طالبان پس از ملا عمر به کدام سو می‌روند؟

پس از آن که خبر مرگ ملا عمر رهبر گروه طالبان از سوی منابع حکومت افغانستان تایید شد، سوال‌ها درباره جانشینی او، آینده گروه طالبان، سرنوشت مذاکرات صلح و اوضاع امنیتی افغانستان جدی‌تر می‌شود.

دفتر ریاست جمهوری افغانستان در بیانیه‌ای مرگ ملا محمد عمر، رهبر طالبان را تایید کرده است. اداره امنیت افغانستان نیز گفته که ملا عمر در آوریل ۲۰۱۳ در یک بیمارستان در شهر کراچی "به شکل مرموزی" درگذشت.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی گروه طالبان، خبر مرگ ملا عمر را نه رد کرده و نه تایید، اما گفته که در مورد خبرهای منتشر شده در این مورد به زودی واکنش رسمی نشان خواهد داد. برخی منابع از قول اعضای ارشد طالبان گفته‌اند که آن‌ها این خبر را پس از تعیین جانشین ملا عمر اعلام خواهند کرد.

سکوت گروه طالبان در این مورد، باعث شده که صحت گزارش‌ها در مورد مرگ ملا عمر بیشتر تقویت شود. این گروه در یک هفته‌ای که این خبر از سوی رسانه‌های پاکستانی پخش شده، سکوت کرده است. حالا اگر گروه طالبان این خبر را رد کند، باید شواهد نیرومندی در اختیار رسانه‌ها قرار دهد؛ صدا، عکس و تصاویر ویدئویی رهبر خود را منتشر کند.

اکنون این سوال مطرح می‌شود که چرا این گروه بر زنده بودن او اصرار داشته است؟ آیا به این دلیل بوده که این خبر را پنهان کند؟ اگر این بوده، پنهان کردن خبر مرگ او چه سودی برای این گروه داشته است؟

اعتقاد بسیاری از کارشناسان مسائل طالبان بر این است که ملا عمر به عنوان رهبر عالی طالبان، نماد اتحاد و حلقه وصل جناح‌های مختلف تشکیل دهنده این گروه شمرده می‌شد. به این دلیل، این گروه می‌کوشید که با پنهان نگهداشتن خبر مرگ رهبر خود، وحدت ظاهری خود را حفظ کند. حالا اگر این خبر تایید شود، آیا چتر اتحاد طالبان فرو می‌ریزد؟

امین‌الله حبیبی، کارشناس مسائل امنیتی معتقد است که ملا عمر برای طالبان چهره کاریزماتیکی بود که نبود او می تواند گروه طالبان دچار تزلزل کند و "اگر چیزی از این گروه به عنوان یک گروه واحد باقی مانده باشد، مورد شک و تردید قرار خواهد گرفت و به احتمال زیاد به شاخه‌های خورد و ریز تقسیم خواهد شد".

با وجود این، حبیبی تاکید می‌کند که باید دید که هدف بازیگران منطقه‌ای از اعلام خبر مرگ ملا عمر در این مقطع زمانی چیست؟ به نظر او این سوال مهم است که آیا "کارت بازی با طالبان" به پایان رسیده است و با ظهور گروه‌های دیگری مانند "داعش" بازی‌های منطقه‌ای ادامه خواهد یافت.

اما امرالله صالح، رئیس پیشین امنیت افغانستان می‌گوید در سال‌های پس از سقوط طالبان در ۱۳۸۰ ملا عمر هیچ نقش موثری در رهبری آنها نداشت.

صالح می‌گوید: "پس از یازده سپتامبر [۲۰۰۱] از همان لایه مبهم و تخیلی که در ارتباط شخصیت ملا عمر ساخته شده بود، استفاده صورت گرفت ولی خود ملا عمر به عنوان یک استراتژیست و عملیات‌گر هیچ‌گاهی نقشی نداشت. بلکه تنها از نام او استفاده می‌شد و امروز با مرگش همان لایه ابهام از بین رفت، برای مردم روشن شد که طرف ما ملا عمر نه بلکه همان ارتش پاکستان است."

مساله جانشینی
موضوع جانشینی او سوال مهمی دیگر است که باید به آن پاسخ داده شود. از افراد مختلفی به عنوان جانشین احتمالی او نام برده می‌شود ـ از ملا یعقوب پسر ۲۶ ساله ملا عمر گرفته تا ملا برادر از عضای ارشد گروه طالبان و ملا اختر محمد منصور معاون ملا عمر.

یکی از اعضای شورای کویته، نهاد رهبری کننده طالبان، به گزارشگر بی‌بی‌سی در جنوب افغانستان گفته است که در ۱۶ ساعت گذشته این شورا مشغول بحث داغ بر سر جانشینی ملا عمر بوده است. این عضو شورای کویته که نخواسته نامش گرفته شود، از این دو فرد به عنوان جانشینان احتمالی رهبری گروه طالبان نام برده است.

