سوریه، جولانگاه نظامی ترکیه؟

 رخدادهای میدانی در سوریه از جمله پیشروی کردها در منطقه ی «تل ابیض» همزمان با افزایش اختلاف های ترکیه و آمریکا در زمینه ی تحولات سوریه، احتمال ماجراجویی نظامی آنکارا در خاک همسایه ی جنوبی را تقویت کرده است. اما این مساله چه پیامدها و خطراتی را خواهد داشت؟

روابط ترکیه با سوریه وارد دوره یی حساس شده است و برخی تحلیلگران از احتمال مداخله ی نظامی ارتش ترکیه در خاک سوریه سخن گفته اند. این امر به ویژه با استقرار بخشی از نیروهای زرهی ارتش ترکیه در مرزهای سوریه بیش از پیش تقویت شده است.

گروهی دیگر از کارشناسان می گویند تحولاتی که در عرصه ی میدانی جنگ در سوریه طی ماه های اخیر رخ داده نه تنها بخشی از معادله های داخلی را در این جنگ به ضرر دمشق و به سود مخالفان و تروریست ها تغییر داده، بلکه فضا را برای کشورهایی مانند ترکیه برای پیشبرد راهبردهایش در سوریه بازتر کرده است.

در این ارتباط، کردهای وابسته به حزب «اتحادیه ی دموکراتیک» توانسته اند کنترل منطقه ی راهبردی تل ابیض را در اختیار بگیرند و فرصتی ویژه برای ایجاد یک پیوستگی سرزمینی بین کانتون (دولت-ایالت)های کردنشین «کوبانی»، «جزیره» و «آفرین» ایجاد کنند.

یکی از علت هایی که ترکیه را به پیگیری راهبرد براندازی «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه بیش از هر زمانی ترغیب کرده این است که از دید رهبران آنکارا پیشروی کردها خطر ایجاد یک دولت خودمختار کردی را در مرزهای جنوبی ترکیه به دنبال دارد؛ رخدادی که می تواند پیامدهای امنیتی بلندمدتی برای ترک ها در پی داشته باشد.

در چنین شرایطی، ترکیه تصمیم به استقرار بخشی از یگان های زرهی ارتش در بخش های جنوبی و در مرز با سوریه گرفته است. استقرار یگان های زرهی ارتش همراه با جنگ افزارهای سنگین نظامی از جمله ده ها تانک این دیدگاه را تقویت می کند که هدف ترکیه از استقرار این نیروها ایجاد یک منطقه ی حایل مرزی در خاک سوریه است تا از این راه مانع از پیوستگی سرزمینی کانتون های کردی در سوریه و ایجاد یک دولت خودمختار کردی در این کشور شود.

ترکیه مدت ها است که ایجاد یک منطقه ی حایل یا یک منطقه ی پرواز ممنوع در خاک سوریه را دنبال می کند اما هر بار با موانعی از جمله مخالفت آمریکا با این طرح روبه رو شده است. به نظر می رسد تحولات اخیر فرصت و بهانه ی مناسبی برای آنکارا در جهت پیگیری سیاست ایجاد منطقه ی حایل در خاک سوریه فراهم کرده است. در این زمینه می توان به سه متغیر کلی اشاره کرد که ترکیه را به پیگیری سیاست منطقه ی حایل ترغیب می کند. این سه متغیر عبارت است از پیروزی های اخیر گروه های تروریستی «جبهه ی النصره» و «جیش الفتح» در برابر ارتش سوریه، موفقیت کردها در کنترل منطقه ی تل ابیض و احتمال پیشروی آن ها به سمت آفرین و اختلاف دیدگاه ترکیه و آمریکا درباره ی مساله سوریه.

در مورد متغیر پیشروی جبهه ی النصره و جیش الفتح باید گفت یکی از مهم ترین تحولات در عرصه ی میدانی سوریه طی ماه های اخیر، پیشروی های این گروه ها به ویژه در استان «ادلب» بوده است.

این پیشروی ها که حاصل همکاری های ترکیه، عربستان سعودی و قطر در جهت ایجاد یک جبهه ی قدرتمند برای مقابله با اسد است، تاکنون توانسته ضربه هایی را بر ارتش سوریه وارد کند و کنترل بخش هایی از خاک این کشور را از اختیار نیروهای دولتی خارج کند؛ رخدادی که این انگاره را تقویت کرده که مواضع ارتش سوریه تضعیف شده و بنابراین بهترین موقعیت برای افزایش فشارها بر دولت دمشق است.

متغیر دوم پیشروی کردها است. پیشروی های جیش الفتح و جبهه ی النصره با پیشروی بیشتر داعش در خاک سوریه همراه شده است. این رویداد سبب هراس کردهای سوریه از قدرتیابی بیشتر داعش شد. بنابراین از نگاه کردها این بهترین فرصت بود که در وضعیت تضعیف ارتش مواضع خود را در مناطقی که داعش حضور دارد تقویت کنند. البته این امر حساسیت دولت ترکیه را به دنبال داشت و به معنای تلاش کردهای سوریه برای ایجاد یک منطقه ی خودمختار تفسیر شد.

