فهمی هویدی:عربستان نماینده امت عرب نیست

محمود فهمی عبدالرزاق هویدی، محقق و تحلیلگر کشور مصر در جلسه ای که  روزگذشته در دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه ، درباره موضوع «روابط ایران و اعراب» برگزار شد، به بیان سخن پرداخت، بخش اول سخنان وی روز گذشته ارسال شد، بخش دوم سخنان فهمی هویدی ودیگرسخنرانان این جلسه در ادامه می آید:

فهمی هویدی در پاسخ به اظهارات مطرح شده توسط کارشناسان حاضر در جلسه بیان کرد: این دیدگاه ها جزئیات بارزی دارد من از مشترکات محورهای اساسی صحبت می کنم.

او با اغراق آمیز خواندن برخی اظهارات گفت: تمامی این صحبت ها ناشی از این اعتقاد است که آنچه عربستان می گوید صدای امت عرب است. در حالی که این درست نیست. مشکل، مشکل عرب و عجم نیست این سخن در عربستان مطرح می شود اما این دیدگاه عربستان است که نماینده امت عرب به شمار نمی رود. از این رو فرض اینکه این پیشنهادات از تأثیرات عربستان و وهابیت است خیال پردازی بزرگی است.

ما همه، قربانیان توهمات هستیم

این محقق مصری با بیان اینکه «چه کسی می گوید در بحرین انقلاب شده است؟» گفت: انقلاب یک اتفاق نظر عمومی را در بر می گیرد. در ایران و مصر انقلاب رخ داد نه اعتراض گروهی از مردم. 

ما همه، قربانیان توهمات هستیم. خیال پردازی می کنیم با آنچه نادرست است شما در توهمات به سر می برید، چه بسا ما هم چنین باشیم و در نتیجه با هم درگیر می شویم. اجازه دهید بر واقعیت ها تمرکز کنیم. هیچ کدام از این پیش فرض ها با توجه به بحث های علمی، صحیح ودقیق نیست.

ایران از شیعیان عراق حمایت می کند نه از مسلمانان آن

او با اشاره به صحبت هایی که درباره حضور داعش در عراق و نقش اهل تسنن بیان شده بود، مدعی شد: چه کسی باید آنها را نجات دهد، ای کاش ایران موضع روشنی در حمایت از مسلمانان و نه تنها شیعیان عراق داشته باشد، ایران از شیعیان عراق حمایت می کند نه از مسلمانان این کشور؛ این مشکل است.

فهمی هویدی با بیان اینکه در بحرین نیز شیعیان مطرح و مسلمانان به فراموشی سپرده شده اند، گفت: من فراموش نمی کنم که باید از این توهمات خارج شویم اصلا اینکه جنگی بین شیعیان و اهل تسنن باشد را آمریکا و اسرائیل مژده می دادند.

این تحلیلگر مصری با اشاره به تحولات سوریه و اظهارات پیشین خود درباره وضعیت سوریه و نقش بشار اسد در آن تصریح کرد: من گفتم که ۴۵۰ هزار نفر در سوریه کشته شده اند؛ آیا در اینکه شاه سوریه، سوری ها را به کشتن می دهد شکی وجود دارد؟ آنها به گلوله بسته شده اند، پس از آن نیز اشرار به کار گرفته شده اند.

پس از اظهارات فهمی هویدی تعدادی دیگر از کارشناسان حاضر در جلسه به بیان نظرات خود پرداختند که اظهارات برخی از آنها در ادامه آورده می شود.

زهره وند، کارشناس مسائل بین الملل با تأکید بر لزوم تکیه بر مشترکات خطاب به فهمی هویدی اظهار کرد: چرا اتفاقات رخ داده در یمن و بحرین را انقلاب نمی دانید و مسائل سوریه را انقلاب می دانید؟

او تصریح کرد: اصلا نباید بر عربیت اشاره کرد بلکه باید مشترکات را دید. پیشنهاد می کنم بخش سومی را در تحلیل خود ببینید و به این موضوع توجه کنید که چه پدیده ای می تواند در این منطقه وحدت ایجاد کند و بر مشترکات تکیه کنید.

پشنگ: به یک خود انتقادی جدی در خاورمیانه نیاز داریم

همچنین اردشیر پشنگ، یکی دیگر از پژوهشگران حاضر در این نشست  بیان کرد: برای عبور از این وضعیت منفی به یک خود انتقادی جدی در خاورمیانه نیاز داریم. نظام بین الملل وارد مرحله جدیدی شده است و دو درد فعلی خاورمیانه، یکی منطقه گرایی و دیگری هویت گرایی است.

