20 فروردين، «روز ملي فن‌آوري هسته‌اي» است و امسال سالگرد آن در حالي برگزار خواهد شد كه درباره اعلام دستاوردهاي جديد هسته‌اي گمانه‌زني‌ها ادامه دارد. از ميان «توسعه سانتريفيوژ‌ها»، «مكان‌يابي و ساخت سايت‌هاي جديد غني‌سازي»، «توليد راديوداروي جديد»، «طراحي و ساخت راكتورها» و يا حتي «آغاز توليد برق در نيروگاه بوشهر»، كداميك مي‌تواند به‌عنوان دستاورد جديد هسته‌اي كشورمان معرفي مي‌شود.

به گزارش ايسنا، در شهريور 1385، ‌20 فرودين‌ماه به عنوان «روز ملي فن‌آوري هسته‌اي»‌ نامگذاري شد. بيستم فروردين‌ماه روزي است كه دانشمندان ايراني در كم‌تر از دو دهه موفق به تكميل كامل چرخه سوخت هسته‌اي و وارد كردن ايران به جمع معدود كشورهاي دارنده چرخه كامل سوخت هسته‌اي شدند. مردم ايران اين روز را به خاطر تلاش گرانقدر فرزندان‌شان گرامي مي‌دارند؛ تلاشي كه سال‌ها با وجود فشارهاي سياسي،‌ اقتصادي بين‌المللي و تهديد‌هاي نظامي از سوي آمريكا و هم‌پيمانانش و در سال‌هاي اخير با صدور قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران تاكنون ادامه داشته است.

در آستانه روز ملي فن‌آوري هسته‌اي عملكرد يك‌ سال گذشته سازمان انرژي اتمي در پيشبرد برنامه صلح‌آميز هسته‌اي كشورمان مورد بررسي قرار داده شده است.

توسعه سانتريفيوژ‌ها

تمركز سازمان انرژي اتمي بر روي آزمايش نسل‌هاي جديد سانتريفيوژ كه علاوه بر توان جداسازي بالا، مقدار توليد در واحد زمان را افزايش مي‌دهد در كنار برنامه‌ريزي براي نصب ساتتريفيوژ در تاسيسات فردو در سال جاري و مكان‌يابي و ساخت يك تاسيسات ديگر غني‌سازي احتمالا در سال جاري، از جمله اقدامات انجام شده و برنامه‌ريزي شده براي سال 90 در اين زمينه است.

علي‌اكبر صالحي ـ رييس پيشين سازمان انرژي اتمي ـ در گراميداشت 20 فروردين 89 در سخنراني خود در تهران از نسل سوم سانتريفيوژها رونمايي كرد. به گفته صالحي پس از آن‌كه نسل سوم سانتريفيوژ آزمايش‌هاي مكانيكي‌اش را با موفقيت به پايان رساند، انتظار مي‌رود بر اساس محاسبات، ماشين مورد نظر در آزمايش‌هاي گازدهي پيش‌رو از توان جداسازي حدود ‌10 كه تقريبا شش برابر توان جداسازي ماشين‌هاي نسل اول است، برخوردار باشد. نكته‌ حائز اهميت در اين نسل از ماشين‌هاي سانتريفيوژ، دستيابي به قطر ‌200 ميلي‌متر است. نتيجه اين دستاورد اين است كه علاوه بر افزايش توان جداسازي، مقدار توليد در واحد زمان در اين ماشين‌ها افزايش مي‌يابد.

همچنين بنا بر گزارش آژانس، ايران اقدام به طراحي زنجيره‌هاي 174 تايي و آزمايش آن‌ها در يك سال گذشته كرده است.

بر اساس آخرين گزارش مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران در 19 ژانويه سال 2011 دو آبشار سانتريفيوژ 164 جديد (آبشار 4 و 5) را در منطقه‌ تحقيق و توسعه نصب كرده و به اين دو آبشار كه يكي از آن‌ها شامل سانتريفيوژ‌هاي IR-4 و ديگري شامل سانتريفيوژهاي IR-2m است، UF6 طبيعي تزريق كرده است.

