تاثیرات ال‌نینو بر آب و هوای امسال و سال آینده

رئیس مرکز ملی هشدار و پایش خشکسالی سازمان هواشناسی از افزایش نیم تا یک درجه ای دمای هوای کشور در سال آینده خبر داد.

به گزارش انتخاب، سال آبی 94 خیلی خوب آغاز شد. بارش های بی نظیر پاییز خصوصا آبان ماه این نوید را می داد که تا پایان سال بارندگی ها ادامه پیدا کند و وضعیت کشور را از لحاظ خشکسالی بهبود بخشد. اما این اتفاق در دی و بهمن نیفتاد و بارندگی ها به شکل ناراحت کننده ای کاهش داشت.

این پایین بودن میزان بارش فرضیه وارد شدن کشور به دوره ترسالی را تا حدودی رد کرد. در همین رابطه و البته در خصوص ال نینو که گفته می شد امسال بر آب و هوای کشور تاثیر می گذارد با شاهرخ فاتح، رییس مرکز ملی هشدار و پایش خشکسالی سازمان هواشناسی در کافه خبر به گفتگو نشستیم. او معتقد است که ایران همچنان در دوره خشکسالی به سر می برد و ال نینو هم تاثیر چندانی بر آب و هوای امسال و سال آینده نخواهد داشت.

مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:

برای شروع، مقایسه بارندگی ها نسبت به سال گذشته را داشته باشیم. به نظر می رسید که پاییز پربارانی سپری شده اما این روند در زمستان ادامه پیدا نکرد و اصلا وضعیت بارشی خوبی در دوماهه اول زمستان نداشتیم...

بله؛ پاییز خوبی داشتیم. پاییز طوری بود که از اول سال آبی که از ابتدای مهر است تا آخر آذرماه، ما کل کشورمان حدود 38 درصد افزایش نسبت به میانگین بارش بلند مدت فصل پائیز داشتیم و در نگاه استانی هم بیشتر از 20 استان شرایط بارشی شان نسبت به بلندمدت مثبت بود.

استان های محدودی بودند که نسبت به شرایط بلندمدتشان تا اخر پاییز با کاهش بارندگی مواجه بودند. پاییز خوب برمی گشت به آبان ماه که بارش های استثنایی را داشتیم. اما این روند در دوماهه ابتدایی زمستان، متوقف شد. اگر چه حدود 38 درصد تا اخر پاییز افزایش بارش داشتیم اما دو ماهه دی و بهمن را اگر با آمارهای بلند مدت همین دوماه مقایسه کنیم، در کل کشور 30 درصد کاهش بارش نسبت به بلند مدت داریم و فقط 5 استان هستند که افزایش را نشان می دهند. یعنی 26 استان ما کاهش داشته اند.به طوریکه در استان خراسان جنوبی برای این دو ماه دی و بهمن حدود 70 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت همین دوماه داشتیم. 

از طرف دیگر مجموعا که نگاه می کنیم، از اول مهر تا اخر بهمن یعنی دوره پنج ماهه ابتدای سال آبی را که نگاه کنیم شاهد هستیم که برخی استان ها منفی و برخی استان ها مثبت هستند.

بارندگی ها در سال 94

در این بازه زمانی در کل کشور بارش ها به گونه ای بوده که نسبت به میانگین بلند مدت این پنج ماه 6/1 درصد ( یک و شش دهم درصد) افزایش داشتیم ولی استان هایی داشتیم که به شدت کمبود دارند؛ مثل خراسان جنوبی، یزد، سیستان بلوچستان و خراسان رضوی. برخی استان ها تحت تاثیر بارش های زیاد و خوبشان در آبان ماه همچنان مثبت هستند مانند ایلام. ما سال آبیمان را خوب شروع کردیم ولی این دو ماهه زمستان شرایط چندان مناسب نبود.

علت این امر چه بود؟ پیش بینی ها نشان می داد که بعد از آن پاییز پرباران، به این وضعیت برسیم؟ عده ای مطرح می کنند که ال نینو همانطور که می تواند موجب پربارشی شود، کم شدن بارندگی را هم می تواند به دنبال داشته باشد. آیا پرباران بودن پاییز و کم باران بودن زمستان به ال نینو ارتباطی دارد؟

در مورد قسمت اول سوالتان و این که پیش بینی می شد، بله؛ و مستندات آن وجود دارد. سازمان هواشناسی یک مرکزی به نام پژوهشکده اقلیم شناسی دارد. دوستانی که آن جا هستند تخصص شان پیش بینی های اقلیمی است. مثلا پیش بینی می کنند که در سه ماه آینده در مورد دما و بارش در کشور چه اتفاقی می افتد. علی رغم انتشار خبری مبنی بر سرمای شدید و باران های سیل آسا، این پیش بینی شده بود که ما از بهمن ماه به بعد کاهش بارندگی و افزایش دما درکشور داریم. این پیش بینی محقق شد و تقریبا همانی شد که دوستان ما در پژوهشگاه می گفتند. این که فرمودید با ال نینو ارتباطش چیست؟

ابتدای پاییز آمدند گفتند ال نینو می آید و سرمای شدید در راه است و بارش های سنگین خواهیم داشت. این نشان می دهد که کسانی که اینطور اظهارنظر می کنند اصلا ال نینو را نمی شناسند. وقتی یک بار می گویند ال نینو باعث پربارشی می شود و بار دیگر می گویند سرمای شدید تاثیرات ال نینوست، نشان می دهد بر این موضوع تسلط ندارند.

به نظر می رسد گاهی صحبت های غیرکارشناسی مطرح می شود و به صورت شایعه است. این شایعات احتمالا سال آینده هم ادامه پیدا کند؛ از نظر علمی آیا ال نینو سال آینده تاثیری بر آب و هوای ما می گذارد؟

ابتدا توضیحی درباره ال نینو بدهم؛ در دنیا بعضی از روابط در سامانه های جوی و اقلیمی وجود دارد. مثل روابطی که بین شرایط آب و هوایی در خشکی و اقیانوس هست، که باعث می شود یکسری پدیده های بزرگ مقیاس اقلیمی در سطح جهانی شکل بگیرد.

مثلا همین ال نینو اصل محل شکل گیری اش به جایی برمی گردد که هزاران کیلومتر دورتر از ماست. محل تشکیل و شکل گیری اصلی ال نینو، اقیانوس ارام جنوبی است. یعنی در واقