چرا آتش بی خیال جنگل های ایران نمی شود؟

چنگری می سوزد. بلوطستانی وسیع در هفت کیلومتری کوهدشت لرستان و در ارتفاعی زیبا که بالای سر معبد «سرخ دم لکی» بلند ایستاده تا نظاره گر دشت وسیع انبار غله لرستان باشد.

کوهستان چنگری تابلویی که انگار هر چه زیبایی ست را خداوند برسینه سبز و وسیعش نقاشی کرده است؛ از درختان بی شمار بلوط تا زالزلک و پسته وحشی و امرود تا بال زدن رنگارنگ پرندگان خوش آوایش و از همه زیباتر، وجود قشنگ ترین سنجاب های زاگرس که هزاران سال است در تنه های ستبر بلوط هایش لانه ساخته اند.

آتشی که به پای بلوط های ستبر چندصدساله پیچید

سینه کش کوهستان را از سمت باغستان «هرین خلیفه» بالا می رویم. هرچه نزدیک تر می شویم بوی بلوطهای سوخته و دود جنگل وسیع بیشتر حس می شود. به متن فاجعه می رسیم. تا چشم کار می کند آتش است و دود. آتشی که از جان بلوطستان بزرگ چنگری بلند شده و به زحمت می توان به لهیب های سوزانش نزدیک شد.

مردم گروه گروه خود را بالا رسانده اند تا با شاخه های سبز بلوط با آتش نبرد کنند. اینجا از دست های خالی کاری جزاین برنمی آید که شاخه سبزی را برزبانه آتشی بکوبند که در پای بلوط های ستبر چندصدساله پیچده است.

تا چشم کار می کند آتش است، آتشی که به جان بلوطستانی کهن افتاده که بزرگ ترین تفریح گاه مردم این دیار است اما مقابل دست های خالی مردمش می سوزد تا به تلی از خاکستر تبدیل شود.

گاه انگار گلوله ای شلیک می شود اما این صدای منفجر شدن لاک پشت هایی است که نمی توانند پابه پای آتش بدوند و میان فاجعه جا می مانند تا زنده زنده به آتش تن بسپارند.

سه روز نبرد مردم با آتش سوزی بزرگ ترین بلوطستان کوهدشت تمام می شود و حاصلش سوختن بیش از هزارهکتار جنگل است. تا چشم کار می کند سیاهی و سکوتی است که به جا مانده، از بلوطستانی که تا چندروز پیش پر از صدای پرندگان خوش الحان بود و جای دویدن جانورانی که یا آواره شدند یا جزئی از خاکستر خاموش.

درختان کهنی که ایستاده مرده اند و شاخه های ستبرشان جای تاب بازی کودکان شادی بود و میوه های بلوط شان هرسال به سنگ دلخوشی رهگذران برزمین می ریخت و سایه سارشان پذیرای گروه خسته کوهنوردان بود اما حالا جنازه سوخته شان میان سایه شان دراز کشیده و سر بر زمینی سوخته گذاشته اند تا روایتگر دستی باشند که نابخردانه کبریت نادانی به قبیله شان کشید و سرزمینی کهن را به تلی خاکستر تبدیل کرد.

این روایت، حکایت وسیع ترین آتش سوزی است که طی امسال بر سینه کش زاگرس زبانه کشید تا داغ بلوطستان قلب استوارترین رشته کوه ایران را بسوزاند. اما این حکایت اولین و آخرین ماجرای داغ دیدگی جنگلهای این دیار نیست، امسال را سال آتش بازی بلوطستان نامیده اند، سالی که نه تنها سراسر زاگرس و البرز که جنگلهای شمال ایران را نیز داغدار کرد.

مروری بر تقویم آتش سوزی های اخیر در مرداد ماه که از لابلای اخبار خبرگزاری مهر بیرون آورده شده است نشان می دهد که طی ۲۰ روز اخیر دست کم روزانه یک آتش سوزی در مناطق مختلف کشور رخ داده است تا ایران گردی زبانه های آتش خاکستر و حسرت به بار آورد.

