پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
محمد علی سبحانی مشاور وزیر خارجه در روزنامه شرق نوشت: مواضع این روزهای همه طرف‌های درگیر در مذاکرات هسته‌ای با ایران، خوشبینی‌ها درباره توافق بر سر برنامه جامع اقدام مشترک را افزایش داده است. اظهارات هاموند، وزیر خارجه بریتانیا، پس از دیدار با دکتر ظریف و حتی مواضع فابیوس و اشتاین‌مایر، وزرای خارجه فرانسه و آلمان، محوری مشترک داشت و آن، تأکید بر مبنا قراردادن تفاهم لوزان و علاقه‌مندی به‌رفع حساسیت‌هایی است که در ایران بر سر برخی تفسیرهای فراتر از تفاهم مذکور و بر مبنای «گزاره‌برگ» طرف‌ها به وجود آمده است. تفسیرهای متفاوت با بیانیه لوزان، چه در میان مخالفان آن در ایران و چه در شش کشور طرف مذاکره، به گونه‌ای پیش رفت که وزیر امور خارجه ایران به صراحت، «طرح مباحث جدید» را سبب به بن‌بست کشیده‌شدن مذاکرات عنوان کرد. به‌نظر می‌رسد این هشدار و البته از ابهام خارج‌شدن برخی جزئیات در متن نگارش‌شده در توافق نهایی، تا حدی در این مسئله تأثیر‌گذار بوده است.
موضع اخیر جان کری درباره موضوع اتهامات ادعایی و عبور از گذشته را نیز باید یک چرخش توجه‌برانگیز در موضع ایالات متحده ارزیابی کرد که با واکنش تند لابی اسرائیل مواجه شد و حتی اتهام علاقه‌مندی بیش از حد معمول اوباما به امضای توافق با ایران را در آن محافل، بر سر زبان‌ها انداخت؛ اگرچه هنوز یک هفته بسیار دشوار پیشِ‌روی تیم‌های مذاکره‌کننده قرار دارد و از هم‌اکنون هیچ قضاوتی درباره آن نمی‌توان کرد، اما حداقل می‌توان این نتیجه را گرفت که هیچ‌یک از طرف‌ها فعلا موضعی سخت‌تر از گذشته اتخاذ نکرده‌اند و حتی در پاره‌ای موارد، انعطافی نسبی در ادبیات و روش مذاکره از خود نشان داده‌اند. به‌نظر می‌رسد هر هفت کشور به درک درستی از مشکلات داخلی و بیرونی یکدیگر دست پیدا کرده‌اند و فارغ از نتیجه مذاکرات، همین موضوع هم دستاورد توجه‌برانگیزی به‌شمار می‌رود؛ دستاوردی که از محاسن گفت‌وگوی مستقیم است.
فراموش نکنیم در دولت گذشته، چگونه یک یا دو دور مذاکره برگزار می‌شد و بدون اعلام هیچ دستاورد مشخصی، بعضا به مدت شش ماه به تعطیلات می‌رفت. وجود چارچوب منطقی و مذاکرات معطوف به نتیجه در تیم مذاکره‌کننده به ریاست دکتر ظریف، فضای جهانی را به‌کلی تغییر داده است. روز گذشته سخنگوی کاخ سفید نیز به صراحت از امکان تمدید محدود مذاکرات سخن گفت و این یعنی هیچ‌یک از طرف‌ها مایل نیستند با تأکید بر قید زمان، عرصه را بر دیگری تنگ کنند و اجازه برداشت‌های متعدد از بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات را بدهند. آن‌طور که در سخنان وزرای خارجه آمده بود، احتمالا آنان در تعطیلات آخر هفته -شنبه و یکشنبه- به مذاکرات خواهند پیوست. گفته شده بخش‌هایی از متن نگارش‌شده، مورد اختلاف طرف‌ها نیست، اما پرانتزهای باقی‌مانده در متن توافق، حتما نیازمند تصمیمات سیاسی است و حضور وزرای خارجه می‌تواند، توافق نهایی را به نقطه مرکزی نزدیک و اختلافات باقی‌مانده را حل کند. به‌نظر می‌رسد یکی از مشکلات باقی‌مانده، موضوع «دسترسی»هاست.
