ایران و عربستان در آستانه تعارض بیشتر؟

نویسنده: توماس اردبرینعدام شیخ نمر، روحانی برجسته شیعه در عربستان از سوی حکومت شیعی ایران اقدامی تحریک آمیز تلقی شده و با واکنش های تندی مواجه شد. در فاصله کوتاهی جمعی از افراد با اجتماع جلوی سفارت عربستان در تهران و کنسولگری آن در مشهد، اعتراض خود را با حمله به ساختمان های سفارت اعلام کردند.

ایران که امیدوار بود با اجرای توافق هسته ای و از میان رفتن تحریم های اقتصادی به عنوان یک بازیگر در عرصه جهانی مورد قبول واقع شود، خود را در بحرانی جدید می بیند. ایران امیدوار بود بتواند از اقدام عربستان علیه این کشور در جامعه بین المللی استفاده کند، اما بار دیگر خود در مظان اتهام قرار گرفته است.

پس از حمله به سفارت، عربستان روابط دیپلماتیک خود با تهران را قطع کرد. سودان و بحرین نیز به دنبال آن روز دوشنبه روابط خود با تهران را قطع کردند و امارات نیز روابط خود را به سطح کاردار تقلیل داد. این اقدامات اختلاف شیعه و سنی در منطقه را بیش از پیش برجسته کرد و غرب را نیز بر سر دو راهی انتخاب میان رقیب دیرین خود و ایران قرار داد.

در دسامبر گذشته وزرای خارجه دو کشور در جریان مذاکرات صلح سوریه یکدیگر را ملاقات کردند. در این مذاکرات مقرر گردید که مذاکرات میان نیروهای معارض سوری با حضور نماینده سازمان ملل، از بیست و پنجم ژانویه در ژنو آغاز شد.

بان کی مون در تماس تلفنی خود با وزاری خارجه دو کشور، اعدام شیخ نمر و حمله به سفارت عربستان را محکوم کرد. دبیرکل سازمان ملل، قطع روابط ایران و عربستان را بسیار اشتباه خوانده است. ایران با ارسال نامه ای به دبیرکل سازمان ملل اعلام کرده است که اقدامات لازم مانند دستگیری عاملان حمله به سفارت و تشدید تدابیر امنیتی در اطراف سفارت را انجام داده است.

نماینده عربستان در سازمان ملل اعلام کرده است که این تنش ها مانع از مذاکرات صلح یمن و سوریه نخواهد شد و عربستان حمایت خود از این گفتگوها را ادامه خواهد داد.

ژانویه برای ایران تاریخ مهمی است، چرا که پس از سال ها بالاخره تحریم های اقتصادی علیه ایران در این ماه برداشته می شود. روحانی در سخنان خود اعلام کرده بود که برخی از کشورهای مرتجع قصد دارند این توافق را از میان ببرند. وی تلویحا به عربستان و اسرائیل اشاره داشته است.

شیخ نمر تنها رهبر مخالفان شیعه در عربستان نبود، بلکه وی تبدیل به نماد فعالیت شیعه در خارج از ایران شده بود. ایران در سال 2014 نیز نسبت به نتایج وخیم حکم اعدام نمر هشدار داده بود.

افزون بر حکم شیخ نمر، موارد دیگری نیز تنش عربستان و ایران را طی چند ماه اخیر تشدید کرده بود. توافق هسته ای، جنگ در سوریه و یمن از مهم ترین موارد اختلاف است که می توان به آن اشاره کرد. مخالفت عربستان با توافق هسته ای، این باور را در ایران تقویت کرده است که عربستان با دشمن دیرینه ایران، یعنی اسرائیل منافع مشترکی دارد. اتفاقات مراسم حج و کشته شدن بیش از 500 نفر از اتباع ایران در سرزمین منا نیز خشم و انزجار عمومی نسبت به عربستان را در ایران افزایش داده بود.

اختلافات داخلی در ایران نیز در این بحران مورد توجه است. بسیاری در ایران نیز با توافق هسته ای موافق نبوده و مدعی اند که در برجام امتیازات زیادی به طرف مقابل واگذار شده است. در فضای جدید و در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان، مخالفان دولت می توانند از این موضوع برای انتقاد هر چه بیشتر از دولت و عملکرد آن در زمینه هسته ای استفاده کنند.

قطع روابط میان دو کشور اگرچه ممکن است در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما نتایج وخیمی را به دنبال خواهد داشت و دو کشور را به سوی تعارض بیشتر سوق می دهد.

منبع: نیویورک تایمز/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایران