جنگلی که می سوزد، ککی که نمی گزد!

خبر های این روزها تکراری اند: پنج هکتار از پوشش جنگلی مارین در آتش سوخت؛ 30 هکتار از جنگل های کوهدشت طعمه حریق شدند؛ یک هکتار از جنگل های بهشهر در آتش سوخت؛ بیش از 800 هکتار از جنگلهای پارک ملی گلستان در آتش سوخت... اما این تکرار، چیزی از عمق فاجعه نمی کاهد.

به گزارش ایسنا، اینکه طی هفت سال گذشته، بیش از 14 هزار آتش سوزی در جنگل های کشور رخ داده باشد، آماری نیست که بشود به این راحتی ها از کنارش گذشت.

از ابتدای تابستان سال جاری تاکنون نزدیک به 900 هکتار از جنگل های پارک ملی گلستان در آتش سوخته است که این آتش سوزی ها، تنها آتش سوزی های جنگلی در ایران نبوده است.

در این دو ماه، پارک ملی گلستان نزدیک به 10 آتش سوزی به خود دیده است که این آتش سوزی ها عوامل مختلفی داشته اند.

این آتش سوزی ها که با تلاش محیط بانان استان های گلستان، خراسان شمالی، ماموران منابع طبیعی و نیروهای سپاه و بسیج استان گلستان اطفا شد، عوامل مختلفی از جمله تخلف شکارچیان غیرمجاز و بی احتیاطی مسافران داشته است.

حوالی ظهر 27 مردادماه نیز، بر اثر بی احتیاطی مسافران، آتش سوزی جنگل گلستان از پیچ سلیمان کشته از بعد از تونل آغاز شد که با توجه به خشکی منطقه و وزش باد سریعا آتش، مراتع مشجر اطراف را فرا گرفت و به ارتفاعات منطقه و درختان پارک ملی رسید که با تلاش محیط بانان استان های گلستان و خراسان شمالی، ماموران منابع طبیعی استان، نیروهای سپاه و بسیج و نیز مردم روستای دشت، این حریق در ساعت 7 و 30 بعد از ظهر اطفاء شد.

گفته می شود که این آتش سوزی اخیر، هفتمین حریق از تابستان امسال است و در آخرین مورد بیش از 800 هکتار از اراضی پارک ملی گلستان در آتش سوخته است. پارک ملی گلستان که با وسعت 91 هزار و 895 هکتار تحت حفاظت قرار گرفته در سال 1977 به عنوان ذخیره گاه زیست کره انتخاب و به پروژه شماره 8 برنامه انسان و کره مسکون

(MAB) یونسکو اهداء شد و تاکنون نیز جایگاه خود را در خانواده ذخیره گاه های زیست کره جهان حفظ کرده است.

وجود یک هزار و 362 گونه گیاهی که یک پنجم فلور گیاهی ایران را شامل می شود و همچنین وجود 302 گونه جانوری و 149 گونه پرنده نشانه اهمیت حیاتی این پارک است. از همین روی آتش سوزی در این جنگل ها از اهمیت فراوانی برخوردار است.

* آمار آتش سوزی در ایران و جهان

سازمان جهانی فائو آماری را منتشر کرده که بر اساس آن بین سال های 1980 تا 1998 بطور متوسط در اروپا سالیانه بیش از 42 هزار فقره آتش سوزی صورت گرفته است.

در ایران، مساحت کل جنگل های ایران 11 میلیون و 750 هزار هکتار است که سرانه جنگل در کشورمان دو هکتار اعلام شده است.

طبق آمار، سرعت نابودی جنگل ها در ایران بسیار بالاست. در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر میزان نابودی مناطق جنگلی در اثر آتش سوزی، ایران در رتبه چهارم قرار دارد. در این منطقه، قزاقستان با بیشترین میزان نابودی جنگل های خود در اثر آتش سوزی مواجه است. به طور متوسط هر سال 179 هزار هکتار در این کشور سوخته می شود.

پس از این کشور الجزایر با 54 هزار هکتار و ترکیه با 12 هزار هکتار به ترتیب در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.

در ایران نیز هر سال شش هزار و 500 هکتار از مناطق جنگلی در اثر آتش سوزی نابود می شود. این رقم معادل 60 درصد کل مناطق جنگلی ایران است.گفته می شود طی سال های 2000 تا 2005 به طور متوسط سالانه 18 درصد از سطح جنگل های جهان کاسته شده است.

فائو می نویسد: بر اساس این گزارش در شرایطی که سرانه جنگل در ایران یک سوم متوسط جهانی است این کشور تقریبا تمامی چوب مورد نیاز خود را از داخل تامین می کند. فائو میزان تولید چوب در ایران را نزدیک به 900 هزار متر مکعب و میزان واردات این محصول را 84 هزار متر مکعب در سال برآورد کرده است که بدین ترتیب حجم واردات چوب در مقایسه با تولید این محصول رقم ناچیزی است.

در بین این جنگل زدایی ها اما آتش سوزی سهم بزرگی دارد. طی 13 سال اخیر بیش از دو هزار فقره آتش سوزی در جنگل ها اتفاق افتاده که سهم عظیمی از جنگل ها را از بین برده است.

