ناگفته‌های فاجعه منا به روایت رئیس سازمان حج و زیارت

هنگامی‌که فاجعه غم‌بار منا به وقوع پیوست کمتر کسی به ابعاد وقوع آن می‌اندیشید که روزی فراگیر شده و صحبت از بیش از هشت هزار کشته در میان باشد آمار وحشتناکی از کشته‌شدگان در حریم امن الهی آن‌ هم در روز عید قربان تنها یک علت داشته و آن‌هم سوء مدیریت و بی‌کفایتی کارگزاران حج است که در سایه سکوت کشورهای اسلامی به فاجعه‌ای عمیق و هولناک مبدل گشت که رهبر معظم انقلاب اسلامی از کشته‌شدگان این فاجعه به‌ عنوان «مهاجران الی الله» یادکرد.

در این میان جمهوری اسلامی ایران به‌ عنوان ام‌القری کشورهای اسلامی در همان نخستین ساعات وقوع این فاجعه هولناک با تدابیر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی و پیگیری‌های مجدانه دستگاه دیپلماسی و سازمان حج و زیارت به جستجوی کشته‌شدگان خودپرداخت و در این راه از هیچ اقدامی که خبر از وضعیت جان‌باختگان منتشر می‌کرد، فروگذار نکرد.

سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت کشور در جریان سفر اخیر خود به شهرستان بروجرد ناگفته‌هایی از وقوع این فاجعه اظهار کرده است که در ادامه بیان می‌شود.

رئیس سازمان حج و زیارت از آغازین ساعت‌های وقوع این حادثه در عید قربان این‌چنین می‌گوید: تلی از زائران در منا روی‌هم‌ریخته شده بود که 99 درصد آن‌ها به دلیل تشنگی و گرمای شدید هوا دچار ایست قلبی شدند که اگر امکانات اولیه برای احیاء وجود داشت این اتفاق رخ نمی‌داد.

نبود راه خروج اضطراری

نبود راه خروج اضطراری، نظارت و کنترل نامحسوس از طریق دوربین در این مسیر تردد را با مشکل مواجه کرد و انبوهی از زائران با کوچک‌ترین حرکتی روی‌هم می‌افتادند و دچار خفگی می‌شدند.

نبود امکانات لازم برای امدادرسانی در کنار گرمای شدید هوا و تشنگی از عوامل جدی افزایش تعداد کشته‌شدگان بود؛ امکان ورود آمبولانس در این مسیر وجود نداشت، عوامل امدادرسان سعودی‌ها حدود پنج ساعت پس از وقوع این فاجعه در محل حاضر شدند.

وی می‌افزاید: در اولین تماسی که با ما گرفتند و این حادثه را گزارش دادند 20 تیم پزشکی با آب و یخ و امکانات موردنیاز به محل اعزام شدند تا ساعت 5 بعد از ظهر مشغول امدادرسانی به مجروحان بودند و تا همین ساعت توانستند حدود 500 نفر از زائران را که از این تعداد 100 نفر ایرانی بودند، نجات دهند اما پس‌ از آن با ورود ارتش عربستان به منطقه فضا امنیتی شده و همه امدادگران ایرانی حاضر در صحنه را بیرون کردند.

امنیتی کردن منطقه

اوحدی عنوان می‌کند: برخی از مسئولان ایرانی که اقدام به امدادرسانی در این صحنه کردند توسط نیروهای امنیتی دستگیرشده و تلفن همراه آن‌ها ضبط شد، این نوع برخورد سعودی‌ها نشان از روح استبدادی، متحجر و تفکر آن‌ها است که ریشه آن تفکر سلفی‌گری است که اعتقادی به مشورت در مباحث خود ندارند چراکه به جای اینکه از کمک استقبال کنند مبادرت به دستگیری هیئت پزشکی کردند و تعدادی از آن‌ها را هم از صحنه اخراج کردند و تا ساعت یک و نیم بعد از نیمه‌شب اقدام به پاک‌سازی محور به دور از همه نیروهای خارجی و دوربین‌های خبرساز کردند.

وی بیان می‌کند: پس از وقوع این فاجعه برخی نیروهای امدادی پلیس عربستان اقدام به پرتاب آب از چادرهایی که در بالادست این مسیر بسته‌شده بود به‌ عنوان کمک روی زائران کردند، به محض اینکه یک زائر بلندقد دست خود را برای گرفتن آب بالا می‌برد موجی از جمعیت ایجاد می‌شد و جمعیت را روی‌هم می‌ریخت و همین یک فاجعه می‌آفرید که آمار کشته‌های این فاجعه را لحظه‌به‌لحظه افزایش می‌داد.

