خشکی چشم به علت کاهش یا فقدان مزمن اشک و رطوبت سطح چشم ایجاد می‌شود. این وضعیت ممکن است سبب تحریک و ناراحتی خفیف ولی دائمی و یا التهاب قسمت قدامی چشم شود.

احساس خشکی، سوزش، خراشیدگی و کاهش دید گذرا (معمولاً با چند بار پلک زدن برطرف می‌شود) از علائم خشکی چشم هستند. پزشک ممکن است برای تائید بیماری میزان اشک را اندازه‌گیری کند.

در بعضی بیماران گاهی خشکی زیاد چشم باعث تحریک بیش از حد جزء آبکی اشک شده و منجر به آبریزش می‌شود. گاهی نیز بیمار احساس وجود جسم خارجی در چشم می‌کند.

در این بیماری اشک به میزان کافی و یا با ترکیب مناسب تولید نمی‌شود. همچنین ممکن است به دلیل وضعیت غیر طبیعی پلک‌ها و یا ترکیب نامناسب اشک به سرعت تبخیر شود.

علل خشکی چشم متفاوت است. بسیاری از اوقات با افزایش سن در برخی افراد (بویژه خانم‌ها) میزان ترشح اشک کم شده و علائم ایجاد می‌شود. گاهی ممکن است از عوارض داروها مثل ترکیبات آنتی‌هیستامین، ضد افسردگی، ضد فشار خون و... باشد.

این بیماری ممکن است در جاهای گرم و خشک، بادخیز و پر گرد و غبار نیز ایجاد شود.

از دیگر دلایل می‌توان به کم پلک زدن نیز اشاره کرد مثلاً به هنگام کار مداوم با رایانه و یا بیماران دچار پارکینسون که تعداد دفعات پلک‌زدنشان کم است، اشک به مقدار زیادی تبخیر شده و سطح چشم خشک می‌شود.

خشکی چشم گاهی یک علامت بیماری سیتمیک مثل لوپوس، آرتریت روماتوئید، روزاسه و یا سندروم شوگرن است.

استفاده طولانی از لنز تماسی نیز از علل دیگر است.

در مطالعات اخیر استعمال دخانیات نیز جزء عوامل موثر در خشکی چشم شناخته شده است.

این بیماری معمولاً وضعیتی در حال پیشرفت است که بسته به علت آن ممکن است قابل درمان نباشد ولی با تمهیداتی می‌توان علائم سوزش، تحریک و احساس جسم خارجی را بر طرف نمود و یا کم کرد.

قطرهٔ اشک مصنوعی و پمادهای مرطوب و چرب کننده معمولاً در درمان این وضعیت استفاده می‌شوند.

یک هفتم فرانسوی ها مبتلا به خشکی چشم هستند

تخمین زده می‌شود که 9 میلیون فرانسوی به خشکی چشم یا سندروم چشم های خشک مبتلا باشند. این در حالی است که کمبود اشک باعث بروز ناراحتی هایی می‌شود، این عارضه می‌تواند احتمال آسیب به چشم ها و از بین رفتن ظرفیت های بینایی را با خود به همراه داشته باشد.

مایع شستشوی چشم یا اشک مصنوعی تسکینی برای این عارضه است، اما باید یک بازنگری نسبت به شیوۀ زندگی و به ویژه تغذیه مان هم داشته باشیم!

یک هفتم فرانسوی ها مبتلا به خشکی و التهاب چشمی هستند، و تعداد مبتلایان به این عارضه مدام در حال افزایش است.

چرا این بیماری با این شدت پیشرفت کرده است؟ کافی است دلایل سندروم چشم های خشک را لیست کنیم:

پیری جمعیت: پیری غدد اشک را از کار می‌اندازد. آلودگی، آلرژی، التهاب ملتحمه، استعمال دخانیات، تغیرات آب و هوایی و... همه و همه عواملی هستند که می‌توانند باعث در هم شکستن لایۀ اشک بشوند، این لایه از چشم های مان محافظت می‌کند.

کار با کامپیوتر: این فعالیت تعداد دفعات پلک زدن را کاهش و احتمال ابتلا به خشکی چشم را افزایش می‌دهد.

بیماری های خود ایمنی: مشکلات اشکی عمدتاً به دلیل به بیماری هایی مانند شوگرون ایجاد می‌شوند.

گذاشتن لنز و تماس طولانی مدت آن با چشم.

تغذیه ای با تنوع کم.

زمانی که لایۀ اشک بی اثر می‌شود.

سندروم چشم های خشک به علت ناهنجاری در ترکیب اشک ها یا به علت نا کافی بودن تولید غدد اشک (که اشک را می‌سازند) روی می‌دهد.