در این زمینه باید گفت، با تصرف تل ابیض به دست کردها، 2 کانتون جزیره و کوبانی به یکدیگر متصل شده است. اگر حزب اتحادیه ی دموکراتیک بتواند تسلط خود بر تل ابیض را تثبیت کند و از این راه به سمت غرب و کانتون افرین حرکت کند، در آن صورت می توان انتظار داشت این حزب یک منطقه ی پیوسته زیر سلطه ی کردها که به دریا نیز راه دارد، ایجاد کند. چنین رویدادی از لحاظ راهبردی به هیچ عنوان نمی تواند مورد پذیرش ارتش ترکیه قرار بگیرد.

همچنان که اشاره شد متغیر سوم اختلاف های ترکیه و آمریکا است. هرچند 2 کشور ترکیه و آمریکا سیاست تغییر رژیم را در سوریه دنبال می کنند اما برای آمریکا خطر داعش بزرگترین خطری است که در سوریه منافع واشنگتن را تهدید می کند. به همین دلیل واشنگتن تاکنون در اتخاذ یک سیاست مشخص در قبال سوریه ناتوان بوده است. در مقابل، از دید مقام های آنکارا بزرگ ترین خطر برای ترکیه قدرت گیری کردهای سوریه و تشکیل یک منطقه ی خودمختار کردی در این کشور است.

این امر باعث شده است ترکیه به دنبال به دست گرفتن ابتکار عمل در سوریه باشد و سیاست دنباله روی از آمریکا در بحران سوریه را با سیاست یکجانبه گرایی جایگزین کند. به همین دلیل هرچند آمریکا بارها با تلاش های ترکیه برای ایجاد منطقه ی حایل در سوریه مخالفت کرده است و در آخرین موضع گیری ها نیز «جان کربی» سخنگوی وزارت امور خارجه ی آمریکا، آشکارا مخالفت خود را با هرگونه دخالت نظامی ترکیه در سوریه اعلام کرد اما ترکیه هیچ گاه ایجاد یک منطقه ی حایل در سوریه را کنار نگذاشته است. از این رو پیشروی کردها بهترین بهانه را به آنکارا برای دخالت نظامی در سوریه می دهد و این می تواند فرصت مناسبی به دست دولت آنکارا دهد تا موافقت ارتش را برای مداخله در سوریه کسب کند.

این که ارتش ترکیه در سوریه مداخله ی نظامی کند و دست به ایجاد یک منطقه ی حایل بزند هرچند یک تصمیم داخلی است، اما مساله یی که نباید فراموش کرد پیامدهای چنین تصمیمی برای کل منطقه ی خاورمیانه است.

بر کسی پوشیده نیست که شرایط امنیتی در منطقه ی خاورمیانه بحرانی تر از هر زمانی است و خطر رشد تروریسم و افراط گرایی همه ی کشورهای منطقه را تهدید می کند. همچنین، دخالت های خارجی در بحران های سوریه، عراق و نیز یمن منجر به وضعیتی در این کشورها شده است که فضای رشد مناسبی برای گروه های تروریستی ایجاد می کند.

بنابراین و با توجه به چنین زمینه یی، دخالت نظامی ترکیه در سوریه 2 پیامد مهم امنیتی برای منطقه به دنبال خواهد داشت. از یک سو تداوم تضعیف دولت مرکزی سوریه باعث کاهش توان مبارزه ی ارتش سوریه با گروه های تروریستی مانند داعش می شود و تجربه نشان داده است که برندگان اصلی هرگونه بی ثباتی سیاسی در کشورهای منطقه، این گروه ها هستند. همچنین تجربه ی فعالیت این گروه ها نشان داده است که هیچ کشوری از تهدیدهای اقدام های تروریستی آن ها در امان نیست.

از طرف دیگر، به دلیل رقابت شدید امنیتی بین دولت های منطقه و پیوستگی بحران ها و تداخل منافع راهبردی کشورها، هرگونه مداخله ی یکجانبه ی نظامی در سوریه از سوی هر کشوری منجر به واکنش دیگر کشورهای منطقه می شود. این رویداد می تواند منجر به محاسبه های نادرست راهبردی کشورها شود که خطر درگیری های ناخواسته نظامی میان آن ها را در پی خواهد داشت.

به هر حال باید گفت، این که ارتش ترکیه وارد سوریه شود و دست به ایجاد یک منطقه ی حایل بزند یا خیر، تنها یک تصمیم داخلی در ترکیه نیست بلکه به دلیل دخیل بودن بازیگران مختلف در بحران سوریه، بخشی از هرگونه روند تصمیم گیری در مورد سوریه به دیگر بازیگران مربوط می شود و به طور طبیعی، پیامدهای آن نیز پیامدهایی منطقه یی خواهد بود.