نگاه به رسانه‌ها در جامعه ما پروپاگاندایی و تربیتی است

مهدی محسنیان‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در مراسم رونمایی از کتاب « برابری و آزادی ارتباطی»  گفت: ما با تآخیر ۲۳۲ ساله وارد عرصه روزنامه‌نگاری شدیم و در ضمن هدف ما از انتشار روزنامه و حتی رادیو و تلویزیون نیز تربیت ملت بوده است، یعنی برخلاف غرب که روزنامه براساس نیاز منتشر و فروخته می شد در جامعه ما این گونه نبوده است و هدف رسانه پیگیری اهداف پروپاگاندی در هر دوره بوده است. بنابراین کتاب نمی‌تواند کاربردی شود چون نگاه به رسانه‌ها در جامعه ما نگاهی پروپاگاندایی و تربیتی است.

به گزارش شفقنا ، حبیب الله معظمی نویسنده «برابری و آزادی ارتباطی» در مراسم رونمایی از این کتاب گفت: این کتاب به فراهم آمدن امکان و فرصت سخن گفتن و بیان می پردازد. اندیشمندان مختلف در غرب بعد از بحث‌های مختلف درباره آزادی بیان به این نتیجه رسیدند که امکان سخن گفتن و بیان باید وجود داشته باشد. این کتاب یادگاری است از پدر علم ارتباطات ایران دکتر کاظم معتمد نژاد که با توصیه های ایشان من رساله دکتری خود را در این زمینه کار کردم و نتیجه آن کتابی است که اکنون پیش روی شما قرار دارد. استاد معتمدنژاد تأکید داشتند که این بحث ها در غرب مطرح شده است و  بهتر است در کشور ما هم بدون فاصله زمانی زیادی این مباحث ارائه شود. از دکتر محسنیان راد هم نهایت سپاس را دارم که از دوره لیسانس تا دکتری افتخار شاگردی ایشان را داشته‌ام و  امید همه اهالی ارتیاطات بعد از دکتر معتمد نژاد به دکتر محسنیان‌راد است.

تقاوت حقوق ارتباطات و حقوق ارتباطی

معظمی با تمایز قائل شدن میان حقوق ارتباطات و حقوق ارتباطی اظهار داشت: حقوق ارتباطات یعنی همه قوانینی که اکنون در این عرصه موجود است و در جوامع بین‌المللی و کشور تصویب شده است مانند حقوق خبرنگاران یا حقوق رسانه‌ها که معادل communication law است. ولی حقوق ارتباطی به معنای communication right و اندیشه‌ای است که عمدتاً متوجه مباحث حقوقی و البته مباحث فلسفی به ویژه فلسفه سیاسی می‌شود.

او ادامه داد: کتاب در پنج فصل نوشته شده است. در فصل اول به بحث تحدید قدرت به معنای حدود قائل شدن برای قدرت پرداخته شده است. در واقع مروری مختصر بر تبادل قدرت و حقوق در جوامع مختلف است و سعی شده به این نکته پرداخته شود که قدرت در جوامع مختلف مشروط است، مطلق‌العنان نیست و جایگاه حقوق در این جوامع چیست و چه نسبتی با قانون و اندیشه دارد. در فصل دوم کتاب به حقوق شهروندی پرداخته شده است. حقوق شهروندی مبحث جدیدی است که بعد از جنگ جهانی دوم به صورت نظریه و حقوق مطرح شد. حقوق شهروندی عمدتاً ناظر بر دو وجه حقوق و مسئولیت‌ها است. بعد از جنگ جهانی دوم مباحثی صورت گرفت که در نهایت به شکل‌گیری دولت‌های رفاه در غرب انجامید.

به گزارش شفقنا رسانه، معظمی تصریح کرد: امروزه با توجه به فضای فناوری‌های جدید اطلاعاتی و اینترنت حقوق شهروندی نیز در مسائل جدیدتری مطرح می‌شود. یکی از این حقوق مطرح شده در دنیای امروز بحث حریم خصوصی است. با گسترش رسانه‌های نوین شاهد هستیم که این حق گاهی نقض می‌شود و این مسئله مورد توجه نظریه حقوق شهروندی قرار گرفته است.

 معظمی گفت: فصل سوم کتاب را به جامعه اطلاعاتی اختصاص داده‌ام. درباره جامعه اطلاعاتی من به دسته بندی اشخاصی پرداخته‌ام که با این حوزه نسبتی دارند. دسته اول را کسانی قرا داده‌ام که به طور کلی بروز جامعه اطلاعاتی را انکار می‌کنند؛ دسته دوم را افرادی تشکیل می‌دهند که بازار فکر و اندیشه آنها گرم شده است و از پدیداری جامعه اطلاعاتی سخن می‌گویند و از آن دفاع می‌کنند و دسته سوم هم افرادی هستند که ضمن قبول پدیداری جامعه اطلاعاتی نسبت به آن نقد دارند از جمله این که معتقدند ذینفعان جامعه اطلاعاتی نیز همانند جامعه سرمایه‌داری سرمایه‌داران هستند و این جامعه نیز در راستای اهداف آنها است.

