نیویورک آمریکا، برگزار شود.

در ادامه همین نخستین حرکت های تیم سیاست خارجی در نیویورک، رییس دولت یازدهم نیز در آخرین لحظات حضورش در نیویورک بعد از سه دهه مناقشه بین ایران و آمریکا، به تلفن اوباما رییس جمهور آمریکا پاسخ داد تا قدم بزرگتری در مسیر حل پرونده هسته ای از سوی حسن روحانی برداشته شود. در این تماس تلفنی بود که اوباما و روحانی وزرای خارجه خود را مامور حل و فصل پرونده هسته ای ایران کردند.

3 دوره مذاکرات در ژنو تا فشرده شدن دست های وزرای خارجه قدرت های جهانی در دستان ظریف

بدین ترتیب، ژنو در روزهای 23 و 24 مهر میزبان نشست ایران و 1+5 در سطح معاونین وزرا بود که با حضور کاترین اشتون و ظریف برگزار شد و با ارائه طرح محرمانه ایران به صورت پاور پوینت برگزار شد و قرار شد تا نشست بعدی 16 و 17 آبان ماه در ژنو برگزار شود.

16 و 17 آبان، ژنو برای دومین بار مجددا میزبان مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 بود . نشستی که به یکباره و در میانه مذاکرات با تصمیم جان کری رییس جمهور آمریکا و دیگر قدرت های هسته ای برای حضور در مذاکرات، سطح مذاکرات به وزرای خارجه ارتقا یافت و امیدها و انتظارها برای رسیدن به «توافق بزرگ» شکل گرفت. در حالی که مذاکرات و گمانه زنی ها حکایت از رسیدن به حصول توافق بر سر جزئیات را نوید می داد فرانسه که مامور اسرائیل و عربستان در مذاکرات شده بود زیر میز مذاکره زد و مذاکرات به دور سوم و ژنو 3 در 29 و 30 آبان کشیده شد.

دو هفته بعد در میان شک و تردیدها از امکان حصول توافق بر سر برنامه هسته ای ایران و خروج مذاکرات از بن بست، بار دیگر ظریف به همراه معاونیش راهی سوئیس شدند تا مذاکرات نفس گیری را در سرمای ژنو از سر بگیرند که بر حقوق هسته ای ایران از جمله غنی سازی اورانیوم و ادامه فعالیت تاسیسات هسته ای تاکید دارد.

این بار نیز 2 روز نخست مذاکرات با معاونان وزرا پیگیری شد و اواخر روز جمعه زمزمه سفر وزرای خارجه 1+5 به ژنو شنیده شد. شنبه صبح اما، جان کری، لوران فابیوس، ویلیام هیگ، سرگئی لاوروف، به همراه وزیر خارجه چین و گیدرو وستروله آلمانی راهی ژنو شدند تا به همراه ظریف و اشتون بامداد یکشنبه تاریخی را رقم بزنند.

روز شنبه به پایان رسید و در حالی که ساعت از نیمه شب گذشته بود، درب های اتاق مذاکرات هسته ای همچنان بسته بود و گه گاهی عراقچی، معاون ظریف و مایکل مان سخنگوی اشتون با حضور در میان خبرنگاران به ارائه توضیحات و اخبار کوتاهی در زمینه پیشرفت مذاکرات ارائه می کردند و در نهایت سحرگاه یکشنبه خبر توافق هسته ای ایران از سوی «لوران فابیوس» فرانسوی که به شدت پس از دور دوم مذاکرات ژنو از سوی ایرانیان مورد خشم قرار گرفته بود اعلام شد تا بر 10 سال مناقشه هسته ای ایران مهر مختومه زده شود و سایه جنگ از سر منطقه برداشته شود.

وین 1 تا 6، شلوغ‌ترین نشست‌های هسته‌ای ایران و 1+5 تا تمدید ضرب‌الاجل نهایی

«اقدام طرح مشترک» در اواخر فروردین ماه و در آستانه آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای، وارد مرحله اجرایی شد و ایران و غرب با ارائه برنامه کاری عمل به تعهدات خود، وارد دور جدیدی از مذاکرات دیپلماتیک با هدف رسیدن به توافق نهایی بر اساس جدول زمانی توافق ژنو، این بار در وین اتریش شدند.

6 دور مذاکرات وین که در بازه زمانی 6 ماهه تعیین شده بر اساس توافق ژنو برای دستیابی به توافق نهایی برگزار شد در نهایت به تمدید توافق ژنو به مدت 4 ماه در آخرین روز از تیر ماه گذشته انجامید.

