رشد قارچي قليان سراها در کشور

کام مي‌گيرد و به صحبت خود ادامه مي‌دهد. ناصر يکي از بي شمار جواناني است که در زمان فراغت خود به قليان سرا مي‌آيد و با دوستان ساعاتي را مي‌گذراند. او مي‌گويد: قليان کشيدن يکي از تفريحاتي است که بسيار از آن لذت مي‌برد. تقريبا هر روز سرکي به اين کنج مي‌زند. اوايل تفريحي مي‌آمد و مي‌رفت ولي الان به يک عادت تبديل شده است. عادتي که خود مي‌داند، سلامتش را به خطر خواهد انداخت. قوانين مي‌آيند و مي‌روند. در يک برهه زماني، نظمي پيدا مي‌کنند و به جان قهوه خانه ها مي‌افتند و بگير و ببند و پلمپ و در يک برهه زماني ديگر مي‌بينيم که از آن همه سر و صدا خبري نيست. لزومي ندارد که وارد يکي از اين قليان سراها بشويد. از پشت شيشه که به داخل آن نگاه کنيد، انبوهي از جوانان را مي‌بينيد که با يکديگر به گپ و گفت مشغولند. قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانيات سال‌هاست در پيچ‌ و خم نظام اداري کشور سرگردان است.

سرگرداني قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانيات

به گزارش ابتکار، هر چند قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانيات در سال 85 تصويب شد و بر اساس آن استعمال انواع دخانيات از جمله قليان در همه اماکن عمومي ممنوع است اما اين قانون سال‌ها در پيچ‌وخم نظام اداري کشور سرگردان است و بر اساس آن، گاهي عرضه قليان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع و گاهي نيز آزاد مي‌شود. اين در حالي است که خطرات استفاده قليان از سيگار نيز بيش‌تر است و مواد سمي که از طريق قليان وارد ريه فرد مي‌شود به‌ مراتب از سيگار زيان آورتر است. از اين‌ها گذشته، مصرف قليان علاوه بر خطراتي که براي مصرف‌کننده دارد، اطرافيان را نيز با خود درگير کرده و ديگران نيز در معرض خطرات ناشي از دود آن قرار مي‌گيرند. همچنين به گفته کارشناسان، سرطان ريه در ايران در حال افزايش است که خطر بزرگي را متوجه کشور خواهد کرد و قطعاً آثار جبران ناپذيري خواهد داشت.

قليان، معضل فرهنگي و اجتماعي

در سال‌هاي گذشته استفاده از قليان محدود به سنين بالا مي‌شد، در حالي‌ که در چند سال اخير ضمن افزايش استفاده از قليان متأسفانه نوجوانان و جوانان به طرفداران اصلي آن تبديل‌ شده‌اند. نکته قابل‌ تأمل اينکه اخيراً قليان مصرف خانوادگي پيدا کرده است؛ يعني بعضي از پدر و مادرها همراه با فرزندان جوان و نوجوان خود، در مکان‌هاي تفريحي و عمومي، قليان مصرف مي‌کنند. به گفته کارشناسان، خانوادگي شدن قليان باعث از بين رفتن قباحت و زشتي مصرف دخانيات در نوجوانان مي‌شود و به تبع آن افزايش مصرف و عادت به نيکوتين را در پي خواهد داشت. همين امر باعث مي‌شود به‌مرور زمان مصرف قليان به مصرف سيگار تبديل شود، چرا که قليان به لحاظ دشواري براي آماده شدن و تدارک امکانات در هر مکان و زماني قابل ‌استفاده نيست اما سيگار به ‌راحتي در هر مکان و زماني قابل‌ دسترسي است. به همين دليل بعد از مدتي نوجواني که به مصرف نيکوتين قليان عادت کرده است، جهت تأمين نيکوتين بدن خود به سيگار روي مي‌آورد.