لایۀ اشک که چشم ها را می‌پوشاند، آنها را مرطوب می‌کند و از آنها محافظت می‌نماید، از سه لایه تشکیل شده است:

1.خارجی ترین لایه، لایه ای مایع است که تبخیر طبیعی اشک ها را کاهش می‌دهد و از چشم ها در مقابل تهاجمات خارجی (گرد و غبار، آلرژن ها) محافظت می‌کند.

2.بعد از آن لایۀ آبی قرار دارد که سطح چشم را آبرسانی می‌کند و می‌شوید، لکه های روی سطح جشم را پاک می‌کند و گرد و غبار را می‌زداید.

3.و در نهایت لایۀ حفاظت قرار دارد که سطح قرنیه را التیام می‌دهد و در مقابل عوامل عفونی از چشم محافظت می‌کند.

خشکی چشم و علائم همراه با آن

خشکی چشم این علائم را با خود به همراه دارد:

احساس سوزش، خارش و ناراحتی.
قرمزی چشم.
احساس وجود شن در چشم.
حساسیت نسبت به نور شدید.
احساس خستگی.
احساس ناراحتی در چشم.
ناراحتی و مشکل برای قرار دادن لنز.

خشکی چشم چه طور درمان می‌شود؟

درمان سندروم چشم های خشک بر پایۀ ریختن قطرۀ اشک مصنوعی در چشم قرار دارد. این قطره به میزان قابل توجهی تسکین بخش است اما فرد مبتلا باید تغذیه اش را نیز به منظور رساندن تمام عناصر ضروری برای ساختن اشک، خصوصاً آنتی اکسیدان ها و امگا 3 اصلاح کند.
باید خاطر نشان ساخت که این مواد مغذی، همان هایی هستند که برای پیشگیری از دژنراسیون ماکولا توصیه می‌شوند.

وظیفه لایه اشکی چیست؟

هنگام پلک زدن، لایه‌ای از اشک بر سطح چشم پخش می‌شود و سطح چشم را صاف و شفاف می‌سازد.

تعداد زیادی از دارو‌ها (چه داروهای تجویز شده توسط پزشکان و چه داروهایی که بدون نسخه در دسترس می‌باشند) می‌تواند باعث خشکی چشم شوند. از جمله فراوان‌ترین و پرمصرف‌ترین دارو‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

داروهای مدر (ادرار آور) در درمان پرفشاری خون
مهار کننده‌های گیرنده بتا در درمان بیماری‌های قلبی یا پرفشاری خون (نظیر پروپرانولول، متوپورولول و کارودیلول)
داروی ضد حساسیت
قرص‌های خواب آور
داروهای اعصاب
مسکن‌ها
فراورده‌های ویتامین A (ایزوتریتینوئین، اکوتان)

از آنجا که در اغلب موارد قطع دارو‌ها امکان پذیر نیست لذا یا باید خشکی چشم را تحمل کرد یا علائم را توسط قطره‌های چشمی به حداقل رساند.

از طرفی مبتلایان به خشکی چشم به عوارض جانبی داروهای چشم از جمله قطره‌های چشمی مستعد هستند. به عنوان مثال، مواد نگهدارنده موجود در قطره‌های چشمی از جمله اشک مصنوعی می‌تواند موجب سوزش چشم در این افراد گردد. به این افراد می‌توان قطره‌های چشمی بدون مواد نگهدانده تجویز کرد.

خشکی چشم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

چشم پزشکان در برخورد با این علائم و با معاینه چشم‌ها معمولا خشکی چشم را تشخیص می‌دهند.

درمان خشکی چشم چیست؟

۱-اشک مصنوعی: قطره‌های شک مصنوعی ساختاری همانند اشک طبیعی دارند. این قطره‌ها به حفظ رطوبت چشم کمک می‌کنند.

تعدادی از قطره‌های اشک مصنوعی عاری از مواد نگهدارنده می‌باشند. این نوع از قطره‌ها در موارد زیر به کار برده می‌شوند:

الف) افرادی که به مواد نگهدارنده حساسیت دارند.

ب) در مواردی که نیاز به مصرف قطره‌ها با تناوب زیاد) بیش از هر ۲ ساعت یک بار) می‌باشد.

۲-حفظ اشک طبیعی: روش دیگر برای درمان خشکی چشم حفظ اشک طبیعی فرد و جلوگیری از خروج از سطح چشم می‌باشد. در این موارد راه خروج اشک به صورت موقتی یا دائمی بسته نمی‌شود.