بر اساس اين گزارش آژانس در حال حاضر ايران هم‌چنان حدود 9 هزار سانتريفيوژ نصب شده در نطنز در سالن A و تنها در سه واحد در اختيار دارد و كار نصب در پنج واحد ديگر اين سالن نيز ادامه دارد. از مجموع ماشين‌هاي نصب شده در سالن A، به بيش از 5 هزار سانتريفيوژ خوراك‌دهي مي‌شود. هم‌چنين تاكنون 3606 كيلوگرم اورانيوم با غناي پايين توليد كرده است.

توليد سوخت با غناي 20 درصد

پس از آن‌كه آمريكا و هم‌پيمانانش توافق بر سر بيانيه تهران ميان ايران، برزيل و تركيه را بر سر مبادله سوخت با غناي پايين با سوخت با غناي 20 درصد را با وجود تاييد‌ها و نامه‌نگاري‌هاي قبلي با رييسان‌جمهور برزيل و تركيه ناديد گرفته و از آن عبور كردند و با توجه به ضرورت تامين مواد اوليه براي ساخت سوخت رآكتور تحقيقاتي تهران يعني اورانيوم با غناي ‌20 درصد و همكاري نكردن كشورهاي داراي مواد هسته‌اي با ايران براي تامين سوخت مورد نياز رآكتور تحقيقاتي ـ پزشكي تهران، به دستور رييس‌جمهور يك زنجيره در كارخانه غني‌سازي نيمه‌صنعتي نطنز آماده‌سازي و راه‌اندازي شد كه هم‌اكنون اين زنجيره به خوبي مشغول به كار و توليد است. در كارخانه آزمايشي غني‌سازي سوخت PFEP آبشارهاي 1 و 6 كه هركدام مي‌توانند تا 164 ماشين را شامل شوند براي توليد LEU با غناي تا 20 درصد از U-235 طراحي شده است.

سال گذشته در روز ملي فن‌آوري هسته‌اي نيز اولين نمونه‌ سوخت مجازي رآكتور تحقيقاتي تهران رونمايي شد.

بر اساس گزارش آژانس مجموع تقريبي 6/43 کيلوگرم UF6 با غناي 20 درصد U-235 از زمان آغاز اين فرآيند در فوريه 2010 توليد شده است كه اين مقدار بايد تاكنون افزايش يافته باشد. در حال حاضر رآكتور تحقيقاتي تهران يك هفته در ميان فعاليت مي‌كند.

بر اساس آخرين گزارش يوكيا آمانو،‌ ايران تا 9 ـ 8 فوريه 2011 هنوز نصب تجهيزات براي تبديل UF6 غني شده تا 20 درصد اورانيوم 235 به U308 براي توليد سوخت براي TRR را آغاز نكرده است. ايران عنوان كرده كه نصب اين تجهيزات تا ژوييه 2011 (تيرماه 90) تكميل خواهد شد.

سايت فردو

ايران در سپتامبر 2009 به آژانس اطلاع داد که در حال ساخت کارخانه غني‌سازي سوخت فردو (FFEP) در نزديکي شهر قم است. ايران هدف اين تاسيسات را توليد UF6 با غناي تا 5 درصد از U-235 اعلام كرد كه مجموع تقريبي 3000 سانتريفيوژ را در خود جاي دهد.

آژانس تاييد کرده است که ساخت تاسيسات فردو در حال انجام است و تا 19 فوريه 2011 (اوايل اسفند 89) هيچ سانتريفيوژي به اين تاسيسات وارد نشده است. در عين حال ايران در 21 فوريه 2011 (2 اسفند 89) به آژانس اعلام كرد كه «تا تابستان 2011» مواد هسته‌اي را به آبشارها تزريق خواهد كرد.

