خطراتی که ممکن است برجام را به شکست تهدید کند

پایان دی ماه سال 95 یکی از مهمترین چالش های بین المللی دهه اخیر نظام بین الملل از طریق دیپلماسی حل و فصل مسالمت آمیز شد. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای ایجاد پرونده ساختگی هسته ای پیرامون تشکیک در صلح آمیز بودن این برنامه معتقد بود که پایان این موضوع فقط از طریق گفت و گوهای سازنده و عدم پیگیری سیاست فشار و تهدید از سوی قدرت های بزرگ قابل حل خواهد بود.

در همین راستا جمهوری اسلامی ایران در سال های گذشته همواره تلاش مجدانه ای برای حل این مسئله از طریق گفت و گو و مذاکره در ابعاد گوناگون اهتمام ورزید؛ با این حال در مراحل قبل این تلاش ها با توجه به روندهایی که شکل می گرفت به نتیجه قطعی پایان بحران ختم نمی شد. چرایی اینکه در دوره های گذشته همواره برخی مذاکرات دیپلماتیک ایران با چالش مواجه می شد یکی از راز و رمزهای بزرگ دیپلماتیک در قرن اخیر است.

بن بست های مذاکراتی از ابتدای انقلاب در موضوعاتی همچون حمله به سفارت امریکا، ماجرای مک فارلین، انفجار سفارت رژیم صهیونیستی در آرژانتین(آمیا)، انفجارهای برج های الخبر در عربستان، ماجرای کشتی کارین ای،شکست مذاکرات هسته ای تا سال 2015 از قبیل این فراز و نشیب های دیپلماتیک بوده است.

در واقع در همه دوران های مذاکراتی سابق در آستانه توافق برخی پیشآمدهای ناگهانی و غالباً برنامه ریزی شده باعث می شد که روند مذاکرات و رسیدن به تفاهم و درک مشترک میان طرف های درگیر نه تنها به راه حل برای پایان بحران ختم نشود، بلکه به صورت مشکل جدید در حل سوء تفاهمات قبلی اضافه می شد.

یکی از آشکارترین حوادثی که این روند را به خوبی نمایش می دهد؛ ماجرای کشتی«کارین ای» بود. در هنگامی که ایالات متحده امریکا به افغانستان لشگرکشی کرده بود با سردرگمی شدیدی در این کشور روبرو شده بود. اما با همکاری نیروهای امنیتی ایران و همچنین متحدان ایران در ائتلاف شمال افغانستان؛ ایالات متحده توانست به سرعت حکومت طالبان در افغانستان را ساقط کند. این همکاری در آن دوران بی سابقه به نظر می رسید و حتی منجر به همکاری های وسیع ایران در کنفرانس بن گردید. در واقع سه ماه بعد از سقوط طالبان و یک ماه بعد از تعیین و تکلیف دولت اینده افغانستان بود که ماجرای کشتی«کارین ای» رخ داد و تنها در کمتر از یک ماه بعد از این ماجا بود که جرج دبلیو بوش رئیس جمهور امریکا ایران را به همراه عراق و کره شمالی محور شرارت خطاب کرد.

ماجرای کشتی کارین اِی، پوشش خبری گسترده رسانه های غربی را به دنبال داشت و با واکنش شدیدی در افکار عمومی روبرو گشت. با این حال اگرچه نمی توان به طور قاطع گفت که ماجرای حمل سلاح های ایرانی توسط کشتی کارین ای ساخته و پرداخته کدامین نهادهای خارجی بوده است. در حالی که در آن دوران روابط میان ایران و عرفات تیره بود و گمان اینکه ایران در آن دوران به وی کمک نظامی انجام می داده است کمی غیرقابل پذیرش است. بنابراین این روند نشان می دهد که برخی از مخالفان و معاندان منافع کشور مترصد ضربه زدن و پایان همکاری از طریق خرابکاری به انحاء مختلف هستند.

این روندها نشان می دهد که توافق هسته ای در سال 2015 نیز از گزند چنین حوادثی مصون نخواهد بود. اگرچه مذاکره کنندگان در دوران دو ساله مذاکرات با پیگیری دو شیوه مذاکرات یعنی مذاکرات علنی با محتوای محرمانه توانستند تا حد ممکن جلوی هرگونه خرابکاری با ابعاد خارجی و داخلی را بگیرند اما هر لحظه ممکن است که برخی رخدادهای خارج از تصور همه دستاوردها را در لحظه ای از میان بردارد.

این نگران احتمالی البته از منظر مذاکره کنندگان ارشد ایرانی به دور نبوده است. به نحوی که در تابستان امسال بود که وزیرامورخاجه کشورمان در نشست شورای راهبردی روابط خارجی ابعاد حقوقی برجام با بیان اینکه خطر همیشه برای توافق برجام وجود دارد، بیان می کند که هیچگاه حادثه کارین ای را فراموش نمی کند. آقای ظریف در آن سخنرانی حادثه کارین ای را تله صهیونیست ها برای قرار گرفتن ایران در محور شرارت نام می برد.

بیان این واقعیت های تاریخی نشان می دهد که اگرچه برای  برجام زحمات فروانی کشیده شده است و طرف های مذاکراتی بیشترین مراقبت را از این  توافق انجام داده اند؛ اما هر لحظه ممکن است برخی که می توان از آنها با عنوان برهم زننده بازی نام برد، توافق را قربانی کنند.

در واقع تضمینی وجود ندارد که در مسیر چندین ساله  اجرای توافق جامع هسته ای، عواملی در آمریکا، اسرائیل، عربستان یا کشورهای دیگر، برگ های پیش بینی نشده ای را برای برهم زدن این توافق رو نکنند. چرا که تحولات منطقه پس از برجام نشان می دهد که کشورهای منطقه به خصوص برخی از شیخ نشین های منطقه تمام تلاش خود را برای بی تاثیر کردن این توافق انجام داده و خواهند داد.

بی ثبات کردن کشورهای منطقه از جمله یمن، عراق و گسترش افراط گرایی در منطقه، پایین آورن قیمت نفت و ... هر کدام می تواند به عنوان جرقه ای برای آغاز تنش های جدید و بی تاثیر کردن برجام قلمداد شود.

این موضوعات نشان می دهد که در دروان پسابرجام یکی از موضوعاتی که بسیار اهمیت دارد و حتی شاید در مواردی بیش از انعقاد توافق اهمیت پیدا می کند؛ حفظ توافق هسته ای موسوم به برجام است. چرا که توافق برجام قرار است عمری نزدیک به یک دهه را تجربه کند و در این مدت تا زمانی که از یک نهال به درختی تنومند تبدیل شود راه بسیار طولانی وجود خواهد داشت که نیازمند هوشیاری فروانی در میان مسئولان و مجریان اصلی این توافق دارد.