ایران، صدرنشین هزینه‌ها و قعرنشین سرعت در اینترنت است

شب است و باد خنک اردیبهشت، پارک نهج‌البلاغه را در غرب تهران به مکانی مناسب برای تفریح و ورزش تبدیل کرده است. قصد دارم از کسانی که در پارک می‌بینم در مورد استفاده از اینترنت و نوع خدمتی که برای دسترسی به اینترنت می‌گیرند، بپرسم. مرتضی اولین شخصی است که با او گفت‌وگو می‌کنم. او که بازرگان است، قیمت برایش عامل مهمی نیست. برای خانه خود از اینترنت ADSL مخابرات و برای دفترش از یکی از شرکت‌های بخش خصوصی سرویس می‌گیرد.

از او می‌پرسم آیا از اینترنت تلفن همراه هم استفاده می‌کند یا این‌که با استفاده از ارتباط Wi-Fi با مودم ADSL از امکانات اینترنت گوشی هوشمندش بهره می‌برد؟ او از اینترنت تلفن همراه استفاده می‌کرده، اما قطعی زیاد و کندی سرعت، دو عاملی بوده که او را از ادامه تقاضای سرویس اینترنت از اپراتورهای تلفن همراه منصرف کرده است. او از دو اپراتور همراه اول و ایرانسل نام می‌برد و انگار که ناگهان یاد چیزی افتاده باشد، می‌گوید: البته اینترنت ایرانسل سرعت خوبی دارد و قطع نمی‌شود، اما شارژ آن بسرعت تمام می‌شود.

کمی دورتر همین پرسش‌ها را با علی مطرح می‌کنم. او موسیقیدان است و همراه همسر و یکی از شاگردانش به نام ضیا به پارک آمده است. علی در منزل از اینترنت ADSL استفاده می‌کند. او یک فبلت - تبلتی که تلفن همراه هم هست - دارد و برای اتصال به اینترنت از خدمات اینترنت همراه اول استفاده می‌کند و از کیفیت هر دو خدمات اینترنت خود راضی است. هرچند معتقد است سهمیه ترافیک سه گیگابایت در ماه برای اینترنتی که در منزل استفاده می‌کند کم است و در ماه چند بار مجبور است از ارائه‌دهنده اینترنت خود بسته‌های گیگ یا همان ترافیک بخرد. ضیا که جوانی اهل لاهیجان است از زمان دانشجویی تاکنون در تهران زندگی می‌کند. او فقط از طریق تلفن همراه به اینترنت متصل می‌شود و گرانی قیمت اینترنت تلفن همراه دیگر برایش عادی شده است. او در خانه رایانه دارد اما ADSL منطقه محل سکونتش آن‌قدر بد جواب داده که عطای آن را به لقایش بخشیده و از اپراتور تلفن همراه بسته اینترنت می‌خرد و از کیفیت و سرعت آن راضی است. او معتقد است پیشتر که اینترنت موبایل با نسل دوم ارائه می‌شد، قطعی و کندی را زیاد تجربه کرده و با ارائه نسل سوم، کیفیت دسترسی‌ بهتر شده است.

رضا و همسرش هر دو در دفتر خدمات بیمه کار می‌کنند و همراه با خانواده یعسوب، پسرعمه رضا که از اردبیل آمده برای تفریح به پارک آمده‌اند. رضا با بیان جذابی از انواع دردسرهای اینترنت منزل و محل کارش می‌گوید و حسابی از هر دو سرویس خود ناراضی است؛ هرچند برای محل کارش از سرویس یک مگابیت بر ثانیه استفاده می‌کند، اما همین سرویس هم تاکنون قطعی و کندی‌های متعددی داشته است. یعسوب که در اردبیل مغازه طلافروشی دارد برای مغازه‌اش از سرویس وایمکس استفاده می‌کند و نسبتا راضی است. البته می‌افزاید این سرویس چند ماهی است بهتر شده و پیشتر زیاد کندی و قطعی داشته است.