مكان‌يابي و ساخت 10سايت جديد غني‌سازي

در آبان‌ماه 88 تصميم براي شناسايي 10سايت غني‌سازي در دولت به تصويب رسيد و اين موضوع به سازمان انرژي اتمي محول شد. بر اساس اعلام آژانس و بنا به اعلام ايران تصميم‌گيري درباره پنج سايت‌ از 10 سايت گرفته شده است و قرار بوده است ساخت يکي از آن‌ها تا پايان سال 89 (20 مارس 2011) يا آغاز سال 90 شروع شود. براين اساس انتظار است در سال جديد آغاز ساخت يك سايت جديد غني‌سازي را شاهد باشيم.

هم‌چنين علي‌اكبر صالحي در ابتداي سال 89 درباره اكتشاف معادن و استخراج اورانيوم، اعلام كرده بود: «در اواخر سال ‌88 در منطقه‌ اكتشافي ناريگان در استان يزد ذخاير اورانيوم قابل توجهي شناسايي و كشف شد كه عمليات اكتشافي تكميلي آن در حال انجام است و در ساير حوزه‌هاي زمين‌شناسي كشور از جمله حوزه‌هاي رسوبي مستعد در مناطق مختلف كشور عمليات اكتشاف اورانيوم در فازهاي مختلف به صورت فراگير در حال پيگيري است.»

وي درباره عمليات آماده‌سازي و تجهيز معدن اورانيوم ساغند يزد گفته بود: «بهره‌برداري از اين معدن در آينده‌ نزديك آغاز خواهد شد.»

به گزارش ايسنا، فاز اول معدن ساغند يزد بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي از پيش انجام شده بايد اوايل سال 89 به بهره‌برداري مي‌رسيد كه اين برنامه تاكنون به تاخير افتاده است.

بر اساس گزارش رئيس وقت سازمان انرژي اتمي در فروردين سال گذشته عمليات استخراج كانسنگ اورانيوم از معدن گچين بندرعباس و توليد كيك زرد (U3O8) در مقياس صنعتي در كارخانه‌ توليد كيك زرد بندرعباس (BUP) در حال انجام است.

صالحي قول داده بود كه محصولات توليد شده كارخانه بندرعباس در آينده نزديك تحويل مجتمع تبديل اورانيوم اصفهان شود. بر اين اساس اولين محصول كيك زرد توليدي كارخانه بندرعباس آذرماه سال 89 با حضور دكتر علي‌اكبر صالحي به مجتمع سوخت رآكتورهاي هسته‌اي اصفهان وارد شد.

او در مراسم ورود اولين محصول توليدي كارخانه بندرعباس به اصفهان به ايسنا گفت: «ما بخش قابل توجهي از كيك زرد را از طريق بندرعباس تامين مي‌كنيم و اميدواريم در چند سال آينده بتوانيم تامين تمامي موجودي مورد نيازمان در داخل كشور دست يابيم."

همچنين آژانس در آخرين گزارشش درباره ايران و در بازرسي انجام شده در فوريه 2011 آژانس وجود هفت بشكه 200 ليتري كه ايران عنوان كرده، حاوي كيك زرد توليد شده در بندرعباس است را ملاحظه كرده است.

تاسيسات UCF اصفهان

تاسيسات فرآوري اورانيوم اصفهان از حدود يك سال پيش تاكنون در بخش توليد اورانيوم با غناي پايين در مرحله تعمير و نگهداري قرار دارد، اما در بخش‌هاي ديگر به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.

بر اساس گزارش آژانس، ايران در نامه‌اي به تاريخ 4 ژوييه 2010 آژانس را مطلع كرد كه UCF كار خود را به صورت كامل از تاريخ 23 سپتامبر از سر خواهد گرفت اما اين كارخانه تا 9 ـ 8 فوريه 2011 كه آژانس يك بازرسي در آن انجام مي‌دهد در حال انجام تنظيمات بوده است.