او ادامه داد: در فصل چهار به بحث یونسکو پرداخته شده است. متآسفانه در جامعه ما نسبت به یونسکو غفلت‌هایی صورت گرفته است و نتوانسته‌ایم این سازمان مهم را به جامعه معرفی کنیم. یونسکو در مبحث حق ارتباطات از دهه ۷۰ میلادی صحنه رویارویی کشورهای غربی و شرقی بوده است. غربی‌ها از نظریه آزادی اطلاعات دفاع می‌کردند و دیگر کشورها از نظریه نظم نوین جهانی اطلاعات سخن به میان آوردند که این تقابل موضوع حقوقی به نام حق ارتباط را مطرح کرد. این حق فراتر از حق آزادی بیان و اطلاعات و آزادی مطبوعات قرار داشت ولی به دلیل قرار گرفتن در جهان دوقطبی آن دوران به ویژه در یونسکو مهجور ماند و مورد توجه قرار نگرفت.

نویسنده کتاب تأکید کرد: بعد از یک دهه و در دهه ۸۰ میلادی زیربنای اندیشه حقوقی در غرب شکل گرفت که فصل پنجم و آخر کتاب به آن اختصاص دارد. ما از دهه ۹۰ با اندیشه حقوق ارتباطی مواجه هستیم که برخلاف اندیشه‌های کهن فلسفه سیاسی باید آن را حاصل تالارهای بین‌المللی مانند یونسکو و جنبش‌های اجتماعی دانست. اندیشه‌ای که دنبال اصلاح رسانه‌ها بوده است. در این مباحث مطرح شده که حق آزادی بیان که مورد توجه چند صد ساله جوامع بوده است متأسفانه به نفع قدرتمندان و کسانی تمام شده است که صدای بلندتری داشته‌اند و ضعفا کمتر از این حق برخوردار بوده‌اند و به همین دلیل هم عنوان کتاب را «برابری و آزادی ارتباطی» انتخاب کرده‌ام.

به گزارش شفقنا رسانه، معظمی گفت: اندیشه حقوق ارتباطی در جست‌وجوی این است که برای عموم جامعه امکان بیان فراهم شود و همه مردم از این حق برخوردار باشند. حقوق ارتباطی به دنبال این است که افراد حرفشان را در جامعه بیان کنند و در کنار آزادی بیان حق و امکان بیان نیز برای افراد فراهم شود. ما دو نوع آزادی داریم، آزادی منفی که خواهان عدم دخالت دولت در مسائلی مانند آزادی بیان است و آزادی مثبت که در واقع در اندیشه حقوق ارتباطی آنچه مطرح می‌شود همان آزادی مثبت است و به نوعی خواهان دخالت دولت و فراهم شدن امکان و فرصت آزادی بیان برای همه افراد است. برای همین  نگاه اندیشه حقوق ارتباطی  نگاه افقی، مشارکتی و تعاملی است. یعنی فراتر از اطلاعات به ارتباطات، تعامل، گفت وگو و حتی شنیدن نگاه می‌کند. حتی برای انسان حق شنیدن قائل می‌شود. اندیشه حقوق ارتباطی بر حق ارتباط انسان‌ها تأکید می‌کند و خواهان گفت و گوی انسان‌ها در یک فضای آزاد، تعاملی و مشارکتی است.

مهدی محسنیان راد هم با انتقاد از ماهیت برنامه هایی که با عنوان رونمایی از کتاب در ایران برگزار می‌شود، گفت: تاجایی که به خاطر دارم اصطلاح رونمایی از کتاب قبل از انقلاب وجود نداشت و من در مراسمی با این عنوان شرکت نداشته‌ام. در خارج از کشور هم به ویژه در آمریکا شاهد مراسم‌هایی مانند این بوده‌ام  ولی با این تفاوت که نشست‌های آنها بدون تشریفات خاصی معمولا در بزرگترین کتاب‌فروشی‌های شهر و با حضور علاقه‌مندان و دوستداران حوزه کتاب و نویسنده کتاب برگزار می‌شود و در این نشست‌ها بدون تعارف کتاب و اثر نویسنده را نقد می‌کنند و به چالش می‌کشند تا آنچه وارد بازار می‌شود، اثری قوی و با اصالت باشد و کتاب ضعیف نمی‌تواند در این فضا وارد بازار شود. بنابراین معتقدم رونمایی برای عروسی است نه کتاب و این اصطلاح را باید از تولیدات جدید دانست.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) اظهار کرد: در این سالها فساد نسبتاً دیر به دانشگاه‌ها رسید. ابتدا از میدان انقلاب شروع شد که رساله تمام اتوماتیک تولید می‌شد و سپس به جای این که دانشجوها از اساتید یاد بگیرند، برعکس این اساتید بودند که از دانشجویان یاد گرفتند و شروع به نگارش کتاب‌های بساز بفروشی کردند. بنابراین آنچه در این میان و در وسط بازی رونمایی عروس خانم گم می‌شود، خِرَد است و کار خوب پنهان می‌ماند و آسیب می‌بیند.

