روزی که اشغال سفارت شوروی ممنوع شد

در روز 2 آذر 1358، سه هفته پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران و در حالی که زمزمه‌هایی مبنی بر تلاش برای تصرف سفارت شوروی به گوش می‌رسید، دفتر امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، با صدور اطلاعیه‌ای هرگونه تلاش برای تسخیر سفارت همسایۀ شمالی را محکوم و آن را در راستای خواستۀ عوامل «سیا» اعلام کرد.

به نقل از «تاریخ ایرانی»، متن کامل این اطلاعیه بدین شرح بود:

«بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. ملت شریف ایران! بار دیگر جاسوسان آمریکایی برای منحرف کردن افکار عمومی جهان از موضع قاطع شما ملت مبارز به توطئه تازه‌ای دست زده است. این بار با پخش اعلامیه‌هایی مردم را دعوت به اشغال سفارت شوروی نموده است. از ملت شریف می‌خواهیم تا به هیچ وجه، تحت تاثیر این دسیسه‌ها واقع نشوند که مطمئنم نمی‌شوند. امروز اشغال سفارتخانه‌ای در ایران خیانت به مبارزات برحق ضدآمریکایی مردم ماست. بار دیگر به ملت شریف و مبارز تذکر می‌دهیم که هر کس دست به چنین اعمالی بزند محکوم و از عوامل بی‌چون و چرای آمریکاست و مردم عزیز ایران هرگز به آنان اجازه چنین کاری را نمی‌دهند. قم، دفتر امام خمینی/ 2 آذر 1358».

این سایت در ادامه مطلب خود می‌افزاید: بحث تسخیر سفارت شوروی از‌ همان روزی که پیشنهاد تسخیر سفارت آمریکا در جلسه مشترک نمایندگان دانشگاه‌های تهران مطرح شد، در میان بود؛ هنگامی که ابراهیم اصغرزاده به نمایندگی از دانشجویان دانشگاه صنعتی، طرح پیشنهادی خود برای تسخیر سفارت آمریکا به عنوان نماد امپریالیسم را مطرح کرد و گفت: «آمریکایی‌ها در حال خروج اسناد محرمانه و جاسوسی از پاویون فرودگاه مهرآباد هستند و دولت موقت هم به گمرک فرودگاه دستور داده تا دخالتی در کار آمریکایی‌ها صورت نگیرد. خطر توطئه آمریکایی‌ها جدی و انقلاب در خطر است. پیشنهادی دارم. در اعتراض، سفارت آمریکا را تسخیر و دیپلمات‌های آمریکایی را برای مدت کوتاهی گروگان بگیریم.» پیشنهادی که با مخالفت محمود احمدی‌نژاد نمایندۀ دانشجویان دانشگاه علم و صنعت مواجه شد و همین‌جا بود که بحث لزوم تسخیر سفارت شوروی به میان آمد. احمدی‌نژاد در واکنش به طرح اصغرزاده که با حمایت اکثریت حاضران در جلسه مواجه شده بود، گفت: «خطر آمریکا را قبول دارم. اما چه کسی گفته است که خطر آمریکا از خطر شوروی جدی‌تر است؟ چه کسی گفته است که مبارزه با سرمایه‌داری و امپریالیسم از مبارزه با کمونیسم مهم‌تر است؟ اگر هم بنا بر تسخیر باشد، تسخیر سفارت شوروی بر تسخیر سفارت آمریکا ارجح است. ما مخالفیم.»

اینچنین بود که احمدی‌نژاد نماینده علم و صنعتی‌ها و رضا سیدنژاد که به نمایندگی از دانشجویان دانشگاه تربیت معلم تنها هم‌رای وی در جلسه تحکیم به حساب می‌آمد، راه خود را از هواداران تسخیر سفارت آمریکا جدا کردند. احمدی‌نژاد اما پیش از رفتن تهدید کرد نقشۀ تسخیر سفارت را به دولت موقت لو می‌دهد؛ تهدیدی که به واسطۀ سرعت بالای تحولات در حد‌ همان تهدید باقی ماند و نتوانست مانع حرکت دانشجویان شود.