رئيس وقت سازمان انرژي اتمي در آذرماه سال 89 در اصفهان درباره وضعيت تعمير و نگهداري كارخانه UCF اظهار كرد: «اميدواريم در آينده نه چندان دور اين كارخانه كارش را شروع كند."

بر اساس گزارش اخير آژانس درباره ايران با توجه به اين كه از 10 اوت 2009 تاكنون هيچ UF6 در UCF توليد نشده است، مقادير كلي اورانيوم توليد شده در UCF از مارس 2004 تاكنون هم‌چنان 371 تن در قالب UF6 است (كه بخشي از آن به FEP و PFEP منتقل شده است) و البته تحت كنترل و نظارت آژانس است.

تبديل اورانيوم و توليد سوخت

بر اساس آخرين گزارش آژانس در نامه‌ مورخ 6 فوريه 2011، ايران به آژانس اطلاع داد كه در نيمه فوريه 2011 قصد دارد آزمايشات سرد در UCF (بدون به كارگيري مواد هسته‌اي) براي توليد UO2 براي سوخت راكتور IR – 40 را آغاز كند. كارخانه توليد قرص، ميله و مجتمع سوخت (FMP) در سال 88 به بهره‌برداري رسيد و اولين مجتمع سوخت براي رآكتور 40 مگاواتي اراك را توليد كرد.

نيروگاه بوشهر

داستان غم‌انگيز نيروگاه اتمي بوشهر پس از 37 سال هنوز ادامه دارد. در حالي كه روزنه‌هايي از اميد با انتقال سوخت به قلب رآكتور و انجام آزمايش‌هاي موفق به وجود آمده بود به يكباره تمامي اين روزنه‌ها بسته شد.

روند راه‌اندازي فيزيکي نيروگاه بوشهر از 30 مرداد 89 (21 اوت 2010) آغاز شد و در اواخر آذرماه (اوايل دسامبر) کمپاني «اتم استروي اکسپورت» اعلام کرد که کار بارگذاري سوخت نيروگاه را به پايان رسانده است. در حالي كه اميدهايي جدي پس از سوخت‌گذاري نيروگاه اتمي بوشهر در ميان افكار عمومي براي راه‌اندازي آن شكل گرفته بود، شايعاتي مبني بر ايجاد اخلال در روند كار و بهره‌برداري نيروگاه به بهانه آسيب‌هايي كه غربي‌ها مدعي شدند ويروس استاكس‌نت به تاسيسات هسته‌اي ايران وارد كرده است شنيده شد. اما اين شايعات و تاثير استاكس‌نت بر كار نيروگاه اتمي بوشهر از سوي ايران و مقامات روسي رد شد. اين در حالي بود كه به گفته‌ علي‌اكبر صالحي اوايل بهمن‌ماه 89 رآكتور بايد در مرحله «بحراني شدن» قرار مي‌گرفت.

صالحي ابراز اميدواري كرده بود كه هم‌زمان با 20 فروردين 90 و با همراهي و هماهنگي با روس‌ها، شاهد اتصال به شبكه سراسري در فروردين امسال باشيم!

بر اساس گزارش اخير آژانس، در 23 فوريه 2011 ايران به آژانس اطلاع داد كه بايد مجتمع‌هاي سوخت را از قلب رآكتور خارج كند و آژانس و ايران درباره ضرورت تدابير پادماني توافق كرده‌اند. اما سخنگوي وزارت امور خارجه اخبار مربوط به خروج سوخت هسته‌اي از قلب نيروگاه اتمي بوشهر را رد كرد. با وجود تاكيد رييس‌جمهور روسيه بر جديت كشورش براي راه‌اندازي نيروگاه بوشهر در موعد پيش‌بيني‌ شده (كه البته اين موعد رسانه‌اي نشده است) اميدوار‌كننده است، اما قطعا كافي نيست و نگراني‌ها درباره زمان بهره‌برداري نيروگاه بوشهر نزد افكار عمومي ايران هم‌چنان باقي است.