او با اشاره به تحولات اخیر منطقه اظهار کرد: به طور مثال مصر آنچنان دچار مشکلات داخلی است که عملا در مبادلات منطقه ای تأثیری که سه کشور دیگر ایران، عربستان و ترکیه دارند را نخواهد داشت. متأسفانه هر سه این کشورها با توجه به ویژگی ها و اتفاقاتی مانند حمله آمریکا به افغانستان و حمله آمریکا به عراق که بی ثباتی را در کلیت خاورمیانه تشدید کرد، هر کدام به نوعی دارای اشتباهاتی استراتژیک هستند.

این پژوهشگر ادامه داد: در ترکیه شاهد هستیم عدالت و توسعه که شاید روزگاری امیدی برای خاورمیانه بود که اسلام و دموکراسی و حقوق بشر را پیوند زند، ارزش های پان ترکیسمی و عثمانی گری جدید را به ویژه بعد از بهار عربی به صورت شدیدی دنبال کرد.

پشنگ تأکید کرد: نباید انکار کرد در ایران هم در دوره ای که شاید دولتی میانه رو روی کار نبود، مسأله ی شیعه گرایی در منطقه بسیار پررنگ شد. عربستان سعودی نیز از مرحله ای واکنشی دخالتی آشکارتر در عراق، یمن و سوریه داشت.

او با بیان اینکه در کنار فاکتورهای مختلف، مشکل مهم حال حاضر آن است که این سه کشور اصلی به قاعده بازی مشترک در خاورمیانه دست پیدا نکرده اند، گفت: بازی کردن با کارت هویتی در منطقه ای که هویت های مختلف از عرب، کرد، سنی، شیعه و مذاهب دیگر وجود دارد، به سرعت پاسخ می دهد اما بسیار سریع نیز پاسخ عکس خود را نشان می دهند. بر این اساس تا جایی که می شود نباید با کارت هویتی بازی کرد. در حالی که متأسفانه بازیگران اصلی مورد اشاره صحبتم همگی در مقطعی با کارت هویتی بازی کردند.

این پژوهشگر ادامه داد: در کنار فاکتورهای مختلف موجود، اصلی ترین عاملی که می تواند امروز از بحران بکاهد، این است که کشورهای اصلی منطقه به ویژه این سه کشور دور میز مذاکره بنشینند و سعی کنند به یک تفاهم برسند. این موضوع حاصل نمی شود، مگر اینکه در داخل خود این کشورها هم صداهای ملایم و معتدلی که به چندگانگی هویت داخل یک یک این کشورها و خاورمیانه اعتقاد دارند، پررنگ شود.

پشنگ تأکید کرد: تا این صداهای معتدل پررنگ نشود، متأسفانه نمی توان امیدی به خاورمیانه داشت و بحران همچنان تشدید می شود. با توجه به بحران های دیگری که تا به حال بوده است امیدوار هستم که همه ما یک خود انتقادی جدی داشته باشیم.

قریب رضا ،مدیر انجمن گفت وگوهای مذهبی وحدت نیز که در این جلسه حاضر بود بیان کرد: قصد دارم پیشنهادی به شما بدهم و آن اینکه سفری به عراق و سوریه داشته باشید و چنان که کتابی در مورد ایران دارید کتابی نیز پیرامون سوریه و عراق در داخل بنگارید.

او افزود: چه بسا ما در توهم و شما نیز در توهم باشید. ما به اینجا آمده ایم تا در مورد واقعیت ها به تفاهم برسیم.

قادری: اعراب در طول تاریخ بی هویت شده اند

در ادامه قادری،مدیر گروه آفریقای دفتر وزارت امورخارجه با اشاره به اظهارات فهمی هویدی گفت: فرمایشات امروز ایشان از آنچه در حدود ۲۰ سال قبل در مورد ایران و انقلاب اسلامی و ملت ایران می گفتند، فاصله گرفته است. شاید ایشان به عنوان این فرد رسانه ای کاملا تحت شعاع تبلیغات رسانه ای بین المللی قرار گرفته اند. در صورتی که انقلاب اسلامی ایران، امروز در مرحله بلوغ قرار دارد و می تواند خود تصمیم بگیرد و روی پای خود بایستد.