در نخستین دور از مذاکرات وین، که به مدت سه روز از 29 بهمن تا 1 اسفند 1392 به طول انجامید طرفین درباره درباره برنامه کاری و چارچوب مذاکرات جامع برای گام نهایی توافق کردند. وزیر امور خارجه ایران و مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک کنفرانس خبری مشترک در پایان مذاکرات ضمن سازنده و مثبت خواندن مذاکرات اعلام کردند که به توافق رسیده‌اند تا در چهار ماه آینده مذاکرات را برای رسیدن به یک راه‌حل نهایی ادامه دهند. گزارش‌ها حاکی از این بود که یکی از مفاد مورد توافق برگزاری ماهانه یک نشست بین ایران و گروه 1+5 است. در این نشست زمان مذاکرات بعدی (وین 2) روزهای 26 تا 29 اسفند اعلام شد.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، وزیر خارجه ایران و هیأت همراه در روز 26 اسفند 1392 برای شرکت در دور دوم مذاکرات وین عازم این شهر شد و روز یکشنبه ابعاد برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران به ویژه غنی سازی، آب سنگین اراک و همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری صلح آمیز هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را از محورهای مذاکرات وین اعلام کرد.

وزیر امور خارجه در پایان این دور از مذاکرات (27 اسفند 92) گفت: « دستاورد دوم و مهم این مرحله از مذاکرات هم این بود که در همه چهار موضوعی که قرار بود گفت و گو شود که همان غنی‌سازی، تحریم‌ها، همکاری‌های بین‌المللی هسته‌ای و آب سنگین اراک بود، امروز دیدگاه‌ها روشن شده است.»

یکی از نکات مذاکرات وین 2، برگزار نشدن شام کاری بین ظریف و اشتون در شب قبل از مذاکرات بود که گفته می‌شود بدلیل برخی دیدارهای غیر رسمی و هماهنگ نشده وی در ایران لغو شد. اشتون روز 17 اسفند به تهران سفر کرده و با مقامات کشورمان دیدار و گفتگو کرد.

براساس تصمیم طرفین مذاکره، سومین دور از مذاکرات هسته‌ای 18 تا 20 فروردین ( 7تا 9 آوریل) در وین برگزار و پیش از مذاکرات اصلی نیز در روزهای سوم تا پنجم آوریل، مذاکرات کارشناسی در این شهر انجام می‌شود.

به گفته سیدعباس عراقچی در این مذاکرات "همه موضوعات فنی که به بررسی های کارشناسی بیشتری نیاز داشته، از سوی مدیران سیاسی به کارشناسان ارجاع شده است، در این دور از مذاکرات کارشناسی بررسی شد."

وزیر امور خارجه کشورمان و تیم همراه روز 18 فروردین برای شرکت در سومین دور از مذاکرات وین، ایران را به مقصد اتریش ترک کرد. بنا بر گزارش‌ها در این دور ازمذاکرات قرار بود درباره همه مسائل از جمله چهار محور مذاکرات قبلی بحث و گفت و گو شود. رفع تحریم‌ها، غنی‌سازی ، همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و راکتور آب سنگین اراک از موضوعات دور قبلی مذاکرات (وین 2) ایران و کشورهای 1+5 بود.

در این دور از مذاکرات امیرحسین زمانی نیا معاون اسبق وزیر امور خارجه و دکتر جمشید ممتاز استاد دانشگاه در رشته حقوق بین‌الملل به عنوان مشاور به تیم مذاکره کننده هسته‌ای اضافه شدند.

وزیر امورخارجه طی مطلبی در صفحه فیس‌بوک خود با بیان اینکه گروه مشورتی حقوقی از اساتید بسیار معتبر و شناخته شده حقوق بین‌الملل برای کمک به تیم هسته‌ای تشکیل داده است، گفت: «از دور بعد، نگارش مشترک توافق نهایی را آغاز خواهیم کرد که کاری پیچیده، دشوار و کم سرعت خواهد بود.»

چهارمین دور از مذاکرات وین نیز به روال دورهای قبلی با شام کاری ظریف و اشتون در مقر نمایندگی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین آغاز شد. طی سه روز آتی مذاکرات چند و دو جانبه متعدی بین تیم‌های مذاکره کننده در وین برگزار شد.

در این دور از مذاکرات طرفین نتوانستند به پیشرفتی در فرآیند نگارش پیشنویس توافقنامه نهایی دست یابند. اختلاف نظر مذاکره کنندگان درباره تعداد سانتریفیوژهای ایران یکی از عمده‌ترین دلایل عدم پیشرفت مذاکرات هسته‌ای وین 4 بود. در حالی که تیم ایرانی بر نیاز کشورمان به ده‌ها هزار سانتریفیوژ تأکید داشت، طرف مقابل با طرح پیشنهاد چند صد و حداکثر چند هزار سانتریفیوژ نشان داد که با واقع‌بینی لازم درباره حقوق هسته‌ای کشورمان فاصله بسیاری دارد.

مذاکرات وین 5 بر خلاف دورهای گذشته با نهار کاری بین محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، و کاترین اشتون، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مقر نمایندگی جمهوری اسلامی برگزار و دو طرف توانستند وارد مرحله نگارش متن توافق نامه نهایی و پیشرفتی نه چندان ملموس داشته باشند.

در ابتدای وین 5، ویلیام برنز، نفر دوم وزارت خارجه آمریکا، نیز در روند مذاکرات حضور یافت تا نشان از عزم بالای دیپلمات‌ها برای پیشرفت در فرآیند نگارش پیشنویس توافقنامه هسته‌ای ایران باشد.

پرانتزهای حاوی اختلافات، اما مهمترین موضوع مذاکرات وین 5 بود، پرانتزهایی که هراز گاهی دیپلمات‌هایی از ایران و غرب از کمتر شدن آنها خبر می داد و یا بر ادامه اختلافات تاکید می‌کرد؛ همان زمان محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، با حضور در میان خبرنگاران ایرانی اعلام کرد: «در این دور از مذاکرات وارد مرحله نگارش شدیم. البته هنوز نمی‌توانیم بگوییم متن مشترکی وجود دارد. در بعضی موارد ممکن است روی قسمت‌هایی از متن توافق وجود داشته باشد، اما در بسیاری از موارد، اختلاف نظر هم در مورد محتوا و هم در مورد نحوه نگارش وجود دارد.»

وین 6 اما طولانی‌ترین نشست مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 از ابتدای آغاز آن در دولت روحانی بود، هیئت‌های دیپلماتیک مذاکره کننده ایران و 1+5 از دو هفته پیش از 20 ژولای مصادق با یکم مرداد ماه راهی پایتخت اتریش شدند. و در چندین دور به بحث و مذاکره پرداختند. در حالی که در ابتدای برگزاری این نشست منابع دیپلماتیک نسبت به دستیابی به توافق نهایی تا تاریخ 20 ژولای خوشبین بودند، در ادامه مذاکرات اما منابع خبری از عمیف شکاف‌ها و اختلافات خبر دادند.

ویلیام برنز، قائم مقام وزیر خارجه ایران نیز همانند دور گذشته در متن و حاشیه این مذاکرات حضورداشت و شاید نکته مهم دیگر مورد توجه این دور از مذاکرات، حضور حسین فریدون، برادر و دستیار ویژه رئیس جمهور پای میز مذاکرات بود.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا در نخستین روزهای هفته دوم مذاکرات وین، وارد اتریش شد و به محل اقامت هیئت‌های مذاکره کننده ایران و گروه 1+5 در هتل پاله کوبرگ رفت. جان کری یکشنبه شب وارد محل مذاکرات شد و در روزهای دوشنبه و سه شنبه به بحث و بررسی برنامه ایران و1+5 در بحث پرونده هسته ای‌ تهران پرداخت. جان کری که به دلیل آغاز حمله نظامی اسرائیل علیه غزه به شدت از سوی جامعه جهانی تحت فشار بود، روز سه شنبه پس از برگزاری 4 دور مذاکره فشرده دوجانبه با وزیر خارجه ایران در کنفرانس خبری حضور یافت و بر اهمیت ادامه مذاکرات هسته ای و امکان تمدید آن سخن گفت. کری در این کنفرانس خبری، گریزی به فتوای مقام معظم رهبری زد و آن را برای دولت آمریکا مهم ارزیابی کرد.

جان کری، سه شنبه شب وین را به مقصد قاهره ترک کرد تا روز چهارشنبه مذاکرات ایران و 1+5 در هتل کوبرگ ادامه داشته باشد و یک مقام ایرانی به یک باره از توقف مذاکرات در روز جمعه خبر دهد.

بدین ترتیب، مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 در وین 6 در آخرین روز از تیرماه در سرداب هتل کوبرگ با کنفرانس خبری ظریف و اشتون و توافق ایران و 1+5 برای تمدید مدت زمان توافق ژنو به 4 ماه دیگر بدون ذکر مکان و زمان دور بعدی مذاکرات به پایان رسید.

هرچند وزیر خارجه ایران، پس از بازگشت از وین در مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات در اوایل ماه سپتامبر آغاز خواهد شد اما مکان برگزاری این دور از مذاکرات همچنان محل گمانه زنی‌ رسانه ای است. روز گذشته نیز عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد کشورمان از احتمال برگزاری دور بعدی مذاکرات در نیویورک خبر داد. 

از سوی دیگر، اخیرا وندی شرمن، مسئول هیئت آمریکایی در مذاکرات هسته ای ایران از توافق ایران از توافق ایران و 1+5 بر سر تاسیسات غنی سازی فردو و اراک خبر داد، اظهاراتی که بلافاصله با واکنش عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران مواجه و وی به شدت هرگونه توافق بر سر تاسیسات هسته ای ایران را رد کرد.