محمود احمدي‌نژاد ـ رييس‌جمهورـ در اولين نشست خبري‌اش با خبرنگاران در سال 90 درباره راه‌اندازي نيروگاه بوشهر گفت: «اين نيروگاه در آستانه‌ راه‌اندازي است. بعد از نصب تجهيزات، يكي از قطعات داخلي اين نيروگاه نقص فني پيدا كرد كه مسوولان در حال رفع مشكل آن هستند و در تماسي كه رييس‌جمهور روسيه با من گرفت به من اين اطمينان را داد كه اين نيروگاه در زمان مقرر به بهره‌برداري خواهد رسيد."

نيروگاه 360 مگاواتي دارخوين

طراحي پايه نيروگاه 360 مگاواتي در سال 88 پايان يافته و طراحي تفصيلي آن آغاز و تاكنون در حال انجام است.

محمد احمديان ـ معاون نيروگاهي سازمان انرژي اتمي ـ در مهر‌ماه سال گذشته درباره رآكتور 360 مگاواتي دارخوين به ايسنا گفته بود: «سياست سازمان اين است كه از هر همكاري بين‌المللي اگر امكا‌ن‌پذير بود، استفاده كنيم اما اگر هيچ‌كس حاضر به همكاري با ما نباشد آن پروژه را در مدت زماني بين 15 تا 20 سال مي‌توانيم به انجام برسانيم."

كارخانه توليد آب سنگين اراك

به گفته‌ علي‌اكبر صالحي كارخانه توليد آب سنگين اراك در حال حاضر طبق برنامه‌ كاري تعيين شده و با راندمان مطلوب در جهت تامين نياز رآكتور تحقيقاتي اراك مشغول به كار است.

با اين حال در يك سال گذشته آژانس چندين بار تقاضا كرده است كه ايران ترتيبات لازم را براي فراهم كردن دسترسي آژانس به كارخانه توليد آب سنگين (HWPP)، آب سنگين انبار شده در تاسيسات فرآوري اورانيوم (UCF) براي نمونه‌برداري، و هر مكان ديگري در ايران كه در آن پروژه‌هاي مربوط به آب سنگين در حال اجراست را فراهم كند اما ايران با تقاضاي آژانس بر اين مبنا كه اين تقاضا فراتر از توافق‌نامه پادمان است، مخالفت كرده است.

در سال گذشته يكي از دستاورد‌هاي هسته‌اي در زمينه پزشكي به نام"تركيبات دوتره» كه در كارخانه آب سنگين اراك توليد شده است رونمايي شد.

رآكتور تحقيقاتي 40 مگاواتي اراك

بر اساس آخرين گزارش آژانس و بنا به اعلام ايران، عمليات رآكتور IR – 40 قرار است تا پايان 2013 آغاز شود.

صالحي در جريان بازديد رييسان و نمايندگان تروييكاي نم، گروه 77، اتحاديه عرب و سفيران ونزوئلا و سوريه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از تاسيسات آب سنگين اراك در دي‌ماه سال گذشته با بيان اين‌كه رآكتور 40 مگاواتي اراك براي توليد راديوداروهاست و تا حدود سه سال آينده راه‌اندازي مي‌شود، گفت: «اين رآكتور نيازهاي ما را در زمينه راديودارو و تحقيقات فراهم مي‌كند."

همچنين محمد احمديان ـ معاون نيروگاهي سازمان انرژي اتمي ـ در اين‌باره به ايسنا گفته بود: «خوشبختانه اين پروژه بيش از 80 درصد پيشرفت داشته است. طراحي رآكتور تمام و توسط يك شركت ايراني انجام شده است و در تمامي مراحل طراحي و ساخت رآكتور نظام ايمني هسته‌اي كشور نظارت دارد."

