تمام هست و نیست بورسیه‌های دانشگاه‌ها

ابتکار در گزارشی نوشت: بحثی است که داغ می‌شود و دوباره از دهان می‌افتد. مبحثی که جامعه دانشگاهیان را با خود درگیر می‌کند. آنها که با کمک آن به دانشگاه آمده یا نیامده اند. ذهن ها دچار فرافکنی می‌شود. گاهی گیج می‌رویم و معلق می‌مانیم در این فضا که کدام مورد درست است؟ چه باید کرد؟ چه باید نکرد؟ گاهی می‌توان آن را سر کلاس درس خواند که با رسم شکل به ما توضیح دهد.

گنگ و نامفهوم

تا به اینجا همه چیز گنگ و نامفهوم است. چرا که اصل قضیه گنگ و نامفهوم است. درست مثل پرونده اش که گاهی گیج و مبهم به استیضاح وزیری می‌انجامد و دوباره از تب و تابش می‌ افتد و دوباره جان می‌گیرد و مجلسی ها آن را دست می‌گیرند و دور می‌گردند و به بحث و بررسی می‌پردازند. بحث بورسیه ها انگار قرار نیست که تمامی داشته باشد. اصلا می‌توان مرور کرد که چطور مهر غیر قانونی بودن بر پیشانی بورسیه ها زده شد.

یک جستجوی ساده

با یک جستجوی ساده می‌توان به تعریفش رسید. از آن تعریفهایی که در دور و برمان زیاد دیده شد. جنجالی که میان دولت و مجلس به وجود آمد و در نهایت دکتر رضا فرجی دانا را به استیضاح و عزل کشاند. اما ردپای این بورسیه ها از زمانی دورتر کار خودش را کرد. مجتبی صدیقی معاون وزیر علوم و رییس سازمان امور دانشجویان ۴ خرداد ۱۳۹۳ در یک نشست خبری از پاره‌ای از تخلفاتی که زیر عنوان بورسیه بیش از ۳۰۰۰ دانشجوی دکتری رخ می‌دهد و پرده بر می‌دارد و اعلام می‌کند که ۱۸۸۴ مورد تبدیل بورس خارج به داخل شدند از این تعداد ۲۲۸ نفر معدل کارشناسی زیر ۱۴ داشتند. معدل کارشناسی ارشد ۳۰۵ نفر از تبدیل به داخل کنندگان زیر ۱۶ بوده است. در مقابل نام ۲۳۵ نفر هیچ عددی به عنوان معدل ذکر نشده است. شرط سنی ۳۳ سال درباره ۳۲۵ نفر رعایت نشده است. ۱۸۳ نفرهم در پرونده خود سند محضری برای تعهد خدمت نسپرده‌اند. در نهایت اینطور حکم داده می‌شود: آن‌هایی که در این پرونده با تخلف بورسیه گرفتند می‌توانند ادامه تحصیل دهند اما مانند یک دانشگاه خصوصی هزینه تحصیلی را باید خود پرداخت کنند و از امتیازاتی که نصیب‌شان شده مانند استخدام و تدریس، سلب شده‌اند.

گزارش مفصل

کار به دوم آبان ماه 1393 کشیده می‌شود. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعیه را منتشر می‌کند و از لغو بورس دکترای 840 نفر خبر می‌دهد و اعلام می‌کند که احتمال لغو بورس 1241 نفر دیگر نیز وجود دارد و با انتشار گزارش مفصلی در این باره، تاکید می‌کند که اگر این ۱۲۴۱ نفر تا بهمن ماه نتوانند از دانشگاهها اعلام نیاز برای عضویت در هیات علمی دانشگاه را بگیرند باید با هزینه شخصی ادامه تحصیل دهند.

اساتید بورسیه را چطور تعریف می‌کنند؟

نگاه اساتید و مدرسان دانشگاه در این زمینه شاید بتواند چراغی باشد که راه را کمی روشن کند. اصلا اصل و اساس تعلق بورسیه ها چطور باید باشد و چطور صلاحیت تخصیص بورسیه ها تعیین و روشن می‌شود؟ مهندس پویان عباسی، مدرس دانشگاه در این خصوص در گفتگو با خبرنگار روزنامه ابتکار می‌گوید: بر اساس قانون و ضوابط بورس، باید به افراد نخبه و افرادی که قابلیت دریافت هزینه از سمت دولت را دارند، تعلق بگیرد. دولت در این خصوص موظف و مکلف می‌شود که هزینه های تحصیلی این افراد را پرداخت کند. البته این بدان معنا نیست که دانشجویان هیچ وظیفه ای در قبال تخصیص بورس نداشته باشند. بلکه آنها موظف می‌شوند که خدماتی را به دولت ارائه دهند. همانطور که خدمات را دریافت کرده اند. وی در ادامه می‌افزاید: مثلا دانشجویان به ازای خدماتی که از دولت دریافت می‌دارند، موظف می‌شوند، مدتی را به دولت خدمات دهند. این خدمات بستگی به سطحی دارد که دولت مشخص و تعیین میکند. معمول اینطور است که با مباحث آموزشی و پژوهشی این خدمات را بازمی گردانند. این خدمات بستگی به سازمان بورس دهنده دارد. مثلا شرکت های بزرگی مثل شرکت نفت و گاز، بورسیه ای را می‌دهند. خدماتی در راستای فعالیت شان را تعریف می‌کنند. الزاما ممکن است این خدمات، تدریس نباشد.

