بر اساس گزارش مرکزپژوهش هاي مجلس آب هاي زيرزميني در بخش هاي مختلف ايران، وضعيت بحراني دارند؛ اين درحالي است که در سال ۹۳ بهره برداري از اين منابع به ۱۱۰ميليارد مترمکعب رسيده است.

سالهاست که به دليل رشد فزاينده جمعيت و به تبع‌ آن تقاضا از منابع آب، از سطح زمين گذشته و به زير زمين رسوخ کرده است. بهره کشيدن هاي بيش از حد از آب هاي زيرزميني در سال هاي گذشته عمر منابع آبي ايران را رو به پايان برده است؛ خشکي فقط روي زمين را در برنگرفته و زير زمين نيز روز به روز به مناطق خشک مي پيوندد. طي سال هاي ۱۳۷۳ تا۱۳۸۴ بيش از هزار چاه غير مجاز موجود بوده که تعداد آن با گذشت سال ها روند صعودي نيز به خود گرفته است.

همچنين بهره برداري از مخازن آب زير زميني کشور از حدود ۰.۱ ميليارد متر مکعب در دهه ۴۰ به بيش از ۱۱۰ميليارد مترمکعب تا سال ۱۳۹۳ رسيده است به طوري که برداشت بيش از حد منابع زيرزميني در بسياري از مناطق به افت کيفيت اين منابع منجر شده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش هاي مجلس منابع آب زيرزميني در تامين آب بخش هاي مختلف کشاورزي، صنعت و شرب کشور سهم موثر و عمده اي دارد و حيات بخش وسيعي از کشور به آن وابسته است.

در وضعيت کنوني سهم منابع آب زيرزميني در تامين آب ايران (کشاورزي، شرب و صنعت) بالغ بر ۵۵درصد نسبت به کل منابع آب است. نکته اينجاست که با وجود سهم مهم منابع آب زيرزميني در تامين نيازهاي مختلف کشور، تاکنون تقريبا تمام اعتبارات هزينه شده در فصل منابع آب، در آب هاي سطحي هزينه شده است. همچنين ۶۳درصد از آب شرب نيز از طريق آب هاي زير زميني تامين شده و آب هاي سطحي سهم ۳۷درصدي را به خود اختصاص مي دهد.

پديده مخرب فرونشست زمين در بسياري از دشت هاي ايران، مرگ آبخوان ها و خطرات و خسارات جبران ناپذيري را به زيرساخت هاي کشور وارد کرده است. در حال حاضر نرخ متوسط فرونشست در دشت تهران بين ۳۰تا ۳۶سانتيمتر در سال در مناطق مختلف است که بسيار بيشتر از ساير نقاط جهان است.

از جمله صدماتي که براثر فرونشيني تدريجي زمين بروز مي کند صدماتي است که به ساختمان‌ها و راه‌ها و پل‌ها و خطوط لوله و خطوط انتقال نيرو وارد مي آيد. برداشت بيش اندازه از آب‌هاي زير زميني منجر به بروز فرونشيني زمين مي شود. همچنين تغييرات کيفي آب زيرزميني در اثر کاهش حجم مخزن، ايجاد فروچاله ها و شکاف هاي بزرگ در دشت ها و تهديد حيات شهرها و روستاها در اثر تخليه آبخوان ها از ديگر نتايج کمبود آب هاي زير زميني است.

چالش هاي امروز منابع آب زيرزميني کشور

افزايش برداشت از مخازن و آب هاي زيرزميني طي سال هاي ۱۳۹۲ُ، ۱۳۸۹ ،۱۳۸۴ ،۱۳۶۱، ۱۳۴۷ به ترتيب حدود ۱۰۹، ۹۷، ۶۵.۲، ۲.۲، ۰.۱ ميليارد متر مکعب است که بحراني جدي براي ذخاير آب زير زميني وارد کرده است. نمودار يک کسري مخزن حجم منابع آب زير زميني را در سال هاي مختلف نشان مي دهد.

از بين رفتن قدرت آبدهي چاه ها

از واکنش هاي آب هاي زير زميني به برداشت هاي زياد کاهش ظرفيت آبي آنهاست. با وجود افزايش تعداد چاه ها از سال ۱۳۸۸ به بعد روند افزايش تخليه چاه ها از افزايش تعداد چاه ها تبعيت نداشته و قدرت آبدهي چاه ها به دليل افت زياد سطح آب و کاهش ظرفيت آب هاي زيرزميني کاهش داشته است. نمودار ۲ اين موضوع را به تصوير مي کشد.

بي ارزش شدن آب

مرکز پژوهش هاي مجلس معتقد است رايگان کردن آب زيرزميني و نداشتن برنامه مشخص براي ارزش اقتصادي آب، دليلي است تا بهره برداران براي آب ارزشي قايل نشده و براي بهينه سازي مصرف آب نيز انگيزه اي نداشته باشند.

افزايش تعداد دشت هاي ممنوعه

تعداد کل دشتهاي کشور 609 عدد است که از آنها 321 عدد آزاد هستند. افزايش برداشت بي رويه آب، باعث تغيير دشت ها از آزاد به ممنوعه شده است. روند افزايش تعداد دشتهاي ممنوعه از تعداد 199 در سال 80 به 291 دشت در سال 90 ، نشان دهنده وضعيت نامناسب منابع آبي دشتهاست. تعداد دشت هاي ممنوعه کشور از حدود ۱۵دشت در سال ۴۷ به ۳۱۹دشت در سال ۱۳۹۳ افزايش يافته است.

اقليم خشک ايران باعث شده است که دوسوم کشور جزو مناطق خشک، نيمه خشک و بياباني دسته بندي شود. اغلب مراکز جمعيتي از جمله کلان شهرهاي کشور نيز در همين مناطق خشک زندگي کرده که تامين آب آنها وابسته به منابع زيرزميني است. وضعيت منابع آبي کشور نيز تعريف چنداني نداشته و حکايت از محدوديت جدي اين منابع دارد به طوري که در حال حاضر منابع آب زير زميني کشور به دليل برداشت بيش از حد از چاه هاي غير مجاز و اضافه برداشت هاي چاه هاي مجاز همراه با وقوع خشکسالي هاي سال هاي اخير به وضعيت بحراني رسيده است.