پاسخ به ۵ پرسش کلیدی درباره بحران آنکارا - مسکو

۱ - آیا ترکیه با هماهنگی ناتو دست به چنین اقدامی زد؟

نخستین سوالی که پس از صحبت های اردوغان و رفرنس دادن های متعدد او به ناتو این بود که آیا ترکیه این اقدام را با هماهنگی ناتو انجام داده است؟ شواهد و قرائن کمتری وجود دارد که نشان دهد این اقدام با هماهنگی ناتو صورت گرفته است. خانم هدف قرار گرفته شدن جنگنده روسیه از سوی ترکیه را عاملی در جهت بحرانی تر شدن اوضاع سوریه قلمداد کرد. معاون مرکل زیگمار کابریل هم بعد از این اقدام ترکیه اظهار داشت: فاکتور خطر واقعی غیر قابل پیش بینی در منطقه آنکارا است و نه مسکو.
فرانسوا اولاند هم در کنفرانس خبری با اوباما در واشنگتن در باره سقوط جنگنده روسی اظهار داشت: این رویدادی جدی است و ما بابت آن متاسف هستیم.
موضع گیری بریتانیا کمی نرم تر بود و سخنگوی دیوید کامرون اظهار داشت معقول نیست تا زمانی که اطلاعات کافی در این باره نداریم قضاوت کنیم. 
در نتیجه تنها آمریکا بوده که از این اقدام ترکیه حمایت کرد.  اما اگر غیر از این عمل می کرد جای تعجب داشت. آمریکا، اروپا را هم درگیر منازعات غیر ضروری اتحادیه با روسیه کرده است، ترکیه که دیگر جای خود دارد. اما با توجه به جدی تر شدن بحران تروریسم در اروپا و همچنین شدت گرفتن ماجرای مهاجرت در قاره سبز بسیار بعید است که مجموعه اتحادیه اروپا چراغ سبزی به آنکارا برای این اقدام داده باشد. هرچند بعید نیست آمریکا در این مسیر پالس های مثبتی برای اردوغان فرستاده باشد، اما اروپا در شرایط فعلی بسیار بعید است. خاصه آنکه مقامات اروپایی بعد از این ماجرا حمایت چندانی از این اقدام ترکیه انجام نداده اند.

۲ - اروپا خود را درگیر بحران ترکیه می کند؟

در شرایطی که اروپا از نزدیک با خطر تروریسم و افراط گرایی و البته بحران مهاجرت رو به روست، حتما از گشایش بحران جدیدی در مقابل روسیه استقبال نمی کند. به ویژه وقتی صحبت های سران تروییکای اروپایی را کنار هم بگذاریم. اولاند از گسترش همکاری با روسیه و ایران برای مقابله با داعش می گوید، آقای کامرون در حال تلاش برای راضی کردن پارلمان کشورش است تا اجازه دهند بریتانیا هم به حملات هوایی علیه داعش بپیوندد و از ایران و روسیه به عنوان متحدان منطقه ای انگلستان در این روند یاد می کند. صحبت های معاون خانم مرکل هم که پیشتر مورد اشاره قرار گرفت. در نتیجه باز هم شاید غیر محتمل ترین سناریو، پرداخت هزینه های آتش بازی های اردوغان از سوی اتحادیه اروپا باشد.  

۳ - چرا ترکیه دست به چنین قماری زد؟

اما سوال این است چرا ترکیه دست به چنین اقدامی زد، پاسخ شاید روشن باشد، ترکیه به همراه عربستان احتمالا بازنده ترین معادلات آتی خاورمیانه هستند. آنها هر آنچه داشتند روی رفتن اسد قمار کردند، آنها همچنین روی داعش هم کم سرمایه گذاری نکردند. اما حالا اوضاع با تصور ابتدایی رهبران این کشورها در آغاز بحران سوریه بسیار متفاوت است. برعکس ایران که در ابتدا بخشی از بحران سوریه خوانده می شد حالا بخشی کلیدی از راه حل نامیده می شود. 

۴ - آینده محتمل روابط ترکیه و روسیه چیست؟

با این تفاصیل، اردوغان حتما قمار خطرناکی کرده است. او بدون جلب حمایت برادران بزرگتر، سعی کرد در اقدامی پیش دستانه، آنها را در عملی انجام شده قرار دهد، حال انکه به نظر می رسد، اردوغان و مشاورانش اشتباه استراتژیک دیگری در عرصه سیاست خارجی مرتکب شده اند. چرا که در این شرایط احتمال درگیر شدن ناتو با روسیه، آنهم به خاطر ترکیه بسیار بعید است. ضمن اینکه روسیه هم آنقدر هوشمندی دارد که نوعی برخورد کند که ناتو توجیحی برای ورود پیدا نکند. کرملین نیک می داند، اردوغان چه پاشنه آشیل هایی در منطقه دارد. از وضعیت مرز سوریه و ترکیه گرفته، اوضاع ترکمن ها و در نهایت مسئله کردی. کافی است مسکو قدری با این اهرم ها بازی کند تا اردوغان و داوود اوغلو متوجه هزینه های سنگین اشتباه استراتژیکشان شوند. 

۵ - آیا توطئه ای وجود دارد؟

طرفداران تئوری توطئه همیشه مواد خامی برای طرح دیدگاه هایشان دارند. این بار هم باید به این روی سکه توجه کرد. درست است که اروپا از بحران ناامنی و خطر تروریسم در مرزهایش رنج می برد و حتما از نابودی داعش استقبال می کند. اما نباید این نکته را هم از نظر دور نگاه داشت که، خرس خفته اوراسیا همیشه یک تهدید بالقوه برای قاره سبز ارزیابی می شود. در نتیجه شاید ساده انگاری باشد اگر فکر کنیم به دلیل همپوشانی منافع مشترک در شرایط فعلی، اروپا حاضر می شود همه تخم مرغ های خود را در سبد روسیه بچیند. ضمن اینکه برخی از تحلیلگران معتقدند در شرایط کنونی اروپا و آمریکا از فرسایشی شدن حضور روسیه در سوریه استقبال می کنند. در نتیجه دست زدن ترکیه به چنین اقداماتی می تواند خواسته آنها را برآورده کند. اما در اینکه این اقدام اردوغان، تا چه اندازه به سود منافع ملی خود ترکیه است، تردیدهای جدی وجود دارد.