رییس سازمان محیط ریست ایران نیز اعلام کرد که در پنج دههٔ گذشته، سطح جنگلی ایران از 18 میلیون هکتار به 14 میلیون هکتار رسیده است و سطح جنگلی نابودشده، به بیابان تبدیل شده است. برآورد شده است که سالانهٔ 63 هزار هکتار از جنگل های زاگرس و شمال ایران نابود می شود و دلیل آن طمع انسان ها و نه نیازشان است.

* مقصر کیست؟

بطورکلی علل آتش سوزی ها را می توان به دو دسته انسانی و غیرانسانی تقسیم بندی کرد.

عوامل انسانی نیز به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم می شود که از دلایل عمدی می توان به فعالیت های کشاورزی، دامپروری و اختلاف با نهادهای دولتی و از دلایل غیرعمدی می توان به بی احتیاتی مردم اشاره کرد.

مطالعات نشان می دهد که یکی از عوامل موثر در آتش سوزی جنگل ها گرماست که در ماه های آبان یا آذر اتفاق می افتد. در جنگل های جلگه ای کاهش رطوبت مواد سوختی و در جنگل های کوهستانی کاهش بارندگی موجب آتش سوزی می شود.

در بین عوامل انسانی عمدی، سهم بی احتیاطی مسافران و همچنین شکارچیان غیرمجاز بیشتر از سایر عوامل است. مسافرانی که در حاشیه جاده ها و در مناطق تفریحی آتش به پا می کنند و فراموش می کنند آن را به طور کامل خاموش کنند، موجب می شوند که آتش سوزی در سطح گسترده صورت بگیرد.

از آن بد تر، شکارچیان غیرمجاز برای رسیدن به شکار بیشتر، عمدا این جنگل ها را آتش می زنند بدون اینکه از عواقب و مجازات آن بترسند.

* مجازات بازدارنده نیست

هر بار که علت آتش سوزی جنگلی عمدی تشخیص داده می شود، فعالان محیط زیست و مسئولین ذیربط به این نتیجه می رسند که باید در مجازات تجدید نظر شود!

این بار هم در پی آتش سوزی های گسترده جنگل های گلستان معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیست گفت که تشدید مجازات برای برخورد با مسببان آسیب به جنگل ها در شورای عالی محیط زیست در حال بررسی است.

رئیس سازمان محیط زیست ادامه داد: آسیب در حدی به منابع طبیعت و محیط زیست کشور وارد شده که انشالله با برخورداری از قانونی جدی بتوانیم با افراد برخورد کنیم.

مشاور مدیرکل محیط زیست گلستان، پس از آتش سوزی اخیر جنگل های گلستان در زمینهٔ قانون مجازات برای آسیب زدن به جنگل ها گفت: برای جلوگیری از بروز مجدد چنین حوادثی باید دستگاه قضایی و نیروهای امنیتی برخورد قاطع و شدیدی با متخلفان داشته باشند.

موسوی خواستار به روز شدن قوانین محیط زیستی کشور شد و اظهار کرد: قوانین موجود مربوط به دهه های گذشته است و بازدارنده تخلفات نیست.وی افزود: محکومیت ها و جرایم مربوط به تخلفات محیط زیستی مصوب چند دهه قبل است و ارقام جریمه متخلفان بسیار پایین است.

مشاور مدیر کل محیط زیست گلستان اضافه کرد: درحالی که شکارچیان غیر مجاز جرات شکار در مناطق ممنوعه را به خود می دهند، افراد پولداری نیز هستند که این جریمه های اندک را به راحتی پرداخت کرده و از کرده خویش متنبه نمی شوند.

می بینیم که در این بین، جای خالی قانونی که بازدارندگی بیشتری در زمینه حفاظت از محیط زیست و طبیعت داشته باشد، بیشتر از قبل حس می شود.

* حادثه طبیعی یا ضعف مدیریت

آتش سوزی در جنگل ها، چه عامل طبیعی و غیرانسانی داشته باشد و چه انسانی، نیازمند مدیریت است؛ مدیریت بحران. این مسئله در کشورهای اروپایی و یا برخی کشورهای آسیای شرقی که دارای جنگل های بسیاری بوده و طبیعتا آتش سوزی در آن ها بسیار است، قابل کنترل است. در این کشور ها تمهیداتی چون برج های دیده بانی و سیستم های پیشرفته اطفای حریق توانسته از گسترش آتش جلوگیری کند.

اما شواهد نشان می دهد که در ایران و در مناطقی که ثابت شده تعداد آتش سوزی ها قابل توجه است حتی کوچک ترین وسایل برای ورود به عملیات اطفاء آتش نیز موجود نیست.

این عدم مدیریت بار ها و بار ها مورد توجه قرار گرفته و مسئولین به آن اذغان داشته اند. موسوی، مشاور مدیرکل محیط زیست استان گلستان نیز به این امر اشاره می کند و فقدان یک پایگاه ثابت اطفای حریق و بالگرد را در پارک ملی گلستان از دیگر مشکلات می داند.

با توجه به اینکه منابع طبیعی از منابع حیاتی یک جامعه به حساب می آید و بایستی نسل به نسل منتقل شود باید با تدوین برنامه ای اساسی و جامع در جهت پیشگیری از وقوع حوادثی که منجر به از بین بردن این منابع غنی می شود گام برداشت و این، تنها و تنها و تنها زمانی صورت می گیرد که مسئولان مربوطه، نسبت به محیط زیست و تخریب آن حساسیت داشته باشند.