به بهانه سالمرگ «الیا کازان»، خالق «در بارانداز»

 «الیا کازان»، فیلم‌ساز سرشناس سینمای آمریکا و برنده‌ی دو جایزه اسکار بهترین کارگردانی 11 سال پیش در چنین روزی درگذشت.

«الیا کازان» متولد هفتم سپتامبر 1909، کارگردان سینما و تئاتر، نویسنده و تهیه‌کننده بزرگ آمریکایی بود که روز 28 سپتامبر 2003 در سن 94 سالگی درگذشت.

وی از پرافتخارترین کارگردانان تاریخ هالیوود بود که طی سال‌ها فعالیت سینمایی موفق به دریافت سه جایزه اسکار، چهار جایزه گلدن گلوب شد و در جشنواره‌های معتبری چون ونیز و کن مورد تقدیر قرار گرفت.

الیا کازان نسل جدیدی از بازیگران جوان و ناشناخته را به دنیای سینما معرفی کرد که سرآمد آنها «مارلون براندو»، «وارن بیتی» و «جیمز دین» بودند، هرچند شهرت عمده او به بازی‌گرفتن فوق‌العاده از بازیگران‌اش است.

وی با ساخت دو فیلم کوتاه وارد دنیای سینما شد و اولین فیلم بلندش را در سال 1954 با نام «درختی در بروکلین می‌روید» ساخت. «دریای علف‌ها»، «بومرنگ»، «توافق یک جنتلمن» و «پینکی» فیلم‌های بعدی کازان بودند که پس از آن وی با فیلم «وحشت در خیابان‌ها» موفق به کسب جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره ونیز شد.

از شاخصه‌های بارز فیلم‌سازی الیا کازان، همکاری او با نویسندگان نام‌دار دنیای ادبیات در نگارش فیلم‌نامه بود. وی سابقه همکاری با نویسندگانی چون «تنسی ویلیامز»، «هارولد پینتر»، «جان اشتاین‌بک»‌ و «آرتور میلر» را داشته است.

کازان پس از پایان تحصیلات متوسطه به دانشگاه ییل پیوست و به تحصیل در رشته نمایش‌نامه‌نویسی پرداخت. وی اولین نمایشنامه‌اش را در سال 1935 به‌روی صحنه برد و در دهه 40 به‌عنوان یکی از مستعدترین کارگردانان تئاتر برادوی شهرت یافت.

کازان در این سال‌ها بیشتر به ‌لطف کارگردانی قدرتمند نمایش‌نامه‌های تنسی ویلیامز مانند «اتوبوسی به‌نام هوس» و آرتور میلر مانند «مرگ دستفروش» مورد تحسین قرار گرفت.

او با ساخت فیلم «توافق یک جنتلمن» اولین جایزه اسکار بهترین کارگردانی در سال 1948 دریافت کرد. در این فیلم «گری‌گوری پک» نقش یک خبرنگار اصول‌گرا را بازی کرده و فیلم مضمونی ضدنژادپرستانه دارد.

در سال 1951 بود که این فیلم‌ساز سرشناس تصمیم گرفت نمایش‌نامه معروف «اتوبوسی به‌نام هوس» را که خود وی بارها با موفقیت به‌روی صحنه برده بود را مقابل دوربین ببرد. کازان برای ساخت این فیلم از «مارلون براندو» دعوت کرد تا نقش «استنلی کوالسکی» را بازی کند و با این فیلم نامزد اسکار بهترین کارگردانی شد.

در سال 1952 کازان فیلم «زنده‌باد زاپاتا» را براساس رمانی از «جان اشتاین‌بک» با نقش‌آفرینی دوباره مارلون براندو ساخت و پس از آن یکی از مهم‌ترین و بهترین آثارش یعنی «در بارانداز» را براساس داستانی از «باد شولبرگ» کارگردانی کرد. این فیلم موفق به کسب هشت جایزه اسکار، ازجمله بهترین کارگردانی شد و موفقیت تجاری چشم‌گیری به‌همراه آورد.

کازان در سال 1955 رمان دیگری از جان اشتاین‌بک یعنی «شرق بهشت» را به سینما آورد. این فیلم با نقش‌آفرینی «جیمز دین» در جشنواره کن 1955 نامزد نخل طلا بود که موفق به کسب جایزه بهترین فیلم درام شد.

«رودخانه وحشی» (1960)، «شکوه علف‌زار» (1961) «آمریکا آمریکا» (1963)، «ملاقات‌کنندگان» ( 1972)، «آخرین ثروتمند» (1976) از دیگر آثار سرشناس این فیلم‌ساز سرشناس هستند.

الیا کازان در 28 سپتامبر سال 2003 در سن 94 سالگی درگذشت. از مهم‌ترین افتخارات سینمایی وی می‌توان به جایزه اسکار افتخاری در سال 1999، خرس طلای افتخاری جشنواره برلین در سال 1996، چهار جایزه بهترین فیلم و کارگردانی از گلدن گلوب، صدف طلایی جشنواره سن‌سباستین در سال 1964، خرس نقره‌ای و جایزه ویژه هیات داوران جشنواره ونیز اشاره کرد.