اربعین و کریسمس چقدر در گرانی دلار نقش دارند؟

در روایت رسمی که از سوی مسئولان بانک مرکزی و سایر مقامات دولتی دائما تکرار می شود، حملات تروریستی فرانسه و تشنج بوجود آمده در روابط سیاسی کشورهای همسایه از یک طرف و نزدیک شدن به ایام اربعین حسینی و سفر بیش از یک میلیون زائر برای سفر به عتبات عالیات روند افزایش قیمت ارز را در بازارهای داخلی را سرعت بخشیده است.

مقولاتی مانند اعلام افزایش 44 ریالی نرخ رسمی دلار در مرکز مبادلات و پرهیز بانک مرکزی از ورود به دایره اقدامات عملی برای تزریق بیشتر ارز به بازار، به عنوان مستندات این روایت عنوان می شوند.

اما روایت دوم که از کنار هم قراردادن عوامل بنیادین و فاکتورهای فصلی بدست می آید، تفسیر دیگری از ریشه های افزایش قیمت ارائه می دهد.

طی یک سال گذشته نرخ تورم به طور متوسط روی 15 درصد ثبات داشت، بنا بر این طبق قاعده پذیرفته شده در اقتصاد باید به همین مقدار نیز از ارزش پول ایران در برابر دلار کاسته شود. این به معنی افزایش قیمت 15 درصدی این ارز می باشد.

از سوی دیگر با طولانی شدن فاصله زمانی توافق هسته ای و برجام و کم رنگ شدن آثار روانی به وجود آمده در بازار و فعالان اقتصادی، بانک مرکزی که هنوز نتوانسته است از محدودیت های انتقال ارز رها شود توان مقابله با این افزایش نرخ انتظاری در بازار را نداشته و اجازه داد تا این افزایش 15 درصدی در بازار به وجود آید.

بنا براین از یک طرف بانک مرکزی عرضه را ثابت نگه داشته و از طرف دیگر هم عرضه ارز از محل صادرات کاهش پیدا کرده است. در چنین شرایطی که دولت و بانک مرکزی با کمبود ارز مواجه هستند، افزایش فصلی تقاضا هم وارد بازار شد.

این افزایش تقاضا به جز موارد ذکر شده قبل، از چند محل اصلی دیگر هم در بازار تاثیر گذاشته است.

با نزدیک شدن به روزهای پایان سال میلادی، تقاضای ارز از سوی بازرگانان و تجار که خرید خارجی داشتند برای تسویه حساب های باقی مانده سال میلادی با طرف های خارجی افزایش پیدا می کند.

نکته مهم دیگر کاهش مقدار تقاضای اجابت شده برای واردات کالا از محل ارز مبادله ای است. در حال حاضر و طی ماه های اخیر حدود 40 درصد از واردات کشور از محل ارز مبادله ای تأمین میشود و 60 درصد دیگر برای تأمین ارز به سراغ بازار آزاد می روند

نکته دیگر این است که  بانک مرکزی و در واقع دولت تزریق ارز به بازار را مدیریت می کند. به علت محدودیت در دسترسی به درآمدهای ارزی، بانک مرکزی تمایل یا امکان چندانی برای تزریق پرحجم ارز به بازار ندارد. همین باعث می شود کمترین افزایشی در تقاضا به بالا رفتن نرخ ارز در بازار منجر شود. نکته مهم دیگر این است که طی ماه های اخیر صادرات غیر نفتی کشور کاهشی حدود 11 درصدی داشته است یعنی با فرض اینکه صادرکنندگان تمام ارز حاصل از صادرات را به بازار داخل بیاورند باز هم طی ماه های اخیر  مقدار این ارز کاهش پیدا کرده است.

به همین علت کمترین افزایشی در تقاضا به بالا رفتن نرخ ارز در بازار منجر شود. نکته مهم این است که طی ماه های اخیر صادرات غیر نفتی کشور کاهشی حدود 15 درصدی داشته است یعنی با فرض اینکه صادرکنندگان تمام ارز حاصل از صادرات را به بازار داخل بیاورند باز هم طی ماه های اخیر  مقدار این ارز کاهش پیدا کرده است.