عبور از واژه «بازرسی» و تأکید بر آنچه در پروتکل الحاقی ذکر شده، فضا را برای تفاهم بر سر این مسائل نیز مساعد‌تر کرده است. ایران به صراحت از خطوط قرمز خود در این حوزه سخن گفته است و به‌نظر می‌رسد طرح تصویب‌شده در مجلس ایران در مقطع فعلی می‌توانست با توجه به مخالفت دولت، مطرح نشود تا نگرانی‌ای از محدودکردن تیم مذاکره‌کننده به وجود نیاید. واضح است با توجه به لازم‌الاجرابودن مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی، مسئله دسترسی‌ها از ابتدا تاکنون، با نظر این نهاد عالی امنیتی کشور مرتبط بوده است و تصویب اجرای پروتکل الحاقی پس از توافق احتمالی نیز باید در مجلس صورت بگیرد. محدودیت در دسترسی‌ها و بازرسی‌های موردی و نقطه‌ای به منظور نمونه‌برداری، موضوعی بدیهی است و پررنگ کردن آن در کنار بهانه‌جویی‌های غیرعلمی و غیرمنطبق با متون حقوقی و تجربه اجرای پروتکل در افزون بر ١٢٠ کشور جهان، نمی‌تواند مشکلی را در این بازه زمانی حل کند.
منافع و مواهب چارچوب تفاهم لوزان، خدشه‌پذیر نیست و در مقطعی که هنوز ورود به جزئیات صورت نگرفته بود، حجم بالای پرداختن به آن، از اهداف دیگری حکایت داشت. خوشبینی نگارنده درباره توافق جامع هسته‌ای، از اراده سیاسی در همه طرف‌ها برای حل این پرونده ناشی می‌شود و معتقدم هم ایران و هم طرف‌های دیگر در موقعیتی هستند که توافق را تنها گزینه قابل دسترسی می‌دانند. این مذاکرات به صورت جامع و همه‌جانبه از سوی مردم ایران حمایت می‌شود، در سطح بالای حاکمیتی، درباره آن توافق شده و نزد افکار عمومی جهان نیز اهمیت بالایی دارد. همه طرف‌ها می‌دانند به‌نتیجه‌نرسیدن آن، با وجود دو سال مذاکره در این دوره و سابقه ١٠ساله پرونده، چالشی جدی برای مشی و مسیر حل مسائل جهانی از طریق مذاکره خواهد بود. دموکرات‌های آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ٢٠١٦، روسیه در میانه تنش با غرب بر سر اوکراین و اتحادیه اروپا در مرحله تنش‌های اقتصادی فعلی، هیچ‌کدام مایل به بی‌نتیجه‌ماندن آن نیستند.
مواضع این روزهای همه طرف‌های درگیر در مذاکرات هسته‌ای با ایران، خوشبینی‌ها درباره توافق بر سر برنامه جامع اقدام مشترک را افزایش داده است. اظهارات هاموند، وزیر خارجه بریتانیا، پس از دیدار با دکتر ظریف و حتی مواضع فابیوس و اشتاین‌مایر، وزرای خارجه فرانسه و آلمان، محوری مشترک داشت و آن، تأکید بر مبنا قراردادن تفاهم لوزان و علاقه‌مندی به‌رفع حساسیت‌هایی است که در ایران بر سر برخی تفسیرهای فراتر از تفاهم مذکور و بر مبنای «گزاره‌برگ» طرف‌ها به وجود آمده است. تفسیرهای متفاوت با بیانیه لوزان، چه در میان مخالفان آن در ایران و چه در شش کشور طرف مذاکره، به گونه‌ای پیش رفت که وزیر امور خارجه ایران به صراحت، «طرح مباحث جدید» را سبب به بن‌بست کشیده‌شدن مذاکرات عنوان کرد.
به‌نظر می‌رسد این هشدار و البته از ابهام خارج‌شدن برخی جزئیات در متن نگارش‌شده در توافق نهایی، تا حدی در این مسئله تأثیر‌گذار بوده است. موضع اخیر جان کری درباره موضوع اتهامات ادعایی و عبور از گذشته را نیز باید یک چرخش توجه‌برانگیز در موضع ایالات متحده ارزیابی کرد که با واکنش تند لابی اسرائیل مواجه شد و حتی اتهام علاقه‌مندی بیش از حد معمول اوباما به امضای توافق با ایران را در آن محافل، بر سر زبان‌ها انداخت؛ اگرچه هنوز یک هفته بسیار دشوار پیشِ‌روی تیم‌های مذاکره‌کننده قرار دارد و از هم‌اکنون هیچ قضاوتی درباره آن نمی‌توان کرد، اما حداقل می‌توان این نتیجه را گرفت که هیچ‌یک از طرف‌ها فعلا موضعی سخت‌تر از گذشته اتخاذ نکرده‌اند و حتی در پاره‌ای موارد، انعطافی نسبی در ادبیات و روش مذاکره از خود نشان داده‌اند.