دانشجویان حاضر در آن جلسه اگرچه همگی خود را در خط امام تعریف می‌کردند و انقلابی می‌دانستند اما تفاوتی در کارشان بود. احمدی‌نژاد و دوستانش در دانشگاه علم و صنعت مخالف تسخیر سفارت آمریکا بودند اما نه آنکه بخواهند جانب لیبرال‌ها و دولت موقت را بگیرند. آنان دانشجویانی اصالتاً ضدچپ بودند و بنابراین نه به دوقطبی کمونیسم و لیبرالیسم که به دوقطبی کمونیسم و اسلام می‌اندیشیدند و بر این اساس شوروی و چپ‌گرایان را دشمن اول می‌خواندند. این چنین بود که پیشنهاد آن‌ها نیز تسخیر سفارت شوروی بود و اولویت آن بر تسخیر سفارت آمریکا. بدین ترتیب دانشجویان انجمن علم و صنعت و انجمن تربیت معلم، دیگر دانشجویان را همراهی نکردند و اگرچه رهبر انقلاب، تسخیر سفارت را انقلاب دوم خواند اما دانشجویان این دو دانشگاه در طی ۴۴۴ روز گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی، به هیچ وجه در حمایت از این اقدام در سفارت تسخیر شده آمریکا حضور نیافتند.

در روزهای پس از تسخیر اما ردپای تفکرات این طیف از دانشجویان در خیابان‌های اطراف سفارت به چشم می‌خورد. روزنامه‌های دیواری و شبنامه‌هایی که هر روز و شب روی دیوارهای سفارت جا خوش می‌کردند و میان مردم تقسیم می‌شدند نشان از عزم برخی برای تسخیر سفارت شوروی پس از آمریکا داشت.

مسئولان شوروی هم تلاش‌های دیپلماتیک را تقویت کرده و مواضع صریح‌تری علیه آمریکا اتخاذ می‌کردند؛ در همین حال گرومیکو وزیر خارجه وقت شوروی چند روز پس از تسخیر سفارت آمریکا و در حالی که زمزمه‌های تلاش این کشور برای حمله نظامی به ایران شدت گرفته بود، اعلام کرد که شوروی اجازه دخالت نظامی آمریکا در ایران را نمی‌دهد.

همزمان با این تحولات در روز 27 آبان 58 بود که دکتر محمد مکری سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی با سفر به ایران به قم رفت و در دیداری یک ساعته گزارشی از روابط ایران و شوروی تسلیم امام کرد. به نوشته روزنامۀ کیهان: «در این دیدار مکری درباره روابط ایران و شوروی، مسائل خلیج فارس و تحریکات استعمار و رفت و آمدهای سیاسی و نظامی در منطقه، روابط اقتصادی و فرهنگی ایران و شوروی، افزایش بهای گاز ایران، تطبیق قراردادهای بازرگانی با روح انقلاب اسلامی با امام خمینی گفت‌وگو و تبادل نظر کرد.»

از فحوای سخنان مکری در روزهای بعد به نظر می‌آمد او حامل پیام اطمینان‌بخش دوستی برای انقلابیون تهران از سوی سران مسکو است. از همین بود که او یک روز پس از دیدار با امام در مصاحبه‌ای در مورد نقل و انتقال نظامی که گفته می‌شد در خلیج فارس در حال انجام است و همچنین احتمال اشغال چاه‌های نفت به وسیله آمریکا، با قاطعیت گفت: «اشغال چاه‌های نفت به این آسانی نیست و آمریکا هرگز نمی‌تواند تمام چاه‌های نفت دنیا را تصرف و اشغال کند. اگر آمریکا چنین کاری کند مردم کشورهای نفت‌خیز چاه‌های نفت را منفجر خواهند کرد و در نتیجه صنعت غرب نابود خواهد شد. به علاوه کشور شوروی نیز نه ‌تنها با این اقدام امریکا مخالفت خواهد کرد بلکه کشورهای غربی نیز از این عمل جلوگیری خواهند کرد.»

اینچنین بود که در پی گسترش چاپ و پخش بروشور‌ها و دعوتنامه‌هایی که در پی تسخیر سفارت امریکا به عنوان نماد امپریالیسم جهانی، مردم را به تسخیر سفارت شوروی به عنوان نماد کمونیسم در ایران دعوت می‌کرد، دفتر امام خمینی در 2 آذر 58 بیانیه‌ای در نفی و محکومیت این طرح منتشر کرد و نسخۀ این بحث را برای همیشه در هم پیچید.