گزارش‌های دیگر حاکی است که نشست هم در پیشاور پاکستان در جریان است که در آن موضوع جانشینی ملا اختر محمد منصور، معاون کنون ملا عمر مورد بحث است.

روزنامه پاکستانی اکسپرس تریبون نیز گزارش داده که سران طالبان برای شرکت در همایشی برای تعیین جانشین ملا عمر دعوت شده‌اند. به نوشته این روزنامه قرار است این همایش در ۳۱ جولای/ژوئیه در پاکستان برگزار شود. این روزنامه با یکی از افرادی که در این همایش دعوت شده، مصاحبه کرده است.

در روزهای اخیر در رسانه‌های پاکستانی از ملا یعقوب به عنوان یکی از افراد مورد نظر سران گروه طالبان به عنوان جانشین ملا عمر نام برده می‌شود. او اخیرا از مدرسه‌ای در شهر کراچی پاکستان فارغ‌التحصیل شد، اما از نظر بعضی از رهبران طالبان او فردی بیش از حد جوان برای رهبری این گروه دانسته می‌شود.

پیش از این به صورت گسترده‌ای این گمانه‌زنی در مورد احتمال جانشینی ملا برادر والی طالبان در زمان حاکمیت گروه طالبان در هرات در غرب افغانستان پخش شده است. گفته شده که او از سوی خود ملا عمر به سمت جانشین او تعیین شده؛ او سال‌ها در پاکستان زندانی بوده، اما در سال ۲۰۱۳ آزادی او سوی حکومت پاکستان اعلام شد.

او هنوز به خانواده‌اش نپیوسته و دولت افغانستان هم تا حال آزادی او را تایید نکرده است. در سال‌های گذشته زمانی که او در زندان بود، نمایندگانی از حکومت افغانستان برای گفتگو با او به پاکستان رفتند. از قول این مقام‌ها در رسانه‌های افغانستان گزارش شد که ملا برادر را در حال بیهوشی دیدند.

کارشناسانی که مسائل مربوط به گروه طالبان را از نزدیک دنبال می‌کنند، معتقدند که سرنوشت ملا برادر مشخص نیست و اگر زنده هم باشد، در وضعیتی نیست که بتواند رهبری گروه طالبان را به عهده بگیرد.

تاثیر آن بر روند مذاکرات
یکی از مهم‌ترین سوال‌ها پس از مرگ رهبر گروه طالبان چگونگی سرنوشت مذاکرات صلح است. یکی از مذاکره‌کنندگان حکومت افغانستان که اخیرا در اسلام‌آباد با نمایندگان گروه طالبان گفتگو کردند، به بی‌بی‎سی گفته که مرگ ملا عمر بر روند مذاکرات صلح تاثیر منفی بر جا نخواهد گذاشت.

او که به شرط عدم افشای نامش صحبت می‌کرد، گفت که اگر رهبر طالبان دو سال پیش درگذشته باشد، مذاکرات قبلی هم بدون او برگزار شده و حالا که مرگ او فاش شده، ممکن است دور دوم گفتگوهای صلح برای چند روزی به تعویق بیفتد؛ چرا که به گفته او، ممکن است طالبان مشغول تعیین جانشین او شوند.

چرا دولت افغانستان بی‌خبر بود؟
اسدالله خالد رئیس پیشین سازمان امنیت ملی افغانستان در صفحه توییترش نوشته که "سازمان امنیت ملی ما سال‌ها پیش می‌دانست که ملا عمر زنده نیست". اگر این طور بود، چرا مقام‌های دولت افغانستان مردم را بی‌خبر نگهداشتند؟ این در حالی است که تنها دو هفته پیش در نماز عید فطر از ملا عمر ابراز تشکر کرد.

احمد سعیدی کارشناس مسائل پاکستان و گروه طالبان می‌گوید که مقام‌های دولت افغانستان وقتی در مورد زنده بودن ملا عمر شک کردند که اخیراً هیئت مذاکره دولت به پاکستان رفت و نمایندگان طالبان به امضای ملا اختر منصور، معاون رهبر طالبان به این هیئت معرفی شدند.

به گفته سعیدی، وقتی کنجکاوی‌ها در این مورد بیشتر شد، شاخه‌ای از گروه طالبان موسوم به "محاذ فدایی" خبر مرگ ملا عمر را فاش کرد و حالا حکومت پاکستان هم این خبر را با حکومت افغانستان هم در میان گذاشته است. این تحلیلگر مسائل پاکستان معتقد است که دیگر جای پنهان‌کاری نیست.

با این حال، اگر مرگ طالبان تایید شود، هرچند این خبر مهمی در فضای سیاسی و امنیتی افغانستان شمرده می‌شود، اما به‌طور کلی اعتقاد براین است که بر مذاکرات صلح و وضعیت امنیتی تغییرات عمده‌ای پیش نخواهد آمد. با وجود این، برای دریافت پاسخ برای سوال‌ها در این مورد روزها یا هفته‌هایی باید منتظر ماند.

منبع: بی بی سی