به‌نظر می‌رسد هر هفت کشور به درک درستی از مشکلات داخلی و بیرونی یکدیگر دست پیدا کرده‌اند و فارغ از نتیجه مذاکرات، همین موضوع هم دستاورد توجه‌برانگیزی به‌شمار می‌رود؛ دستاوردی که از محاسن گفت‌وگوی مستقیم است. فراموش نکنیم در دولت گذشته، چگونه یک یا دو دور مذاکره برگزار می‌شد و بدون اعلام هیچ دستاورد مشخصی، بعضا به مدت شش ماه به تعطیلات می‌رفت. وجود چارچوب منطقی و مذاکرات معطوف به نتیجه در تیم مذاکره‌کننده به ریاست دکتر ظریف، فضای جهانی را به‌کلی تغییر داده است. روز گذشته سخنگوی کاخ سفید نیز به صراحت از امکان تمدید محدود مذاکرات سخن گفت و این یعنی هیچ‌یک از طرف‌ها مایل نیستند با تأکید بر قید زمان، عرصه را بر دیگری تنگ کنند و اجازه برداشت‌های متعدد از بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات را بدهند. آن‌طور که در سخنان وزرای خارجه آمده بود، احتمالا آنان در تعطیلات آخر هفته -شنبه و یکشنبه- به مذاکرات خواهند پیوست.
گفته شده بخش‌هایی از متن نگارش‌شده، مورد اختلاف طرف‌ها نیست، اما پرانتزهای باقی‌مانده در متن توافق، حتما نیازمند تصمیمات سیاسی است و حضور وزرای خارجه می‌تواند، توافق نهایی را به نقطه مرکزی نزدیک و اختلافات باقی‌مانده را حل کند. به‌نظر می‌رسد یکی از مشکلات باقی‌مانده، موضوع «دسترسی»هاست. عبور از واژه «بازرسی» و تأکید بر آنچه در پروتکل الحاقی ذکر شده، فضا را برای تفاهم بر سر این مسائل نیز مساعد‌تر کرده است. ایران به صراحت از خطوط قرمز خود در این حوزه سخن گفته است و به‌نظر می‌رسد طرح تصویب‌شده در مجلس ایران در مقطع فعلی می‌توانست با توجه به مخالفت دولت، مطرح نشود تا نگرانی‌ای از محدودکردن تیم مذاکره‌کننده به وجود نیاید.
واضح است با توجه به لازم‌الاجرابودن مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی، مسئله دسترسی‌ها از ابتدا تاکنون، با نظر این نهاد عالی امنیتی کشور مرتبط بوده است و تصویب اجرای پروتکل الحاقی پس از توافق احتمالی نیز باید در مجلس صورت بگیرد. محدودیت در دسترسی‌ها و بازرسی‌های موردی و نقطه‌ای به منظور نمونه‌برداری، موضوعی بدیهی است و پررنگ کردن آن در کنار بهانه‌جویی‌های غیرعلمی و غیرمنطبق با متون حقوقی و تجربه اجرای پروتکل در افزون بر ١٢٠ کشور جهان، نمی‌تواند مشکلی را در این بازه زمانی حل کند. منافع و مواهب چارچوب تفاهم لوزان، خدشه‌پذیر نیست و در مقطعی که هنوز ورود به جزئیات صورت نگرفته بود، حجم بالای پرداختن به آن، از اهداف دیگری حکایت داشت.
خوشبینی نگارنده درباره توافق جامع هسته‌ای، از اراده سیاسی در همه طرف‌ها برای حل این پرونده ناشی می‌شود و معتقدم هم ایران و هم طرف‌های دیگر در موقعیتی هستند که توافق را تنها گزینه قابل دسترسی می‌دانند. این مذاکرات به صورت جامع و همه‌جانبه از سوی مردم ایران حمایت می‌شود، در سطح بالای حاکمیتی، درباره آن توافق شده و نزد افکار عمومی جهان نیز اهمیت بالایی دارد. همه طرف‌ها می‌دانند به‌نتیجه‌نرسیدن آن، با وجود دو سال مذاکره در این دوره و سابقه ١٠ساله پرونده، چالشی جدی برای مشی و مسیر حل مسائل جهانی از طریق مذاکره خواهد بود. دموکرات‌های آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ٢٠١٦، روسیه در میانه تنش با غرب بر سر اوکراین و اتحادیه اروپا در مرحله تنش‌های اقتصادی فعلی، هیچ‌کدام مایل به بی‌نتیجه‌ماندن آن نیستند.
