روایتی نزدیک از اتفاقات خیابان 204 منا

11 روز از فاجعه منا گذشته است، عربستان هنوز نتایج بررسی‌های خود از چگونگی این رخداد تلخ را اعلام نکرده است. مسؤولان جمهوری اسلامی ایران نیز به وطن بازنگشته‌اند تا نتایج علل وقوع این فاجعه را تشریح کنند.

  هرچند به طور کلی زمان برای قضاوت درباره دلایل وقوع این حادثه زود است، اما در گفت‌وگو با شاهدان عینی حادثه منا تلاش شده است تا زوایایی هر چند ناقص از این فاجعه انسانی و سهل‌انگاری دولت سعودی آشکار شود.

منا کجاست؟

منا مکانی است که حاجیان صبح روز عید وارد آن می‌شوند و به نماد شیطان سنگ می‌زنند؛ سپس قربانی کرده و با تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن مو و ناخن از احرام خارج می‌شوند. دو شب نیز در آن بیتوته کرده و روز یازدهم و دوازدهم هم به نماد سه گانه شیطان سنگ می‌زنند.

منا منطقه‌ای است با طول 3 هزار و 500 متر و عرض 600 متر. فاصله منا تا مسجدالحرام 7 کیلومتر و از تونل منا نیز فقط 4 کیلومتر با مکه فاصله دارد. رفت و آمد پیاده از منا به منطقه عزیزیه - محل اسکان ایرانیان در مکه - نیز بسیار آسان و نزدیک است.

منا 5 خیابان اصلی دارد

چادرهای ایرانیان دورترین منطقه به جمرات است. این فاصله سه کیلومتر است. در منا چند راه اصلی برای رفتن به جمرات است که عبارتند از: طریق المشاه، شارع الجوهره، سوق العرب، خیابان 204 و خیابان 206.

با توجه به محل استقرار چادرهای زائران ایرانی، بهترین مسیر برای زائران ایرانی خیابان 204 و سوق‌العرب است.

امروز، پنجشنبه دوم مهرماه است!

طلوع آفتاب عید قربان - پنجشنبه دوم مهرماه- زائران پس از یک شب اقامت در مشعر - در مشعر زائران همه کشورها بر روی زمین و بدون چادر و .... قرار دارند - و یک روز در عرفات، بالاخره چادر و جایگاهی می‌یابند! صبحانه‌ای خورده و چند بطری آب برداشته و برای رمی شیطان به طرف جمرات می‌روند.

خیابان 204، مسیر ایرانیان به جمرات

امسال نیز پلیس دفاع مدنی عربستان، بسیاری از زائران ایرانی را به خیابان 204 هدایت کرد. عرض این خیابان 10 متر و با طول سه کیلومتر است. دو طرف خیابان نیز چادرهای زائران کشورهای مختلف است که با نرده‌ها و فنس از خیابان جدا شده‌اند.

وقتی که در خیابان 204 به سوی جمرات قرار می‌گیری، دو فرعی عمده در آن نقش حیاتی دارند؛ یکی سمت راست با نام خیابان 223 که زائران کشورهای آفریقایی که از خیابان 206 حرکت کرده‌اند را به خیابان 204 منتقل می‌کند و دیگری خیابان 215 که در سمت چپ قرار دارد و به نوعی ترافیک خیابان 204 را باید کنترل کند؛ بدین گونه که بخشی از حجاج را به خیابان سوق‌العرب منتقل کند.

روز عید قربان چه اتفاق غیر متعارفی افتاد؟

عموما زائران از ساعت 8 صبح آرام‌آرام با هدایت پلیس - نیروهای پیشاهنگ - وارد خیابان 204 شدند. از ابتدا ترافیک بود، اما روان. ساعت 8 و 30 دقیقه ترافیک سخت شد و ساعت 8 و 45 دقیقه ترافیک کاملا قفل شد. 50 کاروان ایرانی در وسط خیابان 204 قرار گرفته بودند. امکان بازگشت نیست.

همه ساله پلیس چگونه ترافیک این خیابان را کنترل می‌کرد؟

هر سال پلیس در این مواقع بخش ابتدایی خیابان 204 را کنترل و زائران را به خیابان موازی یعنی سوق‌العرب هدایت کرده و سریعا خیابان 215 را برای رفتن حجاج به سوق‌العرب مهیا می‌کرد. اما امسال 215 بسته ماند!

مهمتر آنکه خروجی خیابان 204 هم با قرار دادن ماشین پلیس تقریبا بسته شده بود!

ساعت 9 صبح روز عید قربان

ساعت 9 صبح است و دمای هوا 47 درجه. خیابان 204 از تقاطع 223 تا تقاطع 215 ترافیک جمعیتی به گونه‌ای است که حقیقتا حجاج در حال پِرِس شدن هستند.

هنوز ورودی زائران با هدایت پلیس به خیابان 204 ادامه دارد و مهمتر آنکه هنوز خیابان 223 که منتهی به 204 می‌شود زائران آفریقایی وارد می‌شوند. خیابان 215 به سوق‌العرب نیز هنوز باز نشده . خروجی 204 نیز ماشین با گارد پلیس راه را مسدود کرده است.

