در کشورهای درحال توسعه مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به‌ویژه به پایتخت، همواره یکی از معضلات جمعیتی بوده است که خود به مشکلاتی نظیر افزایش آسیب‌های اجتماعی، حاشیه‌نشینی، بحران هویت و... دامن می‌زند. این مهاجرت در دهه‌های گذشته باعث رشد چشمگیر جمعیت کلانشهرهای ایران به‌ویژه تهران شده است. هرچند هنوز رؤیای مهاجرت به پایتخت وجود دارد اما می‌توان عنوان کرد تهران تا حدی اشباع شده است.

به گزارش آرمان، گرانی مسکن، ترافیک و آلودگی هوا و همچنین گران بودن هزینه‌های زندگی در این شهر به نسبت شهرهای دیگر مهاجران را درگیر نوعی تناقض کرده است. آنها از طرفی فرصت‌های شغلی و فرصت‌های پیشرفت را در تهران جست‌وجو می‌کنند و از طرف دیگر توانایی زندگی در تهران را ندارند. این مساله باعث شده است آنها به نزدیک‌ترین شهر یا روستای اطراف تهران بیایند و از آنجا به‌عنوان خوابگاه استفاده کنند.
 
 ابتدای سال 1390 استاندار سابق تهران جمعیت استان تهران را 12 میلیون نفر اعلام کرده بود، درحالی که رئیس‌جمهور خبر از گنجایش 13میلیون جمعیت را برای شهر تهران، داده بود؛ برهمین اساس باید گفت 5 میلیون نفر از پایتخت بروند. مرتضی تمدن سال90 اعلام کرده بودجمعیت استان تهران پس از اضافه شدن استان البرز به نقشه تقسیمات جغرافیایی کشور، حدود 12 میلیون و 500 هزار نفر است. پیش از این در آمارهای مختلف، آمار روزکاران تهران، 13 میلیون نفر اعلام شده بود. شب‌خواب‌ها هم حدود 7 و نیم میلیون نفر. در واقع بخش بزرگی از روزکاران از غرب تهران به پایتخت می‌آیند؛ ایرنا نوشت؛ تمدن همچنین درباره کاهش جمعیت در تهران و سیاست دولت در این‌باره گفت: سیاست دولت جمعیت با رشد متوازن است و قرار نیست جمعیت را محدود کنیم زیرا کشور آنقدر منابع دارد تا بتواند جمعیت بیشتری را در خود جای دهد. حتی اگر قرار باشد بخشی از جمعیت ساکن در تهران به مناطق دیگر بروند باید از نظر آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای و یافتن شغل مناسب ساماندهی شوند.

 رشد فزاینده جمعیت اطراف تهران

اما بعد از گذشت سه سال از اظهارات استاندار سابق درباره سیاست دولت در کاهش جمعیت تهران، به‌رغم اینکه جمعیت تهران کاهش چشمگیری نداشته، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران اعلام کرد: رشد جمعیت پیرامون تهران ۳ برابر شهر تهران است. بابک نگاهداری افزود: مراکز جمعیتی پیرامون شهر تهران رشد جمعیتی بالغ بر 8 /4 درصد دارد. او گفت: نکته مهمی که بسیاری از افراد دقت لازم را به آن ندارند این است که تقریباً تمامی مراکز جمعیتی اطراف تهران اساساً از کنترل شهرداری تهران خارج بوده و بر اساس تقسیمات کشور توسط واحدها و نهادهای دیگری مدیریت می‌شود. رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با بیان اینکه باید به تفاوت شهر تهران و مجموعه شهری تهران توجه شود، تصریح کرد: بر اساس پیش‌بینی‌ها درصورت ادامه روند فعلی جمعیت منظومه شهری مستقر در دشت تهران که شامل شهر تهران و شهرها و شهرستان‌های مجاور آن است، ظرف ۱۰ سال آینده به بیش از ۲۲ میلیون نفر خواهد رسید که این موضوع نیاز به تدبیر بیشتری دارد. فارس نوشت؛ نگاهداری در پایان یادآور شد: متأسفانه تمرکز، توجه خاص و حساسیت‌های بعضاً کاذب به شهر و شهرداری تهران باعث شده تا از اتفاقاتی که در پیرامون شهر تهران در زمینه شهرسازی و مدیریت شهری درحال رخ دادن است غفلت شود، در حالیکه شهرداری تهران همواره بر پایبندی خود به قانون و آمادگی خود برای همه‌گونه همکاری با مراجع ذی‌ربط و استفاده از نظرات کارشناسی تأکید کرده است.

