ترک ها می خواستند میان ایران و عربستان میانجی گری کنند، اما خود وارد منازعه شدند

نیویورک تایمز نوشت: درحالیکه خاورمیانه وارد بحران جدی در سال های اخیر شده، ترکیه تلاش داشته وارد این مسائل نشود و بعنوان یک میانجی ایفا نقش کند. با این حال، این کشور در سال های اخیر، وارد منازعات شده و دیگر نمی توان از این کشور بعنوان کشوری بی طرف یاد کرد.

به گزارش «انتخاب»، برای مثال، ترکیه روز پنج گذشته اعلام کرد که سفیر ایران را به دلیل اخبار رسانه های ایرانی در مورد ارتباط سفر اردوغان به ریاض با اعدام شیخ النمر احضار کرد.

اعدام شیخ نمر همراه با 47 نفر دیگر و حمله متعاقب به سفارت سعودی در تهران منجر به تنش در روابط تهران و ریاض شده و اوضاع منطقه را متشنج کرده است.

ترکیه در سال های اخیر سیاست خارجی تهاجمی در خاورمیانه اتخاذ کرده، بلکه بتواند نفوذ و جایگاه خود را گسترش داده و خود را بعنوان رهبر جهان سنی معرفی کند.

 این کشور برای رسیدن به این هدف، به دنبال میانجیگری در اختلاف میان ایران و عربستان سعودی بود. در حالی که برخی از حکومت های سُنی منطقه، از جمله بحرین، کویت و امارات متحده عربی طرف عربستان را گرفتند، ترکیه تلاش کرد با حمایت از گفتگو و مطرح کردن خود به عنوان مصلحی احتمالی از تنش ها بکاهد. 

روز جمعه، که ایرانیان در سراسر کشور به خیابان ها آمدند و در اعتراض به اعدام شیخ [نمر النمر] شعار "مرگ بر آل سعود" سر دادند ، احمد داود اغلو، رئیس جمهور ترکیه، هشدار داد این تنش ها «دشمنی ها را در منطقه بیش از پیش تشدید می کند». در همان زمان، نعمان قورتولموش، سخنگوی دولت ترکیه، (در انتقادی سرپوشیده از عربستان سعودی)، به این نکته اشاره کرد که ترکیه مجازات اعدام ندارد.

اما قطع رابطه ایران و عربستان سعودی چالشی فزاینده را موجب شده است. 

آنکارا در حالی که سرگرم تلاش برای ترمیم روابط خود با ریاض است (که در جریان "بهار عربی" و حمایت ترکیه از "اخوان المسلمین" مصر و مخالفت عربستان سعودی با آن تیره شده بود)، می خواهد با وجود تقابل با ایران در حمایت از طرف های درگیر در جنگ داخلی سوریه، صورت ظاهر رابطه خود با تهران را نیز حفظ کند. ترکیه نیز همچون عربستان سعودی از شورشیان سنی ای حمایت کرده است که برای سرنگونی بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، تلاش می کنند؛ این در حالی است که ایران یکی از مهم ترین حامیان اسد است. 

ترکیه برای بخش بندی روابط خود با ایران تلاش بسیار زیادی کرده است؛ و به ضرورت، رقابت خود با ایران را در سوریه نادیده گرفته و روابط مهم اقتصادی خود با این کشور را حفظ کرده است. این کشور برای تأمین واردات گاز طبیعی به ایران متکی است و این وابستگی در پی تیره شدن روابط آنکارا با روسیه (یکی دیگر از تأمین کنندگان مهم گاز ترکیه)، اهمیت بیشتری نیز پیدا کرده است؛ روابط ترکیه و روسیه پس از سرنگونی هواپیمای جنگی این کشور به دست نیروهای ترکیه، تیره شده است. 

ترکیه هم زمان با این که به دنبال راهگشایی در اختلافات فزاینده عربستان سعودی و ایران است، اما با توجه به اتفاقاتی که این کشور را به سوی روابط سنتی خود با غرب کشانده، در بحبوحه تغییراتی گسترده تر در سیاست خارجی خود نیز قرار دارد. بحران مهاجرت ترکیه را به اتحادیه اروپایی نزدیک تر کرده است که خواستار کمک ترکیه در متوقف کردن سیل پناه جویان از سوریه است. درگیری بر سر هواپیمای روسی ترکیه را مجبور به اتکای بیش از پیش بر هم پیمانان خود در ناتو کرده است. آنکارا برای بهبود روابط دیپلماتیک با اسرائیل نیز سرگرم مذاکره است؛ روابط این دو دولت در سال ٢٠١٠ میلادی و در پی حمله کماندو های اسرائیلی به یکی از کشتی های حامل کمک از ترکیه برای نوار غزه، قطع شد. 

