اغتشاشات شبکه‌های اجتماعی در فاجعه منا

این روزها هر اتفاقی که بخش قابل توجهی از جامعه را درگیر خود کند، به سرعت با واکنش گروه‌ها و فعالان شبکه‌های اجتماعی هم همراه می‌شود. این اتفاق می‌تواند یک صحنه‌ی بحث برانگیز در یک سریال تلویزیونی باشد یا راه‌اندازی کمپین تحریم خرید خودروی داخلی و حالا فاجعه منا.

کشته شدن حجاج در منا حادثه بسیار غم‌انگیزی بود که طی آن بسیاری از هموطنان عزیزمان جان خود را از دست دادند. وقوع این حادثه بسیاری را مستقیما در معرض آسیب قرار داد و افرادی نزدیکان خود را بر اثر این حادثه از دست دادند. تعداد زیادی هم مفقود هستند که نگرانی وابستگان این افراد، نگرانی عمومی را به کل جامعه ما تسری داده است.

اما شبکه‌های اجتماعی که در بدو حادثه، با انتشار اخبار و عکس‌های دست اول، توانستند حتی در مقطعی از رسانه‌های رسمی پیشی بگیرند، در ادامه نتوانستند این روند را حفظ کنند و واکنش‌های هیجانی از سوی فعالان این شبکه‌ها، بعضا به انتشار اخبار متناقض و همچنین اظهار نظرهای غیرکارشناسی منجر شد.

رییس ستاد حج و زیارت سازمان صداوسیما در مصاحبه‌ای با ایسنا با یادآوری اینکه نزدیک به 65 هزار زائر ایرانی در مکه هستند و این یعنی میلیون‌ها نفر در ایران در چشم‌انتظاری به سر می‌برند، از فعالان شبکه‌های اجتماعی درخواست کرد که از انتشار اخبار ضد و نقیض پرهیز کنند؛ چرا که هر اندازه این نوع اخبار بیشتر منتشر شود، خانواده‌های بیشتری دچار نگرانی می‌شوند.

اما یک استاد جامعه‌شناسی درباره‌ی عملکرد شبکه‌های اجتماعی در فاجعه منا توضیحاتی را ارائه داد و به نقد آن پرداخت.

طهمورث شیری در گفت‌وگو با خبرنگار بخش رسانه ایسنا، درباره‌ی اینکه با توجه به موج خبری ایجاد شده در شبکه‌های اجتماعی، سهم رسانه‌های رسمی در این قضیه چیست و چطور می‌شود این اخبار متناقض را کنترل کرد؟ گفت: در فضای جدید ایجاد شده بحث کنترل کم کم رنگ باخته است، به ویژه که بحث فیلترینگ در کشور ایران عملیاتی نشده و از طرفی شبکه‌های اجتماعی کار خودشان را انجام می‌دهند؛ بنابراین ما باید خودمان را برای این بحث‌ها آماده کنیم. شبکه‌های اجتماعی نهایتا به یکسری گروه‌هایی محدود می‌شوند که برای خودشان یک مدیر گروه تعریف می‌کنند که شاید مدیرگروه‌هایشان هم از لحاظ کنترل و نظارت محتوای اخبار خیلی حرفه‌ای نباشند و گاهی می‌بینیم که همین مدیران گروه به افراد عضو در گروه‌های اجتماعی تذکر می‌دهند که خبرهای غیررسمی را وارد نکنند اما وارد می‌کنند. ما باید این شرایط را بپذیریم و خودمان را آماده کنیم؛ چراکه شبکه‌های اجتماعی را دولت‌ها به‌وجود نیاورده‌اند، بنابراین فعالیت‌شان هیچ محدودیتی ندارد.

این مدرس دانشگاه در عین حال پیشنهاد کرد: فعالیت شبکه‌های اجتماعی باید یک دوره گذار داشته باشد. در عین حال ما نباید به این فکر کنیم که همه خبرهایی که به دست مردم می‌رسند درست هستند. دوره گذار شبکه‌های اجتماعی، یک دوره‌ی بی‌نظمی است که باید طی شود. شبکه‌های اجتماعی در خیلی از مواقع در کنار اخبار درستی که منتشر می‌کنند، می‌توانند گاهی اغتشاشات فکری هم ایجاد کنند. مسلما در فضاهای اجتماعی گاهی سوء‌استفاده‌هایی هم می‌شود، پس باید این دوره گذار را طی کنیم.

او در ادامه عنوان کرد که چند روز پیش شخصا فریب شبکه‌های اجتماعی را خورد.

شیری توضیح داد: اخیرا در یک خبر جعلی مربوط به حوادث منا عنوان شده بود که روز شنبه به دلیل فاجعه منا همه جا تعطیل است. این متن را در شبکه‌های اجتماعی از طرف سخنگوی دولت جعل کرده بودند که صحت هم نداشت و شایعه بود و من این خبر را به همه دوستانم فرستادم و خیلی زود متوجه شدم که این خبر اصلا صحت ندارد. زمانی که قدرت تشخیص‌ مردم ما پایین باشد و شناخت خوبی نسبت به شبکه‌های اجتماعی نداشته باشند، در گام اول مجذوب آنها می‌شوند اما پس از اینکه چند بار خبرهای نادرست و شایعات منتشر شده در این شبکه‌ها تکذیب می‌شود، مردم نسبت به شبکه‌های اجتماعی محتاط‌تر می‌شوند.

وی سپس با اعتقاد بر اینکه اتفاقا در جاهایی رسانه‌های خودجوش حرف اول را می‌زنند، بیان کرد: ما نباید از الان به این فکر باشیم که برای فعالیت شبکه‌های اجتماعی خط‌کشی کنیم؛ بلکه یک دوره گذار داریم که این دوره باید حتما طی شود و کاری هم نمی‌توان کرد.

این استاد جامعه‌شناسی در پایان اظهارات خود به معایب شبکه‌های اجتماعی اشاره و تأکید کرد: شبکه‌های اجتماعی، گاهی ما را به سمت توهم‌گرایی و ذهن‌گرایی می‌برند و متأسفانه بسیاری از مردم ما به این شبکه‌ها عادت کرده‌اند. به طور کلی این شبکه‌ها موفق نخواهند شد ولی باید دوره گذار خود را بگذرانند. به نظرم این‌گونه موضوعات در تمام دنیا مساله محسوب نمی‌شوند اما در کشور ما مسئله هستند؛ چراکه ما همیشه دوست داریم همه چیز تحت نظارت خودمان باشد.

انتهای پیام