وقتی به خانه برمی‌گردم تا حاصل این گفت‌وگوهای کوتاه را در قالب گزارش پیاده کنم، متوجه می‌شوم سرویس اینترنتم قطع شده است. مودم را خاموش و روشن می‌کنم و به اتصال کابل‌ها به اسپلیتر و مودم نگاهی می‌اندازم. همه چیز درست است. این اتفاق هر چند روز یکبار می‌افتد و معمولا پس از گذشت چند ساعت یا کمتر خودبه‌خود برطرف می‌شود. تلفن به مرکز پشتیبانی معمولا پرسش‌های متداولی چون «آیا مودم روشن است؟ چراغ ADSL و چراغ دیتای روی مودم روشن است؟ اسپلیتر درست کار می‌کند؟» را در بر دارد و جواب کلیشه‌ای نهایی که «مشکل از مرکز تلفن است». شب است و حوصله تماس با مرکز پشتیبانی را ندارم.

ترازوی ناعادلانه

اما چرا اینترنت کشور چنین وضعیت متغیری دارد؟ هرچند گرانی اینترنت شاید امروزه دیگر همانند سال‌های گذشته آن‌قدرها هم برای مردم حساسیت‌برانگیز نباشد، اما آیا هزینه‌ای که برای دسترسی به اینترنت می‌پردازیم با چنین کیفیت متغیری عادلانه است؟ آنچه در مجموع از گفت‌وگو با این چند نفر می‌توان برداشت کرد این است که تفاوت زیادی میان کیفیت اینترنت در مناطق مختلف وجود دارد. این نشان می‌دهد خدمات دسترسی به اینترنت استاندارد مشخصی از سوی ارائه‌دهندگان ندارد.

امروزه اینترنت پرسرعت یکی از معیارهای توسعه کشورهاست. این درحالی است که بیشتر کاربران ایرانی با سرعت 128 کیلوبیت بر ثانیه آن هم در شرایطی که همین سرویس میان هشت نفر تقسیم شده که عملا سرعت دسترسی را بین 18 تا 24 کیلوبیت بر ثانیه می‌کند به اینترنت متصل می‌شوند (یعنی سرعتی حتی کمتر از یک خط دایال‌آپ). تقسیم یا تسهیم پهنای باند در مورد سرعت‌های بیشتر نیز اتفاق می‌افتد و به‌این‌ترتیب سرعت دسترسی 512 کیلوبیت بر ثانیه که در قرارداد کاربر با شرکت ارائه‌دهنده خدمت آمده در عمل چیزی حدود 50 کیلوبیت بر ثانیه است. سرعت فوق‌العاده پایین دسترسی کاربران ایرانی با استناد در گزارش سالانه اتحادیه بین‌المللی مخابرات هم بوضوح آمده است.

اینترنت در کشورهای پیشرفته

در مورد قیمت اینترنت باید گفت هرچند شاید سال‌ها ارائه خدمات بی‌کیفیت و گران حساسیت آن را برای مردم کم کرده، اما چند مقایسه بین قیمت و کیفیت خدمات، آنچه را از کف کاربران ایرانی می‌رود آشکار کند.

درآمد سالانه یک کارمند معمولی در آمریکا حدود 25 هزار دلار یعنی معادل 75 میلیون تومان است. این درحالی است که کاربران آمریکایی برای دریافت خدمات گوگل فایبر که اینترنت را با سرعت صد مگابیت بر ثانیه همراه خدمات محتوایی چون دسترسی به سرویس HD یوتیوب به کاربران تحویل می‌دهد، 80 دلار معادل 240 هزار تومان پرداخت می‌کنند. نکته جالب توجه در این خدمت و تقریبا بیشتر خدمات اینترنت (غیر از اینترنت تلفن همراه) نامحدود بودن آن است.

در اروپا با متوسط پرداخت 29 یورو در ماه می‌توان بسته‌ای از خدمات شامل اینترنت، تلفن ثابت و تلویزیون را دریافت کرد که سرعت دسترسی به اینترنت در این نوع خدمت که بسیار متداول است، حداقل پنج مگابیت بر ثانیه و بدون محدودیت حجم ترافیک دانلود و آپلود است. رفتاری که ارائه‌دهندگان اینترنت ADSL و وایمکس در کشور ما، برخلاف ارائه‌دهندگان دیگر نقاط جهان پیشه کرده‌اند. البته اینترنت تلفن همراه در تمام جهان معمولا به‌صورت بسته‌هایی با محدودیت حجمی ترافیک داده‌ها عرضه می‌شود.