 با زمین کاسبی نکنیم

سال گذشته وزير راه وشهرسازي با انتقاد از کیفیت پایین زندگی شهرها، گفته بود: با زمین کاسبی نکنیم، تا با مدیریت زمین کیفیت زندگی را در شهرهای اطراف بالا ببریم. عباس آخوندی  با بیان اینکه زمین در ایران ابزار حفظ ارزش پول شده است، بنابراین هر وقت که اقتصاد دچار تلاطم می‌شود، پول به سمت زمین و مسکن یا سکه و طلا می‌رود، اظهار کرد: جمعیت تهران بعد از انقلاب اسلامی 200 درصد رشد داشته است. اما روان کردن جمعیت از شهرها به حاشیه شهرها بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم مشکل‌ساز خواهد بود به گزارش باشگاه خبرنگاران وزیر راه وشهرسازی با انتقاد از ساخت شهرک‌های صنعتی در اطراف تهران، گفت: 18 درصد جمعیت کل کشور در تهران زندگی می‌کند در حالیکه در ابتدا قرار بود که کیفیت زندگی در حومه شهر نسبت به تهران بالاتر باشد اما هنوز کیفیت شهرهای حومه‌ای بسیار پایین است. در حالی که اغلب این افراد برای کار و فعالیت به پایتخت و مرکز شهرها می‌آیند تجمع آنها در اطراف تهران و سکونت در حومه شهر زمینه‌ساز مشکلات زیادی خواهد شد و تبعات اجتماعی زیادی در برخواهد داشت.

 پدیده نخست شهری در کشور رخ داده است

یک کارشناس مسائل شهری با اشاره به اینکه پدیده نخست شهری از 50 سال پیش در تهران ایجاد شده به آرمان می‌گوید: وقتی جمعیت شهری بنا به‌دلایل مختلف بیشتر از مناطق دیگر کشور باشد پدیده نخست شهری شکل می‌گیرد و تعادل جمعیتی کشور به هم می‌خورد. افشین خاکی می‌گوید: جمعیت کشور به‌دلیل توسعه برون‌زا در تهران متمرکز شده است و تجمیع سرمایه‌های نفتی و امکانات و خدمات مختلف در پایتخت در کنار از بین رفتن الگوی توسعه کشاورزی سبب شده افراد زیادی به پایتخت مهاجرت کنند. او ادامه می‌دهد: از سویی ضوابط زیست‌محیطی برای خارج کردن صنایع از پایتخت و تمرکز آن اطراف شهر در کنار اینکه هزینه‌های زندگی در پایتخت بالاست و همه توان پرداخت آن را ندارند سبب شده اطراف کلانشهرها به‌ویژه پایتخت حومه‌نشینی از طریق ساخت شهرک‌ها و منازل مسکونی متعدد رشد زیادی پیدا کند. خاکی ادامه می‌دهد: از آنجایی که این جمعیت غربال شده است و توان مالی زیادی ندارد و از سوی دیگر امکان آمیختگی آن با گروه های دیگر جامعه از طریق سکونت مجزا و در حاشیه از بین می‌رود، گروه‌های همگن چرخه‌ای از فقر را در درون خود تولید می‌کنند و به جزیره‌های مجزایی تبدیل می‌شوند که در همان شرایط باقی می‌مانند.

 باید تمرکز امکانات در پایتخت از بین برود

یکی از اعضای شورای شهر تهران در این‌باره به «آرمان» می‌گوید: رشد جمعیت حومه تهران یک فرایند بیمارگونه است که تنها به مسائل شهرسازی و ساخت‌وساز بی‌رویه برنمی‌گردد. محسن سرخو می‌افزاید: به‌دلیل تمرکز امکانات در پایتخت از لحاظ آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و فرصت‌های شغلی الگوی توسعه متوازن سال‌هاست در کشور صورت نمی‌گیرد و از این نظر فاصله زیادی بین کلانشهرها و شهرهای کوچک و روستاها وجود دارد. او می‌گوید: قرار بود در برنامه‌های توسعه در بدو پیروزی انقلاب توجه بیشتری به مناطق محروم صورت پذیرد اما هنوز فاصله بین پایتخت و مراکز استان‌ها چشمگیر است چه رسد به حاشیه‌ها و روستاها. سرخو ادامه می‌دهد: رشد حومه‌نشینی در حاشیه تهران باعث می‌شود مناطق کم‌برخورداری در حاشیه شهر شکل بگیرد که همین زمینه‌ساز انواع آسیب و مسائل اجتماعی دیگر خواهد بود. او درمورد راهکار رشد حاشیه‌نشینی در پایتخت می‌گوید: این امکان از طریق ممانعت از مهاجرت به پایتخت صورت نمی‌گیرد بلکه لازم است با ایجاد بسترهای مناسب کار و زندگی در همه نقاط کشور الگوی توسعه متوازن را ایجاد کرده و از رشد حاشیه‌نشینی جلوگیری کنیم.