دست‌درازی به «جهنم»!

 سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی در نامه‌ای مجوز قانونی اکتشاف "منگنز" از معدنی در نزدیکی چاه «جهنم» را صادر کرد، غاری در 195 کیلومتری شهرستان طبس، 85 کیلومتری عشق‌آباد، واقع در کوهستان یخاب و در نزدیکی روستای تپه‌طاق با مردمی که خواهان حفظ این غار هستند، نه اکتشافات معدنی در آن.

طایفه ایلخانی نسبت به اکتشافات بی ثمر در این منطقه و تخریب‌هایی که به خاطر اکتشافات ابتر معدنی به منابع طبیعی وارد شده، معترض است و این اعتراض را برای جلوگیری از تکرار اتفاقات گذشته در غار جهنم نیز به اطلاع مسؤولان خراسان جنوبی رسانده و خواستار شناسایی، ثبت و حفظ منابع طبیعی، میراث فرهنگی و محیط زیست این منطقه شده است.

با این حال معدن‌کاران بدون توجه به خواسته مردم، دکل حفاری خود را طبق گفته‌های دهیار تپه‌طاق حدود 100 متری دهنه چاه جهنم کار گذاشته، اگرچه رییس کارگروه غارشناسی خراسان جنوبی که مدیرکل محیط زیست این استان هم است، می‌گوید: «فاصله دکل حفاری تا دهنه غار بیشتر از این‌ها است»، اما طبق نامه اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، در دی‌ماه سال 93، هرگونه اقدامی که از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی تا شعاع یک کیلومتری دهنه غار رخ دهد، ممنوع است.

دکل هنوز عملیات حفاری را شروع نکرده، اما دهیار تپه طاق می‌گوید؛ دیده که مته‌ها را نصب کرده‌اند و دکل هر آن آماده‌ی کار است.

محمدرضا ایلخانی می‌گوید: پروانه اکتشاف معدن برای استخراج منگنز از آن منطقه صادر شده، اما اینطور که معدن‌کاران دکل حفاری را نزدیک غار چاهی جهنم نصب کرده‌اند، این احتمال می‌رود که قصدشان برداشت از داخل غار نیز باشد، چرا که جنس غار مرمرین است.

او به نامه اخیر سازمان صنعت، معدن و تجارت اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این نامه اجازه قانونی به معدن‌کاران برای حفاری در منطقه را داده و صراحتا نوشته که کسی نباید مزاحم آن‌ها شود.

این سازمان حتی در جوابیه‌ای که به یکی از رسانه‌ها در اعتراض به انعکاس خبر تخریب غار جهنم با صدور مجوز اکتشاف معدن داده، اعلام کرده که «در جلسه کارگروه غارشناسی استان در 27 بهمن‌ماه سال 93، نماینده اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی حضور داشته و با توجه به بازدیدی که نماینده این سازمان از محدوده غار داشته، اعلام شد هیچ‌گونه آثار تاریخی در منطقه مشاهده نشده و با فعالیت معدنی در آن منطقه موافقت می‌شود. مراتب در نامه‌ی 28 بهمن‌ماه اعلام شده و پروانه اکتشاف نیز در 28 بهمن‌ماه (همان روز) صادر شده است.»

دفاع سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی از صدور مجوز اکتشاف در آن منطقه با وسط کشیدن پای اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، درحالی صورت گرفته که این اداره در نامه‌ای به تاریخ 10/ 7/ 93 و به شماره 3006/ 148/ 942 صراحتا به ارزش طبیعی و ضرورت حفاظت از آن تاکید کرده است.

در این نامه آمده است: «غار جهنم در منطقه چاه‌تم، بخش دستگردان شهرستان طبس واقع شده، این اثر از نظر مطالعات زمین‌شناختی، سنگ‌شناسی و زمین‌ساختی از اهمیت برخوردار است و علاوه‌بر آن پس از تدوین ضوابط گردشگری به منظور جلوگیری از ایجاد خسارات ناشی از حضور مستمر انسان می‌تواند به جاذبه گردشگری تبدیل شود. مطالعه و پژوهش در این اثر طبیعی در صورت تامین اعتبار آغاز خواهد شد.»

همچنین در ادامه‌ی این نامه اقدامات حفاظتی و خط قرمزها در حریم و محدوده غار نیز متذکر شده است؛ « با توجه به این که طبق ماده 60 فصل سوم و ماده 16 فصل پنجم آیین‌نامه شماره 3876717792 مورخ 29/ 1/ 89 مصوب هیأت وزیران مسؤولیت حفاظت و نگهداری غارهای خارج از مناطق 4گانه و همچنین پیگیری موارد حقوقی مربوط به آن‌ها به عهده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است، لذا ضوابط مربوط به غار جهنم و حریم آن به شرح زیر به استحضار می‌رسد؛

1) به مرکزیت دهانه غار جهنم واقع در منطقه چاه تم بخش دستگردان شهرستان طبس تا شعاع یک کیلومتری پیرامون آن هرگونه اقدام از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی که منجر به تغییر وضعیت طبیعی محل شود، ممنوع است.

2) صدور هرگونه مجوز بهره‌برداری معدن در این محدوده ممنوع است.