آنچه این حسرت را مضاعف می کند سکوتی است که مسئولان و متولیان امر را در بر گرفته و در میان سکوت دامنه خسارات هر روز بیشتر و اوضاع بحرانی تر می شود. این سکوت صدای نمایندگان مردم در خانه ملت را بلند کرد.

الهیار ملکشاهی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در نشست علنی دوشنبه ۱۹ مردادماه مجلس شورای اسلامی، در تذکری شفاهی گفت: ‌به رئیس جمهور و وزرای کشور و جهاد کشاورزی تذکر می دهم در رابطه با اینکه علی رغم آتش سوزی در جنگل های بلوط استان لرستان به ویژه شهرستان کوهدشت، توجه کافی برای مهار آن نشده، اقدامات لازم را صورت دهند.

وی ادامه داد: به لحاظ عدم توجه کافی از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست و وزرای جهاد کشاورزی و کشور و همچنین ستاد بحران آتش سوزی توسعه یافت و حدود یک هزار هکتار از بهترین جنگل های لرستان نابود شد.

ملکشاهی افزود: بسیاری از مناطق جنگل و همچنین حیات وحش این مناطق به دلیل آتش سوزی مورد آسیب جدی قرار گرفت، حال سوالی که مطرح می شود این است که چرا در نقاط مختلف کشور همچنان این اتفاقات می افتد و اقدام پیشگیرانه ای در این زمینه صورت نمی گیرد؛ کما اینکه چندی پیش جنگل های پلدختر نیز دچار آتش سوزی شد.

وی گفت: با وجود پیگیری های حادثه آتش سوزی کوهدشت از سوی بنده و مسئولان استانی دولت هیچگونه وسیله مهارکننده آتش به منطقه اعزام نکرد و تنها یک بالگرد با تأخیر ارسال شد که نوشدارو پس از مرگ سهراب بود.

شمال و جنوب و شرق و غرب ندارد، از دامنه های البرز گرفته تا ارتفاعات زاگرس، از درختان جا مانده در کویر تا درختان سبز جا خوش کرده در حوالی دریا حال مشابهی دارند؛ کابوس آتش همه جا یه رنگ است و آن هم سرخ و نارنجی شعله هایی است که هر بار مسافر و مهمان یکی از نقاط کشور می شوند.

سکوتی که نمی شکند

یکی از نکاتی که طی آتش سوزی ها صدای مردم را بلند کرده سکوت متولیان امر است که نمود آن را می توان در هجوم کاربران ایلامی به صفحه اینستاگرام معصومه ابتکار در جریان آتش سوزی جنگلها و مراتع «شلم» و یا انتشار گسترده تصاویر مربوط به عدم اطلاع رسانی و سکوت سایت های اینترنتی سازمان محیط زیست و سازمان جنگلها در آتش سوزی مهیب بلوطستان کوهدشت در لرستان مشاهده کرد، سکوتی که همچنان شکسته نشده است.

این سکوت متولیان با عدم ارائه آمار درست و به روز در زمینه میزان جنگلهایی که طی امسال قربانی حریق شده اند تکمیل می شود تا در آخرین اظهار نظرها در این زمینه فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها و مراتع بگوید: آتش سوزی ها در ۴ ماهه ابتدای سال جاری هم از نظر تعداد و هم وسعت نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است.

به گفته سبزعلی، استانهای زاگرسی از جمله فارس، خوزستان، لرستان، کردستان، کهگیلویه و کرمان و همچنین استان گلستان بیشترین آتش سوزی جنگلها را در سال جاری تا کنون داشته اند.

این اظهارات در حالی مطرح می شود که معلوم نیست از ابتدای امسال تاکنون چه میزان از جنگلها و مراتع کشور طعمه حریق شده اند.