 او گفت: این نوع مراسم ها به زیان نویسنده است چراکه با توجه به روابط و رانت نویسنده، افراد و اشخاص و مقامات مهم کشور در مراسم حضور می‌یابند و همین باعث می‌شود تا در مراسم‌های نویسندگان جوان مقامات کمتر حاضر شوند و به زیان آنها تمام می‌شود و چرخه معیوبی شکل می‌گیرد که مشهورها مشهورتر می‌شوند و تازه کارها هم نمی‌توانند جایگاه واقعی خود را پیدا کنند. بنابراین فضا را برای بساز بفروشی تازه وارد ها فراهم می‌کنیم و از طرف دیگر مانع دستیابی آنها به جایگاه واقعی‌شان می‌شویم.

محسنیان راد در این مراسم با اشاره به خاص بودن این کتاب گفت: بخش بسیار وسیعی از کتاب با مطالعه و کنکاش در میان منابع فارسی نوشته شده است و به نظر من این یکی از حسن‌های کتاب است. یعنی مسیر تبدیل آزادی بیان به آزادی مطبوعات و آزادی اطلاعات و ارتباطات را با منابع فارسی جلو رفته است. اما یکی از نقدهای من به کتاب و شیوه ارجاع دهی ناشر کتاب است که باید اصلاح شود و سروش باید شیوه ارجاع دهی خود را استاندارد کند.

فرستنده – گیرنده کمتر کاربرد دارد

او ادامه داد: ما هنوز برای صداوسیما از اصطلاح مخاطب استفاده می‌کنیم اما واقعیت این است که اکنون از اصطلاح فرستنده و گیرنده استفاده نمی‌شود و به ندرت این اصطلاحات به کار برده می‌شود. اکنون از دو واژه و اصطلاح communicator و communicate  استفاده می‌شود. این اصطلاحاات را پانزده سال پیش در کنفرانسی در شهر مادرید شنیدم.  در این دو اصطلاح برابری نهفته است و هر دو هم‌قد هستند و بحث آزادی اطلاعات به هر دوی این‌ها متعلق است.

او گفت: در کل کتاب نگاهی به ایران نشده است و این خلاء را در کتاب به وضوح مشاهده می‌کنم. دو مسئله باعث شده این کتاب کاربردی نباشد و بیشتر آگاه کننده باشد. اگر کاربردی بودن کتاب را در استفاده مقامات از کتاب در سیاست‌گذاری‌ها بگبریم، این کتاب مطلقاً با چنین وضعیتی رو به رو نیست. یک علتش این است که ما دیر و با تأخیر برخی از اتفاقات حیاتی را درک کرده‌ایم مانند شروع روزنامه‌نگاری در ایران بعد از ۲۳۲ سال از تولد آن در غرب. اولین روزنامه جهان در ۱۶۰۵ میلادی در آلمان منتشر شد و فردی که این روزنامه را منتشر کرد دارای سطح تحصیلاتی برابر با فوق لیسانس بوده است و روزنامه را هم برای کاسبی یعنی فروختن خبر منتشر می‌کرده است، به عبارتی روزنامه برای تأمین نیاز مردم منتشر می‌شد.

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) گفت: این در حالی است که ما با تآخیر ۲۳۲ ساله وارد عرصه روزنامه‌نگاری شدیم و در ضمن هدف ما از انتشار روزنامه و حتی رادیو و تلویزیون نیز تربیت ملت بوده است، یعنی برخلاف غرب که روزنامه براساس نیاز منتشر و فروخته می‌شد در جامعه ما این گونه نبوده است. بنابراین کتاب نمی‌تواند کاربردی شود چون نگاه به رسانه‌ها نگاهی پروپاگاندایی و تربیتی است.

مراسم رونمایی از کتاب «برابری و آزادی ارتباطی؛ اندیشه جدید حقوق ارتباطی» نوشته حبیب‌الله معظمی عصر شنبه با حضور مهدی محسنیان راد، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و جمعی از اهالی رسانه در نگارستان شهر واقع در بوستان گفت‌وگو برگزار شد.