۳-روش‌های دیگر:‌‌ همان طور که می‌دانیم اشک چشم مانند هر مایع دیگری تبخیر می‌گردد. لذا جلوگیری از تبخیر آن نیز می‌تواند در درمان خشکی چشم مفید باشد. مثلا مرطوب ساختن اتاق در زمستان یا استفاده از عینک‌های محافظ در برابر باد.

به این افراد توصیه می‌گرد از اتاق‌های خیلی گرم، برخورد با باد و سرما و خشک کننده‌های مو (سشوار) و سیگار پرهیز کنند.

بعضی از مبتلایان به خشکی چشم از احساس خراش چشم‌ها در هنگام بیدار شدن از خواب شکایت دارند. این بیماران با استفاده از پمادهای اشکی یا لایه ضخیمی از قطره‌های چشمی در هنگان خواب درمان می‌شوند.

استفاده از مکل‌های امگا ۳ و پماد ویتامین A از درمان‌های دیگر می‌باشد. بعضی از بیماران با مصرف مکمل‌های حاوی امگا۳ احساس بهبودی می‌کنند. امگا ۳ به طور طبیعی در ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین و آنچوی) و دانه کتان وجود دارد.

مکمل‌های خوراکی حاوی ویتامین A در درمان خشکی چشم موثر نمی‌باشند. در مواردی که تمام درمان‌های ذکر شده موجب رفع علایم نگردد، طبق نظر پزشک معالج از داروهایی نظیر سیکلوسپورین (ضد التهاب و موثر در افزایش تولد اشک) استفاده کرد.

از داروهای می‌توان به قطره‌های ضد التهاب (نظیر کورتون‌ها) اشاره کرد. لیکن به طور معمول استفاده طولانی مدت از این دارو‌ها توصیه نمی‌گردد. خشکی چشم به ویژه در کشورهای فقیر می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین باشد که این مساله به ویژه در کودکان حائز اهمیت است. لذا پمادهای حاوی ویتامین A به ویژه در این کودکان و در بیماری‌های خاص نظیر استیون-جانسون و پمفیگوئید به کار برده می‌شوند.

سئوالاتي درباره خشکي چشم

اشک چيزي فراتر از آب ساده است. اشک، مخلوط پيچيده‌اي‌ از آب، چربي‌ها، پروتئين، مواد معدني، مواد ضد باکتري و عوامل رشد است. اين مخلوط، سطح چشم را نرم و شفاف مي‌سازد و ديد خوب بدون آن امکان پذير نيست.

اما گاهي اشک چشم‌ها خشک شده و مشکلاتي در چشم ايجاد مي‌کند. در اين مقاله کوشيده‌ايم با کمک متخصصان چشم به سوالات رايج در اين زمينه پاسخ بگوييم.

آيا خشکي چشم به سرعت برطرف مي‌شود؟

خشکي چشم در بيشتر موارد، يک بيماري مزمن است و هدف از درمان آن کاهش و از بين بردن علايم است.

آيا ممکن است بيمار، مبتلا به خشکي چشم باشد، اما اشک ريزش هم داشته باشد؟

بله، دليل آن اين است که اشک به صورت هاي متفاوتي توليد مي شود. در ترشح پايه، اشک به آرامي ‌و يکنواخت توليد مي‌شود و چشم مرطوب مي‌ماند، اما در ترشح تحريکي، اشک به ميزان زياد و در پاسخ به تحريک يا احساسات توليد مي‌شود.

در ترشح تحريکي در مقايسه با ترشح پايه، اشک بيشتري با چربي کمتر ترشح مي‌شود. هنگامي که چشم به دليل خشکي تحريک مي‌شود، غدد اشکي با ترشح تحريکي، اشک بسيار زيادي را ترشح مي‌کنند. اشک ترشح شده از مجاري اشکي سرازير شده و از پلک‌ها نيز جاري مي‌شود. از آن جايي که کيفيت چنين اشکي پايين است، خشکي چشم را برطرف نمي‌کند و فقط سبب توليد اشک بيشتر مي‌شود.

آيا افزايش سن در ايجاد خشکي چشم دخيل است؟

با افزايش سن، توليد اشک مانند توليد پوست و مو کاهش مي يابد. هنگامي که فرد قادر به ترشح کافي اشک نباشد، چشم به راحتي آسيب مي‌بيند.

آيا خشکي چشم در دو جنس يکسان ديده مي‌شود؟

خشکي چشم در زنان بيشتر است، به ويژه پس از دوران يائسگي که ممکن است به دليل تغييرات هورموني باشد.