زنجیره ای با حلقه های مفقوده

وضعیت این آتش سوزی ها در حالیست که به نظر می رسد زنجیره حفاظت از جنگلها و مراتع کشور در مقابل آتش سوزی دارای حلقه های مفقوده زیادی است که باید رفع این چالشها از سوی مسئولان مختلف مورد توجه قرار گیرد.

آموزش و اطلاع رسانی در راستای پیشگیری از آتش سوزیها در سطح مراتع از طرق مختلف اولین حلقه مفقوده این زنجیره است که بارها از سوی مسئولان مختلف مورد تاکید قرار گرفته که به نظر می رسد این امر نیازمند گامهای عملی در این زمینه است.

از سویی تجهیزات و امکانات اطفای حریق در کشور متاسفانه بسیار محدود است به طوری که در آتش سوزی جنگل‌های پلدختر و کوهدشت در لرستان به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌های حیات وحش، شاهد بودیم که ماموران حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی با صرف ساعت‌ها زمان برای کوهنوردی به منظور رسیدن به محل مورد نظر، زمان زیادی را از دست دادند تا در نهایت نزدیک به هزار هکتار از طبیعت منحصر به فرد این دیار در آتش بسوزد.

کمبود امکانات در این بخش به گونه ای است که فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها و مراتع نیز می گوید: آنچه مهم است چگونگی اطفا حریق های رخ داده در سطح جنگلهای کشور است که متأسفانه به دلیل کمبود بودجه در سازمان جنگلها امکان تجهیز شدن به وسایل مورد نیاز برای اطفا سریع و کامل آتش سوزی ها وجود ندارد.

این اظهارات قابل تامل در کوران آتش سوزی ها در حالیست که سبزعلی گفته است: تقویت ناوگان اطفا حریق از جمله تعامل با شرکتهای خودرو ساز برای دریافت ۱۰۰ دستگاه خودروی شاسی بلند که به وسایل اطفا حریق مجهز هستند از دیگر اقدامات سازمان جنگلها است ظرف یکی دو ماه آینده اجرا می شود.

وعده یکی دو ماه آینده مسئولان در حالی مطرح می شود که معلوم نیست آتش معطل تصمیم گیری متولیان می ماند و فعلا دست از سوزاندن می کشد یا نه!

فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها در پاسخ به اینکه اوج آتش سوزی جنگلها در همین یکی دو ماه تابستان رخ می دهد گفت: با توجه به بودجه محدود سازمان امکان اینکه زورتر از این موعد این خودرو های اطفا حریق در اختیار استان ها قرار گیرد وجود ندارد!

این سخنان مسئولان داغ دل بلوط‌ها را تازه می کند، اینجا سرمایه ارزشمند ملی به راحتی دود می شود ولی مسئولان از نبود امکانات و بودجه حرف می زنند تا خیال آتش راحت تر از همیشه باشد تا شعله ور شود و بسوزد و بسوزاند.

متخلفانی که دستگیر نمی شوند

کمبود امکانات و تجهیزات را که یک جای دل بلوط ها بگذاریم، به حلقه بعدی می رسیم و آن هم در نظر گرفتن جرایمی برای برخورد با متخلفان است که دست کم تا حدودی ابزار بازدارندگی در این زمینه باشند تا به راحتی متخلفان از زیر بار این تخلف رهایی پیدا نکنند.

بی توجهی نسبت به دستگیری و برخورد با متخلفان در حالیست که مطابق اعلام مسئولان درصد بالایی از آتش سوزی ها به صورت عمدی رخ می دهد. مدیرکل منابع طبیعی لرستان اعلام کرد ۹۵ درصد اتش سوزی ها را به دلیل دخالت عوامل انسانی است، با این حال هنوز هیچ متخلفی به خاطر آتش زدن سرمایه ملی به دستگاه قضایی کشانده نشده است.

جمیع مسائل و مشکلات یاد شده در عرصه میدانی مشاهده می شود در حالیست که امسال هزینه های زیادی برای برگزاری مانورهای بی نتیجه ای برگزار شد که قرار بود دردی از آتش سوزی های جنگلها و مراتع دوا کند.