از ساعت 9 امکان نفس کشیدن برای این تعداد حجاج سخت و محال شده و آب‌های همراه زائران پایان یافته است.

در بخشی از این منطقه مخصوصا افرادی که در وسط خیابان هستند، آرام‌آرام از هوش می‌روند، افرادی هم که در کناره خیابان هستند تلاش می‌کنند از فنس‌ها بالا رفته و خود را بالای خیمه‌ها برسانند، شاید بتوانند نفسی بکشند.

واقعه هولناک اتفاق افتاد

ساعت 9 و 30 دقیقه است. حجاج سپیدپوش به خاطر خستگی بیش از حد، قفل شدن حرکت، تشنگی و دمای بالای هوا دیگر رمق که هیچ، نفسی هم ندارند؛ اکثر از هوش رفته‌اند و هم چون برگ درخت بر زمین می‌افتند.

ساعت 10 صبح است. انبوهی از زائران از هوش رفته و برخی نیز از دنیا رفته به طور متراکم بر زمین افتاده‌اند. بسیاری شهادتین را گفته و خود را به خدا سپرده‌اند. صدای "یاحسین" های زائران کم جان شده است، تشنگی امان را بریده و هر لحظه افرادی که از هوش رفته‌اند را به سوی مرگ می‌کشاند.

جمعیتی که هنوز در ابتدای خیابان 204 هستند، که بسیاری از آنان نیز ایرانی‌اند، سعی می‌کنند برگردند تا حادثه بدتراز این نشود. امکان حرکت نیست. عمق فاجعه وسط خیابان تنگ و طولانی 204 مشخص نیست. هلیکوپتر بالای خیابان 204 است. نمی‌دانم چرا آب‌پاشی برای تلطیف هوا صورت نمی‌پذیرد.

امداد، امداد، امداد...

در ابتدا زائرانی که نیم توانی در بدن دارند، تلاش برای نجات دیگران به خرج می‌دهند. صحنه‌ها‌ی با شکوه از ایثار و انسانیت خلق می‌شود.

بالاخره ساعت 11 صبح امدادگران داوطلب از حجاج کشورهای مختلف از جمله ایران با توجه به تراکم جمعیت خود را به حادثه‌دیدگان می‌رسانند و بسیاری از مجروحین را نجات می‌دهند.

ساعت 12 صبح نیز گروهی از امدادگران سعودی به منطقه می‌رسند، اما کار اعزام مجروحین به بیمارستان‌ها به کندی پیش می‌رود.

منطقه امنیتی می شود

ساعت 13؛ تعداد نیروهای پلیس افزایش می‌یابد و منطقه امنیتی می‌شود. از ورود پزشکان و امدادگران کشورها جلوگیری می‌شود. هنوز مجروحان زیادی بر روی زمین هستند.

ساعت 14؛ مجروحین به همراه جانباختگان و گاها بدون امداد به مجروحین در کانتینر قرار می‌گیرند. جو کاملا امنیتی است.

ساعت 17؛ هنوز برخی از اجساد مطهر بر روی زمین قرار دارند.....

چند پرسش

عربستان سال‌ها تجربه حج 4 و حتی 5 میلیون نفری را داشته و حجاج بدون ترافیک اعمال خود در منا را انجام داده‌اند، چرا امسال با وجود جمعیت 2 و نیم میلیونی چنین اتفاقی افتاد؟

آیا تصاویر دوربین‌های پرشماری که در خیابان‌های منا و از جمله خیابان 204 نصب بوده در اتاق فرمان قابل مشاهده نبود؟!

واقعا چرا از ساعت 8 صبح با وجود ترافیک در خیابان 204، فرعی 215 برای هدایت حجاج به خیابان سوق العرب گشوده نشد، و این در حالی است که ترافیک در سوق العرب بسیار روان و در دیگر خیابان ها – شارع الجوهره و طریق المشاه – اصلا ترافیکی وجود نداشته است.

چرا بخش پایانی و خروجی خیابان 204 بسته شده بوده و با وجود ازدحام انسانی بازگشایی نشد؟

چرا پس از ازدحام در خیابان 204، ورودی‌های آن بسته نشد و دایما جمعیت به این خیابان تزریق شد؟

چرا با وجود دو مرکز دفاع مدنی در مجاورت خیابان 204 که مجهز به آب‌پاش هم هستند، داخل جمعیت آب پاشی نشد؟

چرا بلافاصله با حضور امدادگران بعثه کشورها و نظم دهی آنها اجساد شناسایی و جداسازی نشد و به مجروحین که با کمی آب قابلیت احیا داشتند کمک نشد؟

دیدگاه اولیه شاهدان و برخی از کارشناسان خبره بر«غیرطراحی، غیرعمدی و خطای انسانی» در این فاجعه و«کوتاهی، سوء تدبیرو مدیریت غلط» است و بدین علت باید دولت سعودی هرچه زودتر ضمن پذیرش مسئولیت سنگین حادثه، خود را در برابر پرسش های فراوان دنیای اسلام پاسخگو بداند.

هرچند قضاوت در مورد این فاجعه زود است.