واکنش‌های شبکه‌ای به حادثه جده طبیعی است؟

'چند روزی است که در شبکه‌های اجتماعی شهروندان ایرانی پیام‌هایی با این مطلع‌ها رد و بدل می‌شود: کپی واجب در همه گروه‌ها به خاطر غیرت ملی، کپی نکنی ایرانی نیستی، کپی اجباری برای تمامی ایرانی‌ها.

به گزارش فرهیختگان آنلاین، در متن برخی از این پیام‌ها، از توهین به اقوام دیگر تا اشعاری در نکوهش اعراب که به شعرای کهن منتسب شده، وجود دارد و مشخص است که صحت ندارد. برخی پا را در توهین به اعراب فراتر گذاشته‌اند و الفاظ رکیک‌تری هم به کار می‌برند. بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به زیر پا گذاشتن اخلاق در واکنش به این حادثه، انتقاد می‌کنند.

واکنش‌های تند عمومی به دلیل تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده است. از سوی دیگر گروهی از مردم انتقاد‌های خود را از طریق ساختن جوک مطرح می‌کنند که آن هم به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. با این حال در بین واکنش‌های احساسی، پیام‌هایی معتدل از سوی برخی افراد دیده می‌شود که از مردم می‌خواهند آرام باشند تا این مشکل از کانال خود بدون ایجاد تنش شدید حل شود. برخی هم معتقدند که این مساله یک بازی سیاسی است.

اما با نگاه به این حجم از اعتراضات و واکنش‌های عصبی به ماجرای جده، این سوال به وجود می‌آید که دلیل واکنش تند و ناگهانی مردم که عموما به سمت توهین می‌رود، چیست؟ و چرا مردم فقط نسبت به برخی از اتفاقات ناگوار اطراف خود واکنش نشان می‌دهند، در حالی که اتفاقاتی به مراتب فجیع‌تر می‌افتد و مردم بی‌تفاوت از کنارشان عبور می‌کنند.

برخی از کارشناسان معتقدند این یک اتفاق ساده نبوده و کاملا برنامه‌ریزی شده است. افشین طباطبایی، جامعه‌شناس با اعتقاد به این نکته به فرهیختگان می‌گوید: «با توجه به مسائل سیاسی منطقه بسیاری از دستگاه‌های رسانه‌ای به این موضوع دامن می‌زنند و با پرداختن مداوم به این داستان باعث تحریک بیش از پیش احساسات و غرور ملی مردم ایران می‌شوند. از طرف دیگر حجم زیاد اطلاعات ردوبدل شده بین خود مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی این شور را بیشتر می‌کند. در حالی که باید در این مقطع زمانی جانب احتیاط را رعایت کرد.»

به گفته طباطبایی، قسمت عمده این واکنش‌های احساسی، به دلیل جوسازی‌هایی است که برای تخریب جایگاه ایران در خاورمیانه صورت می‌گیرد، تا از طریق آلوده‌کردن فضای کشور و فشاری که مردم به دولت ایران وارد می‌کنند، گزینه‌های تنش‌زا در مورد این مساله از سوی دولت به اجرا گذاشته شود. از سوی دیگر عباس محمدی‌اصل جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به رقابت‌های تاریخی بین دو کشور، این قبیل واکنش‌ها از سوی مردم را طبیعی می‌داند. او از طرفی ترس عربستان از نفوذ و قدرت ایران در منطقه را دلیل این واکنش‌ها از سوی آنها می‌داند که به صورت تعرض به ایرانیان یا برگرداندن هواپیمای ایران جلوه‌گر می‌شود. به گفته محمدی‌اصل مردم این اتفاقات را واکنشی به هویت اجتماعی و ملی خود می‌دانند، چیزی که در گذشته در مورد ادعای آنها درباره خلیج فارس به وجود آمد که همان موقع هم ایرانیان واکنش‌های بسیاری را نسبت به این قضیه نشان دادند.

حال این سوال مطرح است که چگونه می‌توان واکنش‌های مردم را در مسیر درستی هدایت و کنترل کرد؟ افشین طباطبایی معتقد است: «نخبگان و رسانه‌ها در این زمینه نقش اساسی دارند. در این موارد این گروه‌ها می‌توانند با روشنگری درباره اتفاقات پشت پرده مردم را آگاه و واکنش‌های آنها را تعدیل کنند. روشنفکران همچنین باید در شرایطی که جامعه واکنشی احساسی نشان می‌دهد، اخلاق و رفتار منطقی را به آنها گوشزد کنند. اگر اطلاعات دقیق و مستند از سوی افکار صاحب‌نظر به مردم منتقل نشود، آنان به همان اطلاعات دست‌وپا شکسته شبکه‌‌های اجتماعی بسنده می‌کنند و در چنین شرایطی توهین و ورود احساسات به واکنش‌ها دور از دسترس نیست.»

اما محمدی‌اصل نگاه دیگری دارد. به گفته او ما همیشه به یک اجماع جمعی در تمام زمینه‌ها نیاز داریم تا براساس آنها تصمیمات کلان سیاسی و اجتماعی گرفته شود. در زمانی که سیاستگذاری‌ها بدون مشارکت و خردجمعی انجام شود و مردم فقط در دادن هزینه‌ها وارد کار ‌شوند، اعتراضات اینچنینی کاملا طبیعی است. او می‌گوید: «وظیفه روشنفکران این است که استفاده از مشارکت جمعی را به حاکمیت گوشزد کنند تا همه در سیاستگذاری و همچنین تحمل هزینه‌های آن دخیل باشند.»

واکنش‌های عمومی به مساله تعرض به دو نوجوان در فرودگاه جده در حالی ادامه دارد که انتقاد از توهین به اعراب و واکنش‌های احساسی، موضوع را وارد فاز دیگری کرده است و حالا مساله اصلی برای برخی، بررسی دلایل این ادبیات توهین‌آمیز است.