مانورهای بی نتیجه

معصومه ابتکار که طی ماه جاری برای شرکت در مانور اطفای حریق جنگلها به یاسوج رفته بود در سخنانی گفت: برای جلوگیری از آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی و زاگرس مانور اطفای حریق در ۱۴ استان برگزار شده است تا برگزاری این مانور عاملی برای شناسایی کمبودها و نقاط ضعف دستگاه های مختلف عضو ستاد مدیریت بحران دراستان ها و سایرنهادهای متولی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل ها، منابع طبیعی و آبخیزداری در مواقع بروز آتش سوزی باشد.

وی در سخنانی متناقض با مسئولان سازمان جنگلها همچنین گفت: دولت برای جلوگیری از اطفای حریق در جنگل‌ها بودجه خوبی را برای سازمان محیط زیست در نظر گرفته است و دستگاه های عضو ستاد مدیریت بحران در همه استان ها موظفند کمبودها و ضعف های خود را شناسایی و به سازمان حفاظت محیط زیست ارائه دهند.

به رغم این اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دست کم در استانی مانند لرستان که شاهد برگزاری این مانور بود شاهد نتایج مثبت آن نبودیم تا وسعت آتش سوزی ها در این استان از ۵۸۰ هکتار سال گذشته به ۱۸۰۰ هکتار طی امسال برسد، بلوطستان سوخته ای که نه شاهد بالگرد اطفای حریق بود و نه چشمش به جمال بودجه و تجهیزات اطفای حریق روشن شد. وسعت هزار هکتاری آتش سوزی اخیر کوهدشت با شاخ و برگ درختان خاموش شود.

وقتی غافل شدیم

سمیه قربانی کارشناس منابع طبیعی به نقش کم توجهی مسئولان به توصیه های متخصصان و کارشناسان برای ارتقای سطح حفاظت از جنگلها و مراتع اشاره می کند تا بگوید: امیدواریم مدیران دولتی به خودشان بیایند و با حساسیت بیشتری به انجام وظایف‌شان مبادرت ورزند.

قربانی با بیان اینکه استفاده از توان مشورتی و البته رایگان متخصصان حوزه‌های مختلف غیر دولتی در همه‌ جای دنیا مرسوم است، ادامه می دهد: در شرایطی که متخصصان و کارشناسان زیادی در انجمن‌های مردم‌نهاد دلسوزانه فعالیت می‌کنند، مدیران دولتی زحمت شنیدن حرف‌های آن‌ها را هم به خودشان نمی‌دهند.

وی بر لزوم استفاده از توان و قدرت تشکل‌های اینچنینی تاکید می کند و یادآور می شود: متأسفانه ساختار تعاونی‌ها در لرستان به درستی جا نیفتاده است، می‌توان با واگذاری جنگل‌ها به مردم در قالب تعاونی‌ها به گونه‌ای پیش رفت که هم آن‌ها از جنگل‌ها درآمد کسب کنند و در قبال آن، از منابع طبیعی محافظت کنند.

مقربانی با تأکید بر لزوم استفاده از نرم‌افزارهای به‌روز و تکنولوژی‌های امروزی برای صیانت از جنگل‌ها معتقد است که متأسفانه در این زمینه از همه‌ ظرفیت‌های قانونی کشور استفاده نمی شود.

وی اضافه می کند: متأسفانه روند تخریب منابع طبیعی و جنگل‌ها به گونه‌ای سریع و گسترده است که می‌توانیم بگوییم هرگز قادر نخواهیم بود آن‌ها را به حالت اولیه برگردانیم.

سید محمد قاسمی فعال محیط زیست نیز به خلاء آمارهای واقعی در زمینه‌ حجم تخریب جنگل‌ها اشاره کرده و می گوید: در زمینه‌ی آتش‌سوزی کوهدشت در استان لرستان آمار اداره‌کل منابع طبیعی ۱۰۸۰ هکتار اعلام شده، این در حالی است که آمار واقعی بیشتر از سه هزار هکتار است.

وی به کمبود امکانات و نیرو نیز اشاره کرده و با یادآوری اینکه بر اساس استاندارد برای هر ۵۰۰ هکتار عرصه‌ جنگلی یک جنگلبان باید وجود داشته باشد،ادامه می دهد: در کشور ما برای هر ۷۰ هزار هکتار عرصه‌ جنگلی یک جنگلبان داریم که خود این مسأله بیانگر همه چیز است.

قاسمی بر اهمیت راه‌اندازی گشت‌های حفاظتی تاکید می کند و می گوید: در بخش هایی که دارای بیشترین پوشش جنگلی هستند باید گشت های حفاظتی را راه‌اندازی کنیم.

مظفر افشار پدر بلوط لرستان نیز معتقد است که ایجاد آتش‌بُر یکی از راهکارهای مناسب و بدون هزینه‌ای است که در مهار آتش‌سوزی‌ها تأثیر بسیار زیادی دارد که برای اجرای آن می‌توان از نیروهای بومی استفاده کرد.

وی معتقد است که تخریب جنگل‌ها به دست انسان بسیار بیشتر از پدیده‌ی زوال بلوط عرصه‌های جنگلی را با خطر نابودی مواجه کرده است، و می گوید: نباید پدیده‌ خشکیدگی بلوط‌ها همه‌ حواس ما را به خودش معطوف کند و از تخریب‌های گسترده‌ی انسانی غافل شویم.

این مسئول حرف نمی زند!

این سخنان فعالان محیط زیست در حالیست که بسیاری از کارشناسان معتقدند که سوء مدیریت و عدم تدبیر برای پیشگیری و مقابله با آتش سوزی، امسال را برای جنگلها و مراتع کشور به سال سخت و وحشتناکی تبدیل کرد.

با این حال هیچ اثری از عذرخواهی یا استعفای هیچ مسئول بی تدبیر و سهل انگاری دیده نشد تا فعلا مدیرکل منابع طبیعی ایلام تنها قربانی آتش سوزی های جنگلها و مراتع باشد؛ هرچند که زمزمه برکناری یکی دیگر از مدیران کل منابع طبیعی استانهای غربی کشور نیز به گوش می رسد.

برکناری مدیران صف و سکوت مدیران ارشد و میانی در زمینه قصور احتمالی و سهم آنها در نابودی سرمایه های ارزشمند ایران اسلامی در نوع خود قابل تامل است تا همچنان مردم و بسیاری از فعالان محیط زیست و منابع طبیعی منتظر آسیب شناسی در زمینه دود شدن جنگلها و مراتع کشورمان باشند، آسیب شناسی که اگر منصفانه انجام شود سهم سوء مدیریت در آن ملموس خواهد بود.

به نظر می رسد تکمیل حلقه صیانت و حفاظت از جنگلها و مراتع در مقابل تخریب و آتش سوزی نیازمند فرهنگ سازی و آموزش به منظور پیشگیری در گام اول، تجهیز امکانات اطفای حریق در گام دوم و در نهایت در گام بعدی برخورد با متخلفان است، که نقش مدیریت در همه حلقه های این زنجیره مشهود است.

هنوز صدای هوار «کشماهور می آید»، هنوز سنجاب ها در خاکستر جهنمی «بهشت کوه» سوگوارند و هراسان این سو و آن سو می دوند و انگار در فراق بلوط ها جنون آمیز به دشت سوخته زده اند، همچنان دامن زاگرس بوی کبک سوخته می دهد و لاک پشت ها نتوانسته اند از دل آتش بیرون بزنند...

پرده پرده این اکران تلخ بر صحنه طبیعت ایران همچنان ادامه دارد ولی هنوز «هیچ مسئولی حرف نمی زند» و خبری از عذرخواهی و استعفا نیست، حتی کسی نیست که داغداری بلوطستان را تسلیت بگوید.