سوء تدبیر و آشفتگی در مدیریت سعودی‌ها

رئیس سازمان حج و زیارت خاطرنشان می‌کند: این اتفاق عجیبی بود که در طول تاریخ وقوع آن سابقه نداشته که هشت هزار نفر به‌ صورت یک جا در موسم حج کشته شود که در این فاجعه سوء تدبیر و آشفتگی در مدیریت سعودی‌ها کاملاً محسوس بود.

وی با بیان اینکه بیمارستان‌های عربستان امکانات لازم برای پذیرش و احیاء مجروحان این حادثه را نداشتند، می‌گوید: این اتفاق درست در روز پنجشنبه به وقع پیوست که با توجه به تعطیلی این روز، جمعه و شنبه در عربستان برای حضور اضطراری پزشکان در بیمارستان‌ها مشکل داشتند و علاوه بر آن اجازه ورود به هر بیمارستانی را نمی‌دادند.

مجروحان این حادثه را به دلیل نبود امکانات لازم تا بیمارستان‌های طائف، جده و بحره انتقال داده بودند و آشفتگی در امدادرسانی در منطقه مشهود بود.

نگهداری اجساد در شرایط بسیار نامناسب

اوحدی اظهار می‌کند: کارگزاران حج سعودی به دلیل اینکه می‌خواستند فضای منطقه را برای رمی جمرات روز بعد آماده کنند باعجله اقدام به حمل اجساد روی زمین افتاده کردند که به دلیل نداشتن  خودروهای سردخانه دار استاندارد که بتوانند اجساد را در آن نگهداری کنند از ساعت پنج بعد از ظهر که فضا را امنیتی کردند و ما را از آنجا بیرون کردند شش تا هفت لایه از اجساد را روی‌هم انبار کرده و درون خودروهای کانتینردار حمل جسد ریختند.

گاهی هنگامی‌ که از میان تلی از اجساد انباشته‌ شده روی‌هم گذر می‌کردیم به گوش خودمان می‌شنیدیم که کسی از زیر اجساد طلب کمک می‌کرد و ما نمی‌توانستیم به آن‌ها کمک کنیم.

وی می‌افزاید: عربستان سعودی تلاش بسیاری در راستای پنهان کردن ابعاد این فاجعه با ندادن آمار دقیق کرد در این میان ما از همان دقایق اولیه این اتفاق تلاش کردیم به‌ صورت شفاف اطلاع‌رسانی کنیم اگر چه سخت و سنگین بود ولی آمار را به اطلاع مردم رساندیم.

اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق به مردم

پس‌ از انتشار پیام رهبر معظم انقلاب مبنی بر اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق به مردم در زمینه این فاجعه همان لحظه خدمت  قاضی عسگر نماینده مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت رفتم و گفتم پیام رهبری به ما تکلیف کردند و ایشان گفتند این نوع اطلاع‌رسانی را به‌ صورت شفاف و مستمر ادامه دهید.

اما در انتشار اخبار این واقعه ما باید ملاحظه افکار عمومی را می‌کردیم اولاً نوع لحن کلام به‌گونه‌ای باشد که تنشی به جامعه وارد نکند به‌ هر حال چندین نفر با لباس احرام از زائران ایرانی مفقود شده و خانواده‌های آن‌ها چشم‌ به‌ راه بودند که خود می‌توانست بحرانی در جامعه به وجود آورد.

رئیس سازمان حج و زیارت بیان می‌کند: لحن کلام باید به‌گونه‌ای بود که سعودی‌ها را وادار به انجام واکنشی نکند و محدودیتی در راه انتقال و شناسایی قربانیان به وجود نیاورند چون اگر کوچکترین کلامی روز اول می‌گفتیم که آمار کشته‌شدگان بیش از هزار و 500 نفر است ممکن بود در روند تحویل اجساد خلل وارد کنند بنابر این از همان روز اول از واژه سوء تدبیر و سوء مدیریت برای تشریح ابعاد این فاجعه استفاده شد.