دانشجویان ممتاز

عباسی در خصوص معیارهای تخصیص بورس به افراد بورسیه تاکید می‌کند: برای بورسیه کردن افراد چندمبحث مطرح است. سنجش بار علمی دانشجویان یکی از همان معیارهاست. گاهی اوقات معیارها از آن هم فراتر می‌رود و به تعداد مقالات و تحقیقات و سطح ISI می‌رسد. برخی از دانشگاه ها در مورد موضوعات خاص کار می‌کنند. مثلا دانشگاهی در مورد مبحث لرزه ای، مکانیک خاک و... کار می کند. خیلی در سطح گسترده تحقیقات ندارند. در نتیجه افراد خاصی را بورسیه می‌کنند. وی با تاکید بر ظرفیت های بالای جوانان در ایران می‌افزاید: ایران پر از پتانسیل های دانشجویان ممتاز است. شاید از نظر علمی در سطح نمره پایینی باشیم ولی از نظر دانشجوی نخبه و تحقیقات به جرات می‌توان گفت که از جمله کشورهای مطرح به حساب می‌آییم. شما به دانشگاه های مطرح دنیا نگاه کنید؛ چند نفر ایرانی در هر دانشگاه مطرح حضور پیدا کرده و موفقیت هایی را به دست آورده است.

ملاک فقط شایستگی

دکتر شاپور اعتماد، از دیگر اساتید دانشگاه هاست. وی در خصوص اعطای بورسیه به دانشجویان می‌گوید: ملاک، شایستگی باید باشد. این شایستگی را از طرق مختلف مثل آزمون ها یا آشنایی و معرف می‌توان تشخیص داد. هر یک از آنها باید تک رکوردی داشته باشند. قاعده اینطور است. سنجیده اش هم همین است. ولی حالا اگر مهر غیر قانونی بر برخی پرونده ها زده می‌شود، باید بررسی کرد که چرا و چگونه؟ دکتر منوچهر پزشک نیز می گوید: بورسیه مساله ای نیست که ما اختراعش کرده باشیم. موضوع دانشگاهی قدیمی است که در همه دانشگاه ها بوده است. باید به دانشجوی مناسب داده شود. باید در آن رشته و در آن درس ها رتبه بالایی گرفته و برجسته باشد. من جزییات بورسیه ها را نمی‌دانم. از اول هم در جریان غیر قانونی بودن مبحث بورسیه ها قرار نگرفته ام. الان تازه در جریان قرار می‌گیرم.

بسته شدن پرونده بورسیه‌های غیرقانونی

خبری می‌آید که حکایت از بسته شدن پرونده بورسیه های غیر قانونی در مجلس می‌دهد. رییس کمیسیون اصل نودم قانون اساسی در این خصوص می‌گوید: در نامه‌ای به وزیر علوم به صورت رسمی نظر کمیسیون اصل 90 درباره بورسیه ها اینگونه اعلام شد که بورسیه‌های اعطا شده قانونی است و روال اعطای بورسیه‌ها در پیش گرفته شود. ردشدگان بورسیه چندی پیش شکایتی به کمیسیون اصل 90 ارائه کردند که بر اساس آن این کمیسیون جلسات متعددی با وزیر علوم، دبیر شورای مرکزی بورس، معاون دانشجویی و مدیرکل بورس‌های وزارتخانه‌ برگزار کرد.

نهایتا با ملاحظه مجموعه مستندات و قوانین اقدام شورای مرکزی بورس و وزیر علوم وقت برای پذیرش بورسیه‌ها با همان شرایط قبلی قانونی شناخته شد لذا هیچ ایرادی بر عملکرد شورای مرکزی بورس و وزارت علوم وارد نیست و بر اساس اختیارات قانونی کار صورت گرفته است. بر این اساس وزارت علوم و شورای مرکزی بورس می‌توانند روال قبلی را دنبال کرده و بورسیه‌ها را بر اساس قوانین‌شان اعطا کنند چون طبق بررسی‌های انجام شده بورسیه‌های اعطا شده قانونی بوده و کار غیرقانونی انجام نشده است. افرادی در موقع ثبت‌نام اطلاعات غلط همچون معدل و سن غیرواقعی را اعلام کرده بودند که طبیعتا این کار تخلف و تقلب محسوب می‌شده و اعطای بورسیه به آنها درست نیست.