چه بيماري‌هايي با خشکي چشم همراهند؟

خشکي چشم در بيماري‌هاي روماتيسمي ‌مثل آرتريت روماتوئيد ، لوپوس، اسکلرودرما و سندرم شوگرن، بلفاريت(التهاب لبه پلک‌ها)، روزاسه (بيماري است که با قرمزي و برجسته و ضخيم شدن عروق صورت و ضخيم شدن پوست بيني همراه است) و اختلالات پوستي ديگر ديده مي شود. در سندرم شوگرن، خشکي چشم به همراه خشکي دهان و التهاب مفاصل ديده مي‌شود.
آيا خشکي چشم مي‌تواند در اثر عوارض جانبي داروها ايجاد شود؟

بله. انواع داروهاي شايع که مي‌توانند موجب "خشکي چشم" شوند شامل داروهاي افزايش‌دهنده ادرار، داروهاي ضد فشار خون، آنتي‌هيستامين‌ها و ضداحتقان‌ها(شامل قرص‌هاي سرماخوردگي)، داروهاي خواب‌آور، داروهاي ضد افسردگي، داروهاي تجويزي براي درمان جوش(آکنه) و برخي از مسکن‌ها مانند مورفين هستند.

برخي از داروها ممکن است سبب کاهش ترشح اشک شوند. از آن جايي که استفاده از بعضي داروها ضروري است، خشکي چشم بايد تحمل شده و يا با اشک مصنوعي درمان شود.

چه عوامل ديگري در ايجاد خشکي چشم موثرند؟

از دلايل ديگر مي‌توان به باز بودن بيش از حد پلک‌ها (که در بيماري‌هاي تيروئيد ديده مي‌شود و سبب تبخير بيشتر اشک مي‌شود)، تحريک کننده‌هاي محيطي مانند دود سيگار ، نور خورشيد ، باد، رطوبت کم، ارتفاع زياد و وسايل گرم کننده داخل منزل، اختلال در عمل پلک‌ها، واکنش آلرژيک به قطره‌هاي چشمي‌ يا پمادها، فاصله زماني نسبتا طولاني بين هر بار پلک زدن در زمان تمرکز روي يک چيز مانند کامپيوتر يا رانندگي يا خواندن مطلب، اشاره کرد.

درمان خشکي چشم چند نوع است؟

هدف از درمان، حفظ رطوبت چشم است که مي‌توان آن را با دو روش به دست آورد:

*اضافه کردن اشک

* حفظ اشک

درمان خشکي چشم با روش "حفظ اشک" چگونه است؟

در اين روش مجاري اشکي ممکن است به طور موقت يا دايمي‌ به وسيله چشم پزشک بسته شوند. بستن مجاري اشکي سبب ذخيره شدن اشک و مرطوب ماندن چشم به مدت طولاني مي‌شود.

درمان به وسيله "اضافه کردن اشک" چگونه است؟

در اين روش براي مرطوب نگه داشتن چشم، اشک‌ مصنوعي را جايگزين اشک طبيعي مي کنند.
اشک‌هاي مصنوعي مناسب براي چشم چند نوع‌اند؟ چه خصوصياتي دارند؟

* بطري‌هاي اشک‌هاي مصنوعي حاوي ماده موثره و همين‌طور ماده نگه‌دارنده براي جلوگيري از رشد باکتري‌ها هستند.

* ژل‌هاي چشمي ‌که با توجه به خاصيت خود، موجب ماندگاري بيشتر در چشم و احتياج کمتر به استفاده مکرر از دارو مي‌شوند.

* قطره‌هاي چشمي‌: که بدون ماده نگه‌دارنده ساخته شده‌اند و در نتيجه براي گروه‌هاي ذيل بهترين انتخاب محسوب مي‌شوند:

- افرادي که به مواد نگه‌دارنده داخل قطره‌هاي چشمي حساسيت دارند.

- افرادي که به طور مکرر و با فاصله زماني کوتاه در طول روز بايد از قطره‌هاي چشمي‌ استفاده کنند.

- پس از اعمال جراحي روي قرنيه چشم به خصوص در عمل جراحي براي اصلاح عيوب انکساري چشم ار اين قطره هاي چشمي استفاده مي شود، زيرا ماده نگه‌دارنده مي‌تواند موجب آسيب قرنيه شود.

اين قطره‌ها به علت نداشتن ماده نگه‌دارنده و براي جلوگيري از بروز آلودگي در بسته‌بندي خاص طراحي شده‌اند، به نحوي که حاوي قوطي‌هاي کوچک شامل نيم ميلي‌ليتر(هشت قطره) اشک مصنوعي هستند. قطره‌هاي اشک مصنوعي بدون مواد نگه‌دارنده علاوه بر کاهش خطر حساسيت چشم‌ها و تحمل بهتر بيماران، همراه با لنزهاي تماسي نيز قابل استفاده هستند.