3) آسیب رساندن، کندن، خارج کردن ساختارهای زمین ساختی داخل غار و هرگونه تغییر در سیمای طبیعی غار و حریم ذکر شده (شعاع یک کیلومتر) به استثناء موارد پژوهشی، غلمی و غارنوردی که به تایید کارگروه غارشناسی و سازمان میراث فرهنگی خواهد رسید، ممنوع است.

4) هرگونه عملیاتی که منجر به تغییر فون و فلور غار شود و یا شرایط زیست موجودات زنده درون غار را برهم زند، ممنوع است.

5) انجام هرگونه عملیات انفجار و آتش‌باری خارج از محیط غار منوط به دریافت مجوز کتبی از کارگروه غارشناسی خواهد بود.

6) تخلیه مستقیم و غیرمستقیم هر نوع فاصلاب انسانی، صنعتی و معدنی و نیز دفن هر گونه پسماند در غار و حریم پیرامون آن ممنوع است.

7) احداث جاده منتهی به دهانه غار جهنم صرفا با تایید کارگروه مجاز خواهد بود.

8) نصب هرگونه دکل در نزدیکی دهنه غار ممنوع است.»

رونوشت این نامه نیز در اختیار سازمان صنعت، معدن و تجارت و مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی، فرماندار طبس، بخشدار دستگردان، فرمانده یگان حفاظت و رییس میراث فرهنگی و گردشگری طبس قرار دارد.

ایلخانی ‌دهیار تپه طاق می‌گوید: این نامه تکیف غار جهنم را مشخص کرده، اما در آخرین جلسه کارگروه غارشناسی که سال پیش تشکیل شد، ارزش ماده معدنی غار را بیشتر دانستند و به برداشت از آن رأی دادند.

او که خودش فارغ‌التحصیل رشته زمین‌شناسی است، می‌گوید: ما مخالف توسعه نیستیم، بلکه خواستار توسعه پایدار هستیم، توسعه فقط به معنی برداشت ماده معدنی نیست. ما مخالف معدن‌کاری هم نیستیم، ولی بهتر است موقعیت‌ها اهم و فی‌الاهم شود. برداشت معدن مفیدتر است یا کارآفرینی و حفظ منابع طبیعی؟

وی اضافه می کند: در این منطقه چندین اکتشاف معدنی صورت گرفته، اما چون بدون کارشناسی بوده، به نتیجه نرسیده و بی‌سرانجام با صرف هزینه و تخریب محیطی بسیار رها شده است. در همین 5 کیلومتری تپه طاق این اتفاق افتاده و مردم به خاطرش به دادگستری شکایت کرده‌اند.

او با بیان این درخواست که پیش از آغاز هر کاری در غار جهنم، کارشناسی صورت گیرد، می‌گوید: مسؤولان همکاری کنند و یک گروه از کارشناسان و غارشناسان را به منطقه بیاروند تا با مطالعه و تحقیق، اقدام بعدی انجام شود تا هم معدن‌کار و هم مردم ضرر نکنند.

ایلخانی ادامه می‌دهد: شغل مردم این منطقه که بیشتر عشایر هستند، دامداری است و درخواست آن‌ها شناسایی و حفاظت از منابع طبیعی، میراث فرهنگی و محیط زیست منطقه است. با کارشناسی دقیق می‌توان به خواسته رسید و منابع را برای آیندگان حفظ کرد.

پرویز آرامنش، ‌ مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی که ریاست کارگروه غارشناسی این استان را نیز برعهده دارد، تایید می‌کند؛ پیش از انجام هر اقدامی در «جهنم» باید آن را کارشناسی کرد، برای همین از تعامل با انجمن غارشناسان ایران خبر می‌دهد که قرار است اوایل شهریورماه سفر تحقیقاتی و کارشناسی به این منطقه داشته باشند تا قابلیت‌های جهنم را مشخص کنند و بر آن اساس تصمیم‌گیری شود.

با این حال او معتقد است، «جهنم» غار نیست، بلکه گودال و یا حفره‌ای درون کوه است که احتمالا از فرونشست زمین حاصل شده است، می‌گوید: حتی کارشناسان صنعت و معدن هم این موضوع را تایید کرده‌اند که این حفره از فرونشست آهکی بوجود آمده است.

آرامنش تمایل چندانی ندارد به بحث وارد شود، می‌گوید: منطقه را دیدم، اما داخل جهنم نرفتم چون چاه عمیقی بوده، در هر حال منتظر نظر کارشناسی می‌مانیم تا هر اقدامی را بعد از آن انجام دهیم.

او سپس اطمینان می‌دهد؛ جهنم تخریب نشود و می‌گوید: پیگیر هستیم و حواس‌مان جمع است که چاه جهنم تا زمان اعلام نظر کارشناسی تخریب نشود.

با آن‌که مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی یادآور می‌شود؛ این سازمان طبق قانون نمی‌تواند به مسائل مربوط به غارهایی که خارج از مناطق چهارگانه هستند وارد شود و این موضوع در حوزه‌ی اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، اما تا کنون مسؤولان این اداره در خراسان جنوبی به آن‌چه در انتظار غار چهای جهنم است، واکنشی نشان نداده‌اند.