او تصریح کرد: آقای فهمی هویدی شما چرا اینها را فراموش کرده اید که همیشه انقلاب اسلامی ایران با همسایگان و جهان، طرح دوستی ریخت. با نگاهی به سیر تحولات انقلاب ایران مشاهده می شود ایران همیشه اعلام کرده است که ما با اعراب، نقاط مشترک مهمی داریم. ما با هم برادریم و یک خانواده هستیم. تعجب کردم که شما از خصومت بین ایران و اعراب بحث می کنید در حالی که اینگونه نیست، مشکل اینجاست که اعراب در طول تاریخ، بی هویت شده اند و همیشه بر سر رهبری جهان عرب دعوا داشته اند.

این دیپلمات ایرانی ادامه داد: اعراب تا این مسأله را حل نکنند، نمی توانند روی پای خود بایستند و یک نظام مستقل مردمی ایجاد کنند. ایران، سیاستی واقع گرایانه در سطح منطقه دارد. چند درصد از مردم بحرین شیعه هستند؟ ما هیچ گاه به عنوان شیعه از آنها حمایت نکرده ایم.

فهمی هویدی، تحلیلگر و محقق مصری در این جلسه با اشاره به صحبت های کارشناسان حاضر بیان کرد: به این سخنان که سوریه بهشت دموکراسی و سیاست ایران، ایده آل ترین سیاست است، احترام می گذارم اما آن را باور ندارم. شما معتقدید من عوض شده ام و شما نشده اید. از خداوند مسألت می کنم که به همه ما کمک کند.

او افزود: یک جوان مصری در سال گذشته سفر و گشت و گذاری در ایران داشت و تصاویری از جامعه ایران ارائه دادند که صددرصد با آنچه در تهران می گذرد متفاوت است. امیدوارم فروتن و نسبت به خود صادق باشیم اما در برابر این اصرار که ایده آل هست احترام می گذارم و چون اتفاق نظر شرکت کنندگان این است من پاسخ و اظهارنظری ندارم.

فهمی هویدی بیان کرد: از مهمان نوازی و توجه شما تشکر و سپاسگزاری می کنم، اگر اصرار دارید این انقلاب ایران است ، مبارک شما باشد.

محمدهادی تسخیری از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی خطاب به فهمی هویدی در ادامه این نشست بیان کرد: برادر عزیز! سخنانی که هم اینک مطرح شد سخنان درازی است، می خواهم از این چارچوب خارج و وارد گفت وگوی دیگری شوم. شما در مقاله ای که در یکی دو ماه پیش منتشر شد، سه گزینه برای کشورهای عرب در مقابل ایران مطرح نمودید. در آنجا گفته اید کشورهای عربی با ادامه این وضعیت و قطع روابط ایران با برخی کشورهای عرب در یک پیمان نظامی علیه ایران وارد شوند و در برابر این توسعه طلبی ایران بایستند؟

او ادامه داد: بعد از این حوادثی که در طول سه ماه شکل گرفت، قطع روابط بعضی کشورهای عرب با ایران و حمله عربستان به یمن و رسیدن وضعیت سوریه به جایی که امروز مشاهده می کنیم آیا دیدگاه شما همچنان همان است که مطرح کرده اید؟

عندلیب: برای همه اتفاقات منطقه نباید ایران را مقصر دانست

همچنین عندلیب یکی دیگر از کارشناسان حاضر در جلسه اظهار کرد: جناب فهمی در صحبت های خود گفتند که شما خیلی تحت تأثیر پروپاگاندای ایران قرار گرفته اید، من احساس می کنم خود ایشان تحت تأثیر پروپاگاندا قرار دارد. ایشان تحت تأثیر این تبلیغات می گویند در بحرین انقلابی نیست یا در عراق از نسل کشی سنی ها حرف می زنند، صحبت از ترکیب اشتباه تأسیس عراق، وقت جلسه را می گیرد اما بعد از ۲۰۰۳ چیزی است که از صندوق های انتخاب بیرون آمده نه اینکه شیعه ها کاری انجام دادند.

او با بیان اینکه در یک سال گذشته یک میلیون شیعه در عراق کشته شد، گفت: همه آنها توسط تکفیری هایی به قتل رسیدند که از تونس و … می آمدند و شب را در خانه افراطی های عراقی می خوابیدند.

این کارشناس بین الملل تصریح کرد: در مورد مسأله ای که به ایران نسبت دادید در میان صحبت های شما دهها مورد از کشتار و جنگ ها در خاورمیانه به یادم آمد که قبل از شکل گیری انقلاب اسلامی بین کشورهای عربی رخ داد. این مسائل اتفاقات بین خود آنهاست و نباید برای همه اینها ایران را مقصر دانست.

