عارف قزوینی ترانه سرای دوران مشروطه

 عارف قزوینی شاعر و تصنیف سرای نامی یکی از هنرمندانی بود که با آثار خود نقش بسزایی در جریان مشروطه داشت.

عارف قزوینی 1261 در شهر قزوین متولد شد،علاقه وی به هنر و معرفت در زمان کودکی و نوجوانی با یادگیری صرف و نحو عربی و فارسی و خط شکسته و نستعلیق آغاز شد .

نخستین پایه های یادگیری موسیقی عارف قزوینی از سوی حاج صادق خرازی بناشد که بعدها بسیار مورد استفاده این هنرمند در امور ترانه سرایی و تصنیف سازی قرار گرفت .

پدر عارف قزوینی ملاهادی وکیل اصرار بسیاری داشت که عارف نوحه خوانی کند ، این امر چند سالی نیز محقق شد اما بلافاصله بعد از مرگ پدر عارف قزوینی نوحه خوانی را رها کرد.

قبل از اینکه به سن 20 سالگی برسد ازدواج کرد ، این وصلت با نارضایتی خانواده همسر عارف همراه بود چرا که با تفکرات این هنرمند موافق نبودند .در این زمان عارف در سفری ناخواسته به رشت رفت تا فشارهای خانواده همسرش کمتر شود ، اما این اتفاق کم ثمری نداشت و در نهایت به تهران بازگشت و تن به طلاق همسرش داد و بعد از آن هیچ زمان ازدواج نکرد او در این دوران از زندگی خود به خوانندگی تصنیف مشغول شد ، چندی بعد به تهران آمد و با بسیاری از فعالان هنری آن زمان از نزدیک آشنا شد .

صدای خوش عارف قزوینی و مضمون متفاوت اشعارش موجب شد که از سوی مظفرالدین شاه مود تجمید قرار بگیرد و از وی دعوت شود تا در دربار شاهی به شاه خدمت کند واین اتفاق با روحیه آزادی خواهی عارف در تضاد بود چرا که وی بسیاری از مشکلات آن زمان حکومت را بر گرفته از نگرش تک سلیقه حکومتی توسط شاه می دانست .

مشروطه خواهان در این زمان فعالیت های قابل توجه ای داشتند که عارف قزوینی به این جریان نیز کمک شایانی کرد .

تا آن زمان شاعران کمتر به مسائل انقلابی و مشورطه خواهانه می پرداختند اما عارف قزوینی با اشعار خود که گاه در خلوت دوستان و در برخی موارد با انتشار آن در میان مشروطه خواهان و مردم توانست در پیروزی مشروطه نقش بسزایی ایفا کند .

حس میهن پرستی عارف قزوینی یکی از ارکان اصلی اشعارش بود ، وی سعی داشت با توجه به دوره های زمانی شعر بگوید و تاثیرگذار باشد.

در آن زمان که کشور درگیر رویدادهای مختلف سیاسی از جمله قبام تبریز ، فشار حکومت های استبدادی روسیه و انگلیس بود اشعار عارف قزوینی به نوعی به آزادی خوانان ایرانی روحیه و انگیزه می داد .

این اوضاع نابسامان تا آغاز جنگ جهانی اول ادامه داشت ، با شروع این جنگ بزرگ حکومت های استبدادی به منظور درگیری در جبه های مختلف جنگ فشار خود را بر روی ایران کمتر کردند . همین موضوع موجب شد آزادی خواهان دوباره برای رهایی از ظلم حکومت بپا خیزند .این دوران برابر بود با دوران کوتاه سلطتنت احمد شاه قاجار که قیام های متعددی در کشور بر علیه حکومت مرکزی بوجود می آمد .

بالطبع آزادی خواهی عارف قزوینی برایش گران تمام شد ، نمی توانست مدتی طولانی در شهری اسکان داشته باشد .

غزل عارف از لحاظ فرم و محتوا به گونه ای بود که به راحتی در قالب تصانیف آهنگین قرار می گرفت و به همین منظور یادگیری و بخاطرسپردن آن برای مردم بسیار سهل و آسان بود .

آوازها و اشعار عارف در هر دورانی نقشی مختص به خود را ایفا می کرد ، ای امان از فراقت امان هم زمان با ورود مشروطه خواهان به تهران سروده شد ، نگ آن خانه که مهمان ز سر خوان برود همزمان با اخراج مورگان شوستر آمریکایی از ایران و چه آذرها به جان از عشق آذربایجان دارم به یاد ستارخان و باقر خان توسط این ترانه سرا تدوبن شد .

با نگاهی به اشعار عارف قزوینی می توان دریافت که ایبات این شاعر در هر دوره زمانی و به حمایت از نگاه های آزادی خواهانه و واقعیت های اجتماع آن زمان سروده شده است .

در این زمان وی در بروجرد ، اراک ، بغداد و استانبول سکنی گزید ، اما نتوانست به دلیل آزار اذیت ماموران دولتی و وابستگان به حکومت یک جا بماند .

وی در پایان عمر خود به همدان رفت تا بیماری جنجره خود را درمان کند ، اما بهودی حاصل نشد و در همانجا ماندگار شد و در خانه ای قدیمی ما بقی عمر خود را گذراند .

عارف قزوینی در اواخر عمر خود زندگی را این چنین توصیف می کند : حالا که هنگام زوال آفتـاب عمـر است و پایان روزگـار به غفلـت گـذرانده زندگانی است، تازه دانستـه ام تنها دوستان من این دوتا سگ هستند که معنی وفا و محبت و دوستی را در آن ها دریافته ام.

بنابر روایتی عارف قزوینی در ساعات پایانی زندگی خود از خواست که آن را به نزدیک پنجره ببرند، در آن جا یود که این آخرین ابیات عمر خود را سرود:

ستایش مر آن ایزد تابناک

که پاک آمدم پاک رفتم به خاک.

چندی بعد در بستر بیماری به سال 1312 شمسی در گذشت و در کنار آرامگاه بوعلی سینا به خاک سپرده شد .

می توان گفت عارف قزوینی پس از فوتش مشهور تر شد ، ترانه و تصانیف این خواننده و شاعر توسط خوانندگان هم عصر خود و نسل های بعدی همچون عبدالله دوامی خوانده شد .

متاسفانه هیچ نمونه صوتی مکتوبی از صدای عارف قزوینی موجود نیست اما انتقال سینه به سینه آثار وی موجب شد بسیاری از آثار وی بدون دخل و تصرف و به همان گونه اصلی بجای بماند .

در دهه های معاصر نیز بسیاری از آثار وی توسط اساتید بنام موسیقی ایران ، همچون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری خوانده شده است .

عارف قزوینی را می توان در زمره هنرمندانی بزرگ عصر خود بر شمرد که با توجه به خواستگاه هنر توانست همراه و هم قدم با جامعه بود و درد مردمانش را فریاد کند .