اما با این که داود اغلو و قورتولموش در اظهارات خود درباره قطع روابط ایران و عربستان سعودی سنجیده سخن گفته اند، به نظر می رسد اردوغان در سخنانش بیشتر از عربستان سعودی جانبداری می کند. وی از ایران به علت آنچه از دید او معیاری دوگانه است، انتقاد کرده است؛ یعنی محکوم کردن اعدام یک روحانی و همزمان حمایت از بشار اسد. 

اردوغان در این هفته گفت: «همان افرادی که در برابر کشتار جمعی سکوت اختیار کردند، اکنون می خواهند برای اعدام یک نفر دنیا را به هم بریزند. می توان ثابت کرد هر گونه کمکی به آنجا فرستاده می شود. برای چه کسی؟ برای اسد آدمکش. هرگز نمی توانید خود را توجیه کنید».

اردوغان انتقاد از عربستان سعودی را به علت اقدام این کشور به اعدام شیخ [نمر النمر] مردود دانست و آن را "یک موضوع حقوقی داخلی" خواند. 

با وجود این که به نظر می رسد اظهارات اردوغان ایران را آزرده کرده باشد، اما برخی از تحلیل گران گفتند ترکیه می توانست برای میانجیگری در این درگیری موقعیت خوبی داشته باشد.

اردم آیدین، کارشناس مسائل ایران که به عنوان مفسر در "سی ان ان ترک" کار می کند، گفت: «آنکارا روابط راهبردی با هر دو کشور دارد و همین موضوع ترکیه را به بازیگری آرمانی برای میانجیگری تبدیل می کند. اگر چه ترکیه به علت سیاست خود در سوریه، نمی تواند عربستان سعودی را کنار بگذارد، اما ایران نیز برای اقتصاد ترکیه و از نظر واردات گاز طبیعی که اکنون با توجه به تنش اخیر با روسیه اهمیت بیشتری نیز یافته، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ترکیه با استفاده از ظرفیت خود به عنوان کشوری در منطقه که پیوند های تاریخی و راهبردی با هر دو کشور [ایران و عربستان] دارد، می تواند نقش میانجی را در این درگیری ایفا کند». 

گر چه یکی دیگر از تحلیل گران می گوید با توجه به اقدامات اخیر [ترکیه] در حمایت از عربستان سعودی، تهران هرگز ترکیه را طرف قابل اعتمادی نمی داند. برای نمونه، ترکیه حمایت گسترده ای از حملات هوایی ائتلافی به سرکردگی عربستان در یمن بر ضد شورشیانی که پنداشته می شود ایران از آنها حمایت می کند، داشته است؛ همچنین ترکیه با پیوستن به عربستان سعودی در ائتلاف نظامی که این پادشاهی به تازگی اعلام کرده، موافقت نموده است. 

گونل تل، مدیر "مرکز مطالعات ترکیه" در "مؤسسه خاورمیانه" در واشنگتن، گفت این گام ها «موجب تقویت چهره ترکیه به عنوان قدرتی سُنی مذهب که سیاستی فرقه گرا را در منطقه پیگیری می کند»، می شود. «ایفای نقشی سازنده در کاستن از تنش های فرقه ای در منطقه با وجود چنین چهره ای، دشوار است.» 

با نزدیک تر شدن ترکیه به عربستان سعودی، این کشور در ابراز نگرانی از آن چه اقدامات ایران در تشدید بی ثباتی در منطقه می داند با عربستان سعودی همراه می شود.

خانم تل گفت: «بخشی از هدف آنکارا از ارتباط با عربستان سعودی، تلاش برای مقابله با نفوذ فزاینده ایران در منطقه، به ویژه در سوریه و عراق است. اما اگر ترکیه می خواهد نقشی سازنده در درگیری های منطقه ای و کاهش تنش های فرقه ای ایفا کند، به سختی می توان این راهبرد را راهبردی عاقلانه دانست».