عندلیب با اشاره به بحث فهمی هویدی در مورد دخالت ایران در عراق بیان کرد: رابطه فرهنگی و مذهبی ایران و عراق را فراموش نکنید، ارتباط بین این دو کشور بسیار نزدیک است و نمی توان نام اقدامات ایران را دخالت گذاشت. اگر هم دخالتی بود برای جلوگیری از کشتار چه سنی و چه شیعه در عراق اتفاق افتاده است. دعوت می کنم به عراق، بحرین و سوریه نیز سفر کنید تا واقعیت ها را بیشتر درک کنید.

او با اشاره به اتفاقات سوریه بیان کرد: من از کشتار و سرکوب حمایت نمی کنم اما یادآوری می کنم آنچه نام آن را انقلاب سوریه می گذارید در دمشق و حلب و شهرهای مهم و پرجمعیت سوریه شکل نگرفته است بلکه از درعا شهری نزدیک اردن ایجاد شد که دخالت کشورهای بیگانه در آن واقعا مشخص است.

این دیپلمات ایرانی با تأکید بر نقش بسیار مهم ایران و مصر برای فروکاستن از فتنه مذهبی که در حال شکل گیری است و ترسیم خاورمیانه ای جدید توسط خود مردم منطقه و نه سایکس پیکو اظهار کرد: آقای فهمی هویدی و امثال آقای فهمی هویدی و مرحوم هیکل و دیگران کسانی هستند که می توانند به این مسأله کمک کنند. مشکل ما عرب و عجم یا ایران و عرب نیست، مشکل ما تکفیری ها و مسلمان ها هستند.

در حالی که متأسفانه بازیگران اصلی مورد اشاره صحبتم همگی در مقطعی با کارت هویتی بازی کردند

فهمی هویدی: هر دو طرف باید اشتباه خود را به نفع تفاهم بپذیریم

فهمی هویدی در آخرین اظهارنظر خود در این جلسه با بیان اینکه ما باید به خاطرات برگردیم، گفت: با توجه به آن انباشته های منفی از پیش موجود، نیاز به جلسات آزادتر و صحیح تری داریم. تصور این است که اشتباه فقط در طرف دیگری است، در حالی که هر دو طرف باید اشتباه خود را به نفع تفاهم بپذیریم. من همچنان معتقد به گزینه تفاهم و گفت وگو هستم اما این گفت وگو شرایط دارد. طرفین توهمات و خیالات خود را همچنان دارند باید از این خیالات رها شویم.

او با اشاره به مسائل جاری در یمن بیان کرد: ایران از یمن چه می خواهد و یمن چه نفعی برای ایران دارد؟ می خواهد با عربستان درگیر شود؟ در مورد یمن دو دیدگاه از ایرانی ها شنیده ام، یکی اینکه ما هیچ اقدامی در یمن نداریم و دوم اینکه آنها ستمدیده هستند و به همین دلیل مورد حمایت.

فهمی هویدی با بیان اینکه ما در مصر مظلوم هستیم، اظهار کرد: از دولت مصر دفاع نمی کنم بلکه انتقاد هم کرده ام. من موضع مصر و دولت مصر را محکوم می کنم. مطالبی وجود دارد که نیاز به بازنگری دارند. باید این شجاعت را در اظهارنظرهای خود داشته باشیم.

این روزنامه نگار مصری با تأکید بر اینکه تکفیری ها حتی ما را نیز تکفیر می کنند به مسائل مطرح شده در مورد سوریه اشاره کرد و گفت: آنچه در سوریه اتفاق افتاد، حاصل دخالت نبود، از انقلاب مردمی بود که خواسته هایی عقلانی داشتند. از آن دخالت ها منافعی حاصل شد اما انقلاب در سوریه با دخالت بیگانه ها حاصل نشد. آنها تلخکامی ها، تنگ نظری ها و نفرت را ایجاد کردند و کاری کردند که ما خواسته بیگانگان را به اجرا درآوریم.

فهمی هویدی بیان کرد: من ۳۷ سال است که کنار انقلاب اسلامی هستم و وقتی از سیاست های اتخاذشده در ایران انتقاد کردم مورد حمله قرار گرفتم. حتی در انگلیس که کتابم در مورد ایران را منتشر می کردم سفرهای بسیاری به ایران داشتم و واقعیت را می دیدم. ما اینگونه نیستیم که شکننده و ذلیل باشیم و تبلیغات بر ما تأثیر بگذارد یا گرفتار تناقض گویی باشیم.