پارک، جايي براي تنفس

ساعت 7 بعدازظهر است. سري مي‌زنيم به پارک لاله واقع در بلوار کشاورز جايي که بايد محل تفريح خانواده‌ها باشد. معمولاً پزشکان براي بيماران و کهنسالان پياده‌روي و تنفس در هواي سالم پارک‌ها را توصيه مي‌کنند. ولي امروزه پارک‌ها شکل و منظره تازه‌اي به خود گرفته است. دود ناشي از مصرف قليان در پارک‌ها آلودگي را براي شهروندان به ارمغان آورده است. فضاهاي سبز شهري به محلي براي استعمال قليان تبديل شده است. پيدا کردن جوان‌هايي که در گوشه‌کنار پارک‌ها مشغول قليان کشيدن هستند کار دشواري نيست. بعد از کمي قدم زدن در پارک با 3 جوان در حال استعمال قليان آشنا مي‌شويم. بعد از سلام و احوالپرسي اجازه مي‌گيريم که چند دقيقه در کنارشان باشيم. از فاصله دور هم بوي تند قليان ميوه‌اي ريه‌هايمان را نوازش مي‌کند. يکي از آن‌ها خودش را رضا معرفي مي‌کند. مي‌گويد 21 سال دارد. از او مي‌پرسم چرا قليان مي‌کشد؟ و او پاسخ مي‌دهد: «‌از دوم راهنمايي قليان مي‌کشم، خب يک تفريح است، خيلي هم حال ميده مخصوصاً با بچه‌ها توي پارک. مي‌دونم ضرر داره ولي قليان خيلي بيشتر حال ميده، مخصوصاً بوي اون دودش! اول و آخر که هممون مي‌خوايم بميريم حالا يک سال زودتر يا ديرتر چه فرقي مي‌کنه!» دوست ديگري که در کنارش نشسته است ادامه مي‌دهد:«براي ما جوان‌ها تفريحي وجود ندارد. عصر با هم جمع مي‌شويم و قليان مي‌کشيم. آزارمان هم به کسي نمي‌رسد.»

يک مغازه پر از سرطان

بعد از آشنايي با اين دوستان مي‌رويم به خيابان ميرزاي شيرازي، يک قهوه‌خانه در اين منطقه است که به قول اهالي پاتوق بسياري از جوانان شده است. بعد از ورود به قهوه‌خانه با دود غليظي مواجه مي‌شويم که همه فضاي مغازه را پرکرده است و ديد هم بيش از چند متر جواب نمي‌دهد، جواناني در محدوده سني 15 تا 30 سال که گوش تا گوش در اين قهوه‌خانه نشسته‌اند و کام به قليان مي‌گيرند، بعيد است پدر و مادري راضي باشد که فرزندش در اين مکان‌ها حضور پيدا کند، فضاهايي که هم ازلحاظ فرهنگي و هم از بابت سلامت جسمي و روحي براي نوجوانان مضر است. مشابه آنچه در اين قهوه‌خانه شاهد آن هستيم در بسيار از کوچه و پس‌کوچه‌هاي اين شهر در حال اتفاق است. جوان‌هايي که به بهانه نداشتن تفريح و پرکردن اوقات فراغت به استقبال سرطان مي‌روند. شايد ديگر وقت آن است که مسئولان چاره‌اي بينديشند تا جلوي هجوم قارچ گونه قليان سراها گرفته شود.

نبود قانون در برخورد با قليان سراها

چند سال پيش هيأت دولت آيين‌نامه اجرايي قانون جامع کنترل و مبارزه ملي با دخانيات را اصلاح کرد و به‌موجب اين اصلاحيه، قهوه‌خانه‌ها از اماکن عمومي يعني مکان‌هايي که کشيدن هرگونه مواد دخاني در آن‌ها ممنوع است، خارج شدند. هرچند مسئولان وزارت بهداشت بارها تأکيد کردند که اصلاحيه جديد فقط در مورد قهوه‌خانه‌داران قديمي مجوز دار است اما قليان به‌طور علني در برخي قهوه‌خانه‌ها يا اماکن عمومي تازه تأسيس نيز عرضه مي‌شد. در سال 91، جلسه هيئت عمومي ديوان عدالت اداري، موضوع شکايت جمعيت مبارزه با دخانيات ايران در رابطه با خارج شدن قهوه‌خانه‌ها از فهرست اماکن عمومي را موردبررسي قرارداد و اعلام کرد که کشيدن قليان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع است؛ اما با ابطال اين مصوبه از سوي ديوان عدالت اداري، قهوه‌خانه‌ها نيز جزو اماکن عمومي محسوب شده و استعمال دخانيات مانند قليان در آن ممنوع است؛ تا به امروز نيز با تمام فراز و نشيب‌هاي قانوني و اجرايي رويه مدون و مشخصي براي برخورد با اين معضل اجتماعي تدوين‌نشده است.

اما نظر کارشناسان درباره مقايسه بيماري‌زايي سيگار و قليان بسيار حائز اهميت است، دکتر شيرين کاوه درباره مضررات و آسيب‌هاي مصرف قليان مي‌گويد: تنباکويي که در قليان مصرف مي‌شود غالباً از نوع نامرغوب‌ترين تنباکوهاست. آلودگي اين تنباکوها به يک نوع باکتري بيماري‌زا به اثبات رسيده است. تحقيقات نشان داده است مصرف اين تنباکوها آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به ريه و دستگاه تنفس انسان وارد مي‌کند و علاوه بر سرطان‌زا بودن اين مواد دخاني، بيماري‌هاي ريوي را به‌طور چشمگيري در مصرف‌کنندگان افزايش مي‌دهد.

کاوه ضمن اشاره به اينکه اين تنباکوها به علت نامرغوب بودن قابل‌استفاده در سيگار نبوده اضافه مي‌کند: «به دليل پ‍ايين بودن کيفيت اين تنباکو‌ها، آن را با انواع مواد شيميايي و اسانس ميوه ترکيب مي‌کنند و به اسم توتون ميوه‌اي مي‌فروشند که اين مسئله بيماري‌زايي دود آن را چند برابر مي‌کند. تحقيقات نشان داده است کشيدن قليان همانند سيگار مي‌تواند خطر ابتلا به سرطان، بيماري‌هاي قلبي، سکته، عقيم شدن، افزايش فشارخون، مشکلات بارداري، بيماري‌هاي لثه، بيماري‌هاي دندان، مسدود شدن شريان‌ها، زخم معده و آب‌مرواريد چشم را افزايش دهد. نکته مهم اينکه در قليان مواد سمي حاصل از سوختن زغال به دود آن افزوده مي‌شود که به همين دليل بيماري‌زايي دود حاصل از کشيدن قليان به‌مراتب از دود سيگار بيشتر مي‌شود.»اين کارشناس ادامه مي‌دهد:«هر پکي که به قليان زده مي‌شود تقريباً 40 برابر يک پک سيگار، دود به ريه فرد مي‌رساند و از طرف ديگر به دليل درجه حرارت بسيار بالاي ناشي از اشتعال زغال، مواد سمي و سرطان‌زاي بيشتري به وجود مي‌آيد.»

وي با بيان ميزان ترکيب سمي منواکسيد کربن در قليان مي‌گويد: «اين ميزان حدود 10 بار بيشتر از سيگار است. مقدار نيکوتين موجود در يک وعده کشيدن قليان با مقدار نيکوتين موجود در يک بسته کامل سيگار برابري مي‌کند. قليان اعتيادآورتر است·در دود سيگار حدود 4000 ترکيب شيميايي شناسايي‌شده است که بيش از 50 مورد آن‌ها سمي هستند. تقريباً تمامي 50 ماده سمي موجود در دود سيگار هنگام کشيدن قليان نيز توليدشده ضمن اينکه ميزان منو کسيد کربن ـ فلزات سنگين و ترکيبات شيميايي سرطان‌زا که از زغال يا مواد تشکيل‌دهنده قليان متصاعد مي‌شود به‌مراتب اثرات سوء بيشتري نسبت به سيگار ايجاد مي‌کند. علاوه بر خطرناک بودن دود قليان براي سلامت دستگاه تنفس ـ قلب و عروق، عامل منفي ديگر قليان، انتقال بيماري‌هاي مختلف از طريق دهان و دندان آلوده به‌وسيله استفاده مشترک چند نفر از يک ني قليان است که باعث انتقال بيماري‌هايي مثل سل، هپاتيت و... مي‌شود.»

کاوه با تاکيد بر باورهاي غلط در بين مردم ادامه مي‌دهد: «همچنين در بين عموم مردم تصور بر اين است که آب قليان، سموم حاصل از سوختن تنباکو و زغال را جذب مي‌کند اما اين تصور فقط در صورتي صادق است که اين سموم در آب قابل‌حل باشند! که البته اين‌طور نيست و دودي که از قليان توليد مي‌شود مقادير زيادي سموم خطرناک دارد که باعث بروز ناراحتي و بيماري‌هاي مختلف مي‌شود.»اما سازمان بهداشت جهاني بعد از اعلام همه‌گيري مصرف سيگار و آمار در حال رشد مصرف آن‌که در دهه گذشته بارها و بارها تکرار کرده بود، در چند سال گذشته اذعان کرده است که با همه‌گيري ديگري از دخانيات به نام قليان روبه‌رو هستيم. طبق گزارش سازمان بهداشت جهاني، دود قليان حداقل حاوي همان مقدار ماده سمي است که دود سيگار دارد و مصرف آن براي سلامتي فرد و ديگران مضر است.