افشا کردن سوء تدبیر سعودی‌

وی خاطرنشان می‌کند: هیئتی به سرپرستی وزیر بهداشت به عربستان آمد و هنگامی‌که وزیر بهداشت به فرودگاه رسید به من گفت این چه مصاحبه‌ای بود که شما در آن گفته بودید که اجساد را با کانتینر و تریلی حمل کرده‌اند مگر اجساد را با تریلی حمل می‌کنند؟ من به او گفتم به سردخانه برویم و خودتان از نزدیک ببینید؛ به بیانی ما سوء تدبیر سعودی‌ها و رفتار آن‌ها با اجساد را که با تریلی آن‌ها را حمل کرده بودند، افشا کردیم ولی جزئیات و شرایط نگهداری اجساد درون این کانتینرها را افشا نکردیم.

فاجعه به‌گونه‌ای بود که 300 کشته را در یک تریلی غیراستاندارد به مدت چهار روز در زیر گرمای 52 درجه عربستان قرار داده بودند که این خود فاجعه‌ای بزرگ از این حادثه خلق کرد.

هنگامی‌که با وزیر بهداشت و همراهان وی به سردخانه «معیصم» رفتیم آن‌ها سه ماسک دوجداره نانو به دهان خود زده بودند بازهم تحمل بوی تعفن سردخانه را نداشتند و حاضر به بازدید از آنجا نشدند.

وضعیت به‌گونه‌ای بود که هنگام مراجعت از سردخانه تمامی لباس‌های خود را عوض می‌کردیم و کفش خود را زیرآب جوش و مایع ضدعفونی‌کننده شستشو می‌دادیم که بوی تعفن آن از بین برود.

25 تریلی که همه اجساد در آن با لباس احرام به این سردخانه منتقل‌شده که خونابه کف سردخانه جاری‌شده بود و با آهک روی آن را پوشانده بودند تا بیماری‌ها منتقل نشود.

تشکیل ستاد بحران با شش کمیته

اوحدی می‌گوید: در همان روز دهم ذیحجه ستاد بحران برای بررسی این فاجعه با شش کمیته تشکیل شد که مهم‌ترین این کمیته‌ها کمیته تفحص و ساماندهی مجروحین و اطلاع‌رسانی بود.

اولویت‌های ما هم نخست ساماندهی مجروحان بود و انتقال آن‌ها به کشور بود چرا که اگر مجروحان در آنجا می‌ماندند به دلیل کمبود امکانات ممکن بود به آمار کشته‌شدگان اضافه شود بنابراین توانستیم ظرف دو روز 700 مجروح ایرانی را شناسایی کنیم که در این میان تیم هیئت پزشکی ایران کار بزرگی را انجام دادند.

جمع‌آوری آمار زائران کشته‌ شده ایرانی در منا با توجه به پراکندگی زائران به دلیل اینکه بخشی از زائران در رمی جمرات و یا در منا حضور داشتند بسیار سخت بود اما با همت مجموعه کمیته‌های عملیاتی مشخص توانستیم در همان روزهای نخست این آمار را جمع‌آوری کنیم، گروه تفحص با وجود اینکه دوره تفحص ندیده بودند عملیات بزرگی را در این راستا انجام دادند.

شناسایی پیکر خبرنگار شبکه خبر

وی اظهار می‌کند: پس از شناسایی پیکر خبرنگار شبکه خبر «حمیدرضا حسینی» به کشور منتقل شد اما به دلیل تغییر فیزیکی و رنگ چهره همسر وی نتوانست او را شناسایی کند و پس‌ از آن از طریق اثر انگشت و آزمایش‌های DNA مشخص شد.

گروه تفحص گاهی 18 ساعت در طول شبانه‌روز با بوی تعفن شدید مجبور بودند هفت هزار جسد را می‌دیدند و شناسایی می‌کردند و بعداز این تعداد 400 جان‌باخته ایرانی را شناسایی کردند.

گاهی اوقات بچه‌های گروه تفحص می‌گفتند جسدی که پیدا می‌شد بالای سر آن جسد که با لباس احرام روز عید قربان کشته‌شده‌اند، می‌نشستیم متوسل می‌شدیم، گریه می‌کردیم و از جسد می‌خواستیم راه را برای شناسایی پیکر بعدی باز کند که ما بتوانیم این ابدان مطهر را شناسایی کنیم.