او ادامه داد: ما کودن نیستیم، صحبت هایی می کنیم که ممکن است درست یا غلط باشد. اگر سخنان ما مورد پسند شما نباشد یعنی با تکفیری ها هستیم؟ این منطق گفت وگو نیست شجاعت بیان آنچه در سینه ها است بسیار اهمیت دارد.

زهرانی: باید تمرکز را بر اسلام گذاشت نه بحث فرقه ای

دکتر مصطفی زهرانی در پایان این جلسه ضمن ابراز تشکر از فهمی هویدی برای بیان نقطه نظرات خویش و به زبان آوردن حرف دلش گفت: چند نکته به عنوان نتیجه بیان می کنم از جمله اینکه نخبگانی مثل شما-فهمی هویدی- باید سردمدار فکرسازی در منطقه باشند. به جای اینکه دیپلمات ها و ژنرال ها به باور عمومی مسلمان ها و منطقه جهت دهند خوب است که متفکرانی مثل جنابعالی جدی تر از قبل به این موضوع بپردازید این بسیار مهم است و اثرگذاری نخبگان فکری بسیار بیش از نخبگان سیاسی و نظامی است.

او نکته دیگر را لزوم قرار دادن تمرکز بر اسلام به جای بحث فرقه ای و شیعه و سنی دانست و افزود: شما و دیگر دوستان نیز باید تمرکز خود را بر اسلام بگذارید، مصر جایی است که باید محور این بحث باشد. نکته سوم اینکه معمولا تعریف نفع مشترک سخت تر و تعریف تهدید مشترک ساده تر است. بر این اساس باید دید تهدیداتی که علیه ما مسلمان ها وجود دارد و بین ما و آنها مشترک است، چیست؟ بسیار مهم است که تهدیدات مشترک، منافع مشترک و اولویت بندی آنها را داشته باشیم.

زهرانی در بیان نکته ای دیگر اظهار کرد: باید بر این بحث کرد که مبنای سیاستگذاری و تبیین چه باید باشد؟ انقلاب، هویت، کشور-ملت یا …؟ انتخاب واحد تحلیل کار سختی است اما ما حاضریم در خدمت شما باشیم و روی این موضوع با هم کار کنیم. دیگر نکته این است که امنیت و تمامیت عربستان سعودی برای همه مسلمانان یک اصل است وهمه بر آن اجماع نظر دارند. این مسأله نیز بیش از هر چیز به دلیل وجود حرمین شریفین در عربستان است.

 در ایران نیز این اجماع نظر هست که وضعیت هر کشوری به هم خورد، برای عربستان نباید این مسأله رخ دهد. همین موضوع می تواند محور مشترکی بین نخبگان ما، جنابعالی و نخبگان سمت و سوی دیگر باشد.

او تصریح کرد: تحولات فعلی منطقه و نوع سیاست های عربستان در یمن، سوریه و … را ناشی از این مشکل نیز می دانیم که در داخل، بحران بسیار بسیار عجیبی است. واقعا می خواهیم به دوستان سعودی گفته شود که خصومت با ایران اصلا درست نیست و این نمی تواند امنیت داخلی و نیز تأسیسات دینی و حکومتی آنها را حفظ کند.

مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه ادامه داد: نکته مهم دیگر اینکه ما اندیشیدن و تفکر و پیش بینی های مبتنی بر آرزوها را یکی از سم های مهم نخبگان سیاسی، دیپلماتیک و نظامی می بینیم.

 گاهی خود آن را دارند و گاهی دشمنان مشترک ما آن را تغذیه می کنند. سران حکومت ها در منطقه ما  با نگاه و انگیزه ای مسائل منطقه را می بینند که شرایط مهلک می شود؛ این نگاه که خود را بزرگ و کامل و همه ویژگی ها را در طرف مقابل عکس می بینند اما وقتی وارد جنگ می شوند متوجه می شوند که همه این ویژگی ها برعکس شد این نیز باید یک اصل باشد که نخبگان ایران و عرب به آن فکر کنند و به مسئولان خود هشدار دهند که خوشبینی، مرگ و فلاکت است.

زهرانی با تأکید بر اینکه مبنای ورود نخبگان، گفت وگو است، گفت: در تحلیل ها، تبیین ها و پیش بینی ها و تجویزهای خود گزینشی برخورد نکنیم. من ایرانی فقط روی بحرین تمرکز نداشته باشم و تمرکز خود شما تنها روی سوریه نباشد، اگر اینطور نگاه کنیم تحلیل هایمان علمی تر و واقعی تر می شود.