این در حالی است که براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که سال گذشته منتشر شد، هر STMI پهنای باند اینترنت که به قیمت حدود 9 میلیون تومان وارد کشور می‌شود، اما با خرید و فروش آن از سوی واسطه‌های مختلف در نهایت با احتساب ضریب اشتراک‌گذاری با قیمت 232 میلیون تومان به دست کاربر نهایی می‌رسد که 25 برابر قیمت اولیه آن است. همچنین طبق گزارشی که شهریور سال گذشته ارائه شد، هزینه اینترنت در ایران دو برابر افغانستان و ۳۵۰۰ برابر ژاپن است.

علت چیست؟

علل گرانی و کم‌فروشی اینترنت در ایران بحث داغ و مفصلی است که فقط یکی از آنها گران تمام شدن پهنای باند برای شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت است. اما شرکت ارتباطات زیــرساخت یعنی تـــوزیع‌کننده انحصاری پهنای باند در کشور معتقد است سهم این شرکت در فرآیند قیمت‌گذاری اینترنت کشور و تعیین قیمت خدمات اینترنت با فناوری ADSL فقط 11 درصد است.

دو معضل گرانی و کم‌فروشی پهنای باند دسترسی کاربران کشور به اینترنت، دامنگیر همه شرکت‌های فراهم‌کننده خدمات دسترسی اینترنت است که شکایت بیشتر کاربران را در پی دارد. اما کاربران تنها بازندگان این شرایط نیستند، بلکه کل اقتصاد دولتی و خصوصی کشور که هر روز بیش از پیش به دستاوردهای فناوری اطلاعات مجهز و به اینترنت وابسته می‌شود، از این دو معضل رنج می‌برد.

تحقیقات کمیسیون فدرال ارتباطات آمریکا نشان داده به ازای افزایش هر مگابیت بر ثانیه به پهنای باند دسترسی اینترنت، 3/0 درصد بر میزان اشتغال افزوده می‌شود. همین تحقیقات بیانگر حقایق جالبی در مورد اهمیت رو به فزونی اینترنت پرسرعت است. طبق این تحقیق، پیش‌بینی شده اشتغال‌هایی که منوط به دسترسی به ارتباط پرسرعت و پایدار اینترنت هستند تا سه سال آینده 25 درصد بیشتر خواهد شد. همچنین به ازای هر ده میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در باند پهن، 500 هزار اشتغال ایجاد می‌شود. بیش از 62 درصد از شاغلان در آمریکا به اتصال به اینترنت متکی هستند. اما مشکلات اینترنت در ایران و سرعت کم و هزینه بالای دسترسی به اینترنت می‌تواند فرصت اشتغالزایی را از بین ببرد.

فرصت‌های سوخته

براساس سیاست‌های کلی نظام، دولت باید در پایان برنامه پنجم توسعه (1394ـ 1390)، رتبه دوم منطقه را در تمام زمینه‌های فنی ـ تخصصی، از جمله در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات و شاخص‌های مربوط به کمیت و کیفیت دسترسی به اینترنت احراز کند. این درحالی است که اکنون ایران نه‌تنها در منطقه رکورددار سرعت پایین محسوب می‌شود، بلکه بر اساس آخرین گزارش سالانه وبسایت نت‌ایندکس درباره میانگین سرعت اینترنت در کشورهای مختلف، ایران رتبه ۱۶۴ را از ۱۷۰ کشور جهان کسب کرده است. این رده‌بندی هرسال براساس میلیون‌ها تستی تنظیم می‌شود که کاربران کشورهای مختلف برای ارزیابی سرعت اینترنت خود انجام داده‌اند. از طرف دیگر با توجه به این‌که رقبای کنونی ما در منطقه مثل عربستان از لحاظ توسعه شبکه دسترسی به اینترنت پیشی گرفته‌اند، دولت باید بکوشد از طریق برنامه‌ریزی، انحصارزدایی، خصوصی‌سازی و آزادسازی بازار خدمات پهنای باند، دو معضل گرانفروشی و کم‌فروشی پهنای باند دسترسی به اینترنت را رفع کند. در همین حال اهمیت دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت به قدری است که رفع این مشکل‌ها را در کشور بسیار ضروری‌تر از آنچه به نظر می‌رسد، بدل می‌کند.

*روزنامه جام جم