حضور در کاروان‌های ایرانی و دلجویی از بازماندگان

رئیس سازمان حج و زیارت با اشاره به دیگر اقدامات انجام‌ شده در این زمینه می‌افزاید: در تمامی کاروان‌های آسیب‌ دیده استان‌های مختلف در منا و مکه حضور یافتیم، کاروان 130 نفری نیشابور 53 مرد آن کشته‌شده و 53 زن در این کاروان‌ همسران خود را از دست‌داده بودند.

فضای واقعاً سنگینی بود و هر کسی هم درددلی داشت، به کاروان اهل‌سنت مهاباد در مکه که سرکشی کردیم خواهر بزرگواری آمدند که کُردی صحبت می‌کرد و مدیر کاروان ترجمه می‌کرد او به من گفت که آقای اوحدی من وقتی مصاحبه‌های شما را می‌بینم برای شما دعا می‌کنم و دلم می‌سوزد که این‌قدر کارتان سخت است، من تصور کردم این خانم از این فاجعه آسیبی ندیده است به او گفتم بازهم برای ما دعا کنید خداوند به همه ما صبر عنایت کند و کمک کند که ما این اجساد را بتوانیم شناسایی کنیم یک‌ مرتبه اشک در چشمانش جمع شد و گفت آقای اوحدی زمانی که موج جمعیت ایجاد شد من همراه با سه برادرم بودم آن‌ها من را نجات دادند و هر سه کشته شدند، خیلی سنگین بود کوهی از صبر و ایمان باید این مصیبات سنگین را تحمل کند.

پیام رهبری و انتقال پیکر جان‌باختگان و مجروحان حادثه به ایران

وی بیان می‌کند: از دیگر اقدامات انجام‌شده انتقال پیکر جان‌باختگان و مجروحان این واقعه به کشور بود که کار بسیار سنگینی بود اما تأثیر سخنان مقام معظم رهبری خارج از هرگونه تعصب، اغراق و بزرگ‌نمایی این عملیات را تسریع کرد.

تا روز سه‌شنبه‌ای که سخنان مهم مقام معظم رهبری در نوشهر ایراد شد ما موفق به شناسایی 218 نفر از جان‌باختگان ایرانی این واقعه شدیم اما اجازه انتقال حتی یک پیکر به کشور را به ما نمی‌دادند چرا که آن‌ها اصلاً اعتقادی به خروج پیکرها از عربستان نداشتند و بر اساس اعتقادات خود می‌گفتند باید پیکرها در عربستان دفن شود زیرا آن‌ها بر اساس فقه خودشان اعتقاد دارند حرمت پیکر در دفن بلافاصله آن است و نباید در این اقدام تعلل کرد.

اوحدی عنوان می‌کند: مذاکرات به منظور تحویل اجساد قربانیان با حضور معاون وزیر خارجه و وزیر بهداشت با هیئت سعودی در غیاب وزیر بهداشت دولت عربستان رأس ساعت 13 روز سه‌شنبه در جده آغاز شد یک‌ مرتبه پیامی به تلفن همراه قشقاوی معاون وزیر امور خارجه در مورد صحبت‌های مهم رهبری رسید، معاون وزیر امور خارجه پیام را به من و من هم پیام را به‌ صورت مخفیانه به دیگر دوستان حاضر در جلسه نشان دادم؛ صحبت‌های عجیبی بود محکم و کوبنده ایشان فرموده بودند که «دولت عربستان در انتقال ابدان مطهر جان‌باختگان به وظایف خود عمل نمی‌کند و جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با خویشتن‌داری و ادب اسلامی، حرمت برادری را در دنیای اسلام نگه‌داشته است، اما این را بدانند که اندک بی‌احترامی به ده‌ها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس‌العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت».

عکس‌العمل سعودی‌ها در مقابل پیام رهبری

در این‌ بین سؤالی ذهن همه ما را به خود مشغول کرده بود که آیا طرف سعودی هم این سخنرانی مقام معظم رهبری را شنیده است یا خیر که یک‌مرتبه کسی به جلسه وارد شد یک کاغذ A4  را آورد و به دست معاون وزیر خارجه عربستان که آنجا نشسته بود، داد و بعد هم به دست رئیس هیئت آن‌ها که قائم‌مقام امیر مکه بود نشان دادند یک‌ مرتبه حال آن‌ها به هم‌ریخت من به  معاون وزیر امور خارجه کشورمان گفتم باور کنید پیام آقا را آوردند و الآن به دستشان رسیده چون آقا ساعت 11 صحبت کردند، قشقاوی معاون وزیر امور خارجه گفت همین است بعد او خودش را جمع‌وجور کرد و از جلسه معاون وزیر  آمد رفت بیرون و بعد یک کاغذ کوچک‌تر گذاشت جلوی قائم‌مقام امیر مکه که رئیس هیئت عربستانی بود و در حال صحبت کردن بود که با مشاهده کاغذ انسجام فکری او نیز به هم‌ریخت و رنگ و روی او کاملاً تغییر کرد.