لازم به ذكر است كه بر اساس گزارش اخير آژانس ايران به آژانس اطلاع داده است كه در نيمه فوريه 2011 قصد دارد آزمايشات سرد در UCF (بدون به كارگيري مواد هسته‌اي) براي توليد UO2 براي سوخت رآكتور IR – 40 را آغاز كند.

به گزارش ايسنا، تاكنون درباره انجام شدن يا نشدن اين عمليات از سوي مسوولان سازمان انرژي اتمي اطلاع رساني صورت نگرفته است.

راديوداروها

بدون شك در سال گذشته سازمان انرژي اتمي و به ويژه پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌اي بيش از هر بخش ديگر در توليد راديودارو در زمينه تشخيص بيماري و درمان پيشرفت‌ها و توليدات قابل توجه‌اي داشته است. اين سازمان هم‌زمان با اجراي طرح ملي توليد راديوداروها با همكاري معاونت علمي و فن‌آوري رياست جمهوري با هدف تشخيص و درمان بيماري‌هاي صعب‌العلاج به توليد راديوداروهاي مختلف پرداخت.

محمد قنادي ـ رييس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌اي ـ به ايسنا گفته بود: تلاش داريم براي 20 فروردين سال آينده چند توليد ديگر خود را ارايه دهيم و تا شهريورماه سال آينده حدود 20 راديودارو را توليد و معرفي مي‌كنيم.

راديوداروهاي توليد شده در سال گذشته عبارتند از: لوتسيوم ـ177 edtmp براي درمان سرطان ‌بدخيم و يد 131 كلروتوكسين براي از بين بردن تومورهاي مغزي، توليد ژنراتور استرانسيوم 90 ـ ايتريم 90 با كاربرد درمان بيماري‌هاي سرطاني، توليد چشمه براكي تراپي يد ـ 125 براي درمان تومورهاي مغزي، توليد راديوداروي كروميك فسفات p32 براي درمان سرطان كبد، راديوداروي بومبزين ـ گاليوم 67 براي تصويربرداري از تومورها، توليد هيدورژل براي درمان زخم‌هاي ناشي از سوختگي و بستر. هم‌چنين قرارداد ساخت دو سامانه پرتودهي تجهيزات پزشكي و مواد غذايي در سال گذشته بسته شد.

طراحي و ساخت رآكتور 20 مگاواتي

رئيس‌ پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌اي در مهرماه 89 به ايسنا گفته بود: «دستور طراحي و ساخت يك رآكتور 20 مگاواتي از سوي رياست سازمان انرژي اتمي مشابه رآكتور تهران داده شده است. اين رآكتور كاملا بومي است و در حال حاضر طراحي مفهومي اين رآكتور پايان يافته است. اما تاكنون گزارش و اطلاع‌رساني در اين‌باره صورت نگرفته است.

به گزارش ايسنا، امروز پس از هشت سال كه از اعلام رسمي برنامه‌ هسته‌اي ايران توسط رييس‌جمهور وقت كشورمان مي‌گذرد، داشته‌هاي ايران در عرصه فن‌آوري صلح‌آميز هسته‌اي نه تنها از نقطه غيرقابل بازگشت عبور كرده است، بلكه به گفته علي‌اكبر صالحي ـ رييس‌ پيشين سازمان انرژي اتمي ـ ايران خود را براي تثبيت دانش و تكنولوژي صلح‌آميز هسته‌اي آماده مي‌كند. از اين رو است كه در يكي دو سال اخير شاهد تمركز برنامه هسته‌اي كشور بر نسل‌هاي جديد سانتريفيوژ و ارتقاي كيفي دستاورد‌ها در تمامي مراحل اكتشاف و استخراج، فرآوري اورانيوم، غني‌سازي، توليد سوخت، طراحي و ساخت رآكتورهاي قدرت، توليد محصولات و خدمات هسته‌اي در زمينه‌هاي صنعت، پزشكي و كشاورزي و پسمانداري و ايمني هسته‌اي هستيم.

گزارش از: زهرا اصغري