شورای نگهبان؛ ناظر یا مجری انتخابات؟

رییس جمهوری به تازگی در سخنانی بر ضرورت های استقلال فرایندهای اجرا و نظارت در برگزاری انتخابات تاکید کرد و آن را شرط لازم برای یک انتخابات سالم و با شکوه در کشور دانست. پیام اصلی سخنان روحانی چه بود و چرا او در این برهه به این مساله اشاره کرد؟

ایرنا نوشت: در نشست مشترک هیات دولت و استانداران سراسر کشور که چهارشنبه ی هفته ی گذشته برگزار شد، «حسن روحانی» رییس جمهوری با اشاره به حساسیت برنامه ریزی و آینده نگری در شرایط پس از توافق هسته یی، سخنان مهمی را درباره ی مسایل مهم پیش روی کشور بیان کرد.

انگشت نهادن بر ضرورت حضور پرشور و مشارکت بیشینه ی مردم و گروه های سیاسی در رخدادهای سیاسی مهم پیش رو یعنی انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان و تاکید بر جدا بودن نظارت و اجرا در فرایند انتخابات از برجسته ترین سخنان رییس جمهوری در این نشست بود.

در ارتباط با این سخنان باید گفت، انتخابات نمودی از جامعه ی مدنی و حرکت یک کشور به سوی توسعه ی سیاسیِ پایدار است و همچنین در مسیر استیفای حق مردم در تعیین سرنوشت و شکل گیری یک حکمرانی خوب گامی مهم به شمار می رود.

جدا از معیارهای عمومی و پذیرفته شده در زمینه ی برگزاری انتخابات های مردمسالارانه، هر کشور و جامعه یی قوانین و چارچوب های حقوقی خود را دارد و برگزاری انتخابات نیز در آن ممکن است دارای تفاوت هایی با دیگر نظام های مردمسالار باشد.

در همین پیوند، یکی از ویژگی های نظام انتخاباتی ایران تعریف نقش برای شورای نگهبان به عنوان ناظر و وزارت کشور در قامت برگزار کننده ی انتخابات است. البته با وجود جدا بودن حوزه ی مسوولیت دست اندرکارانِ نظارت و اجرا، گاه در برگزاری انتخابات، این 2 حوزه در هم آمیخته و امر نظارت در اجرا نیز وارد می شود که همین موضوع می تواند چالش هایی در فرایند انتخابات به وجود آورد.

با نظر به این موضوع و همچنین سخنان رییس جمهوری درباره ی جدایی 2 حوزه ی نظارت و اجرا در امر انتخابات، به بیان نکته هایی در این باره می پردازیم:

1- همچنان که اشاره شد، انتخابات شاخصی از جامعه پذیری نوین در هر کشور است و وجود آن در هر جامعه یی نشانه ی رعایت و احترام به حقِ مردم در تعیین سرنوشت خویش است. در جامعه ی مدنی، همه ی افراد از حقوق شهروندی برخوردار هستند و با داشتن حق رای می توانند در تعیین سرنوشتِ خود و مدیریت جامعه یی که در آن زندگی می کنند دخالت داشته باشند.

در انتخابات ایران نیز همه قشرهای جامعه می توانند با هویت واقعی خود در انتخابات شرکت کنند و رای دهند و این امر نمودِ واقعی مشارکت شهروندان در اداره ی جامعه و سرنوشت کشور است. البته مشارکت به عنوان بُعدی از سرمایه ی اجتماعی یک کشور زمانی رنگ واقعی به خود می گیرد که اعتماد کامل نیز وجود داشته باشد یعنی مردم بتوانند به محفوظ ماندن رای خود اطمینان خاطر داشته باشند و به سلامت انتخابات در جامعه اعتماد کنند. همبستگی جامعه نیز در گروی وجود این 2 مولفه است و با تحقق آن می توان ادعا کرد که کشور دارای جامعه ی مدنی وسرمایه اجتماعی است.

2- رییس جمهوری در تشبیهی شورای نگهبان را «چشم» و دولت را در برگزاری انتخابات «دست» معرفی و تاکید کرده که چشم نمی تواند کار دست را بکند و از این رو نظارت و اجرا نباید مخلوط شود. با توجه به این دیدگاه و نیز روشن بودن امر نظارتِ شورای نگهبان در اصل 99 قانون اساسی و وظایف و شاخص های تعریف شده برای این نهاد، جدا سازی امر نظارت و اجرا در فرآیند انتخابات یک بایسته است.

از آنجا که در نظام سیاسی هر نظام مردمسالار، انتخابات اهمیتی اساسی دارد، ضرورت های نظارت و اجرای درست و قانونمند در آن بر کسی پوشیده نیست. با توجه به مراحل گوناگون انتخابات از ثبت نام نامزدها، گزینش و تایید شایستگی آن ها، تبلیغات، رای گیری، رسیدگی به تخلفات و ... نظارت امری مهم در همه ی این مرحله ها است و توانی مضاعف را می طلبد که رعایت امانت در حفظ رای شهروندان در فرایندی شفاف صورت گیرد. وظیفه ی شورای نگهبان در این زمینه چنان که در قانون اساسی نیز تعریف شده، نظارت در راستای دستیابی به این هدف ها در چارچوب های تعیین شده، بدون دخالت و وارد شدن در حوزه ی اجرایی است که خود ماموریتی جدا و توانبر به شمار می رود.

3- موفقیت در یک مجموعه و نظام زمانی به دست می آید که هر عضوی با توجه به اهداف و وظایف تعیین شده، کار خود را به درستی انجام داده و در حوزه ی فعالیت و عمل دیگر اعضا وارد نشود. در این صورت می توان انتظار داشت عملکرد هر نهاد برکنار از اختلال در دیگر بخش ها به پویایی و کارکرد درست نظام بیانجامد.

با توجه به اینکه در انتخابات، فرایندهای نظارت و اجرا در راستای حفظ سلامت و صداقت به عنوان یک هدف مهم، کارویژه های خود را دارد، دخالت یکی در دیگری ممکن است مردم و گروه های گوناگون جامعه را در مورد سلامت و صداقت انتخابات به شک اندازد و این امر در بلند مدت زمینه های از بین رفتن اعتماد، پایین آمدن مشارکت، از میان رفتن همبستگی جامعه و به خطر افتادن موجودیت نظام سیاسی کشور را فراهم می کند.

4- با توجه به اینکه انتخابات مجلس شورای اسلامی و نیز خبرگان رهبری در اسفندماه امسال بر گزار می شود، همچنین افزایش امیدواری جامعه در پی لغو تحریم ها، در احزاب و جناح های سیاسی کشور نیز اعتماد و امیدواری بیش از پیش افزایش یافته و همین امر موجب شده که آنان برای شرکت و نامزدی در انتخابات پیش رو، اعلام آمادگی کنند.

تاکید رییس جمهوری بر جدا بودن امر نظارت و اجرا و بیطرفی در انتخابات، برخی تردیدها و شبهه ها نسبت به سلامت انتخابات و سوگیری های سیاسی، حزبی و جناحی را که ممکن است در روند تداخل وظایف این 2 حوزه شکل گرفته باشد، تا اندازه زیادی از میان می برد و همین امر تضمینی در مشارکت سیاسی همه ی افراد جامعه و تاییدی در سلامت و شفافیت انتخاباتی خواهد بود.