وی خاطرنشان می‌کند: در جلسه نه آن‌ها موضوع را به روی ما آوردند و نه ما واکنشی نشان دادیم. جلسه تمام شدآمدیم بیرون درب آسانسور قائم‌مقام امیر مکه آمد و به انگلیسی به من گفت آقای اوحدی الآن با وزیر بهداشت تماس گرفتیم ساعت هشت و نیم ملاقات شما با وزیر بهداشت در ریاض هماهنگ شده است ما خیلی تعجب کردیم چون اصلاً وزیر بهداشت آن‌ها در جلسه حاضر نشده بود.

همان‌جا بود که به معاون وزیر امور خارجه گفتم آثار سخنان رهبری کم‌کم هویدا می‌شود، در ساعت موعود به جلسه با وزیر بهداشت رفتیم و در کمال ناباوری مشاهده کردیم رفتار آن‌ها کاملاً تغییر کرده و بسیار متعامل شده است.

حذف تشریفات قانونی برای انتقال پیکر جان‌باختگان ایران

شب که جلسه تمام شد خواستیم از مکه به جده بیاییم ساعت یک و نیم بعد از نیمه‌شب بود ما در خودروی سفارت به همراه وزیر بهداشت و سفیر بودیم که قائم‌مقام امیر مکه تماس گرفت و گفت الآن دیوان مَلِکی اعلام کرد شما می‌توانید اجساد قربانیان خود را به کشورتان ببرید و هواپیمای رایگان، تابوت و کاور اختصاصی در اختیارتان قرار داده می‌شود و دیوان ملکی اعلام کرده که همه تشریفات قانونی برای ایرانیان حذف شود.

پس از این اظهارات و تغییر رویه ناگهانی دولت عربستان ما توانستیم بدون هیچ دردسری به راحتی ابدان مطهر را شناسایی و به کشور منتقل کنیم.

رئیس سازمان حج و زیارت تصریح می‌کند: جایگاه رهبری در دنیای اسلام در مواجهه با حوادث گوناگون بسیار تأثیرگذار و غیرقابل‌انکار است به‌گونه‌ای که در این حادثه اخیر با نهیب به موقع رهبر فرزانه انقلاب اسلامی عربستان بی‌هیچ مقاومتی حاضر به همکاری شده و از مواضع خصمانه خود نسبت به ایران چشم‌پوشی کرد.

وی خاطرنشان می‌کند: پس از مراجعت به کشور در جریان بازدید و سرکشی از خانواده‌های جان‌باخته به استان‌ها و شهرهای مختلف کشور سفر کردیم در یکی از این سفرها به استان گلستان و بندر ترکمن که بیشترین قربانی را در قالب کاروان اهل سنت خود داده بودند رفتیم در آنجا خواهر و برادر نوجوانی بودند که پدر و مادر خود را در این حادثه از دست‌ داده بودند ما به منزل آن‌ها رفتیم به پسر خانواده گفتم شماره تماس‌ات را به من بده تا بتوانم با شما در تماس باشم وقتی اسم او را پرسیدم او گفت اسمش رضا و اسم خواهرش راضیه است.

خیلی تعجب کردم چراکه آن‌ها از اهل سنت بودند، پرسیدم چطور اسم شما را رضا گذاشته‌اند؟ گفت مادرم ارادت خاصی به امام رضا (ع) داشتند هنگامی‌که مادرم من را باردار بوده است نذر می‌کند اگر پسر به دنیا بیاورد رضا و اگر دختر باشد اسم او را راضیه بگذارد؛ وقتی از او پرسیدم بزرگ‌ترین خواسته تو و خواهرت چیست؟ گفت: من و خواهرم دوست داریم به دیدار رهبری برویم من خیلی تعجب کردم که آرزوی یک خواهر و برادر جوان و نوجوان اهل سنت دیدار با مقام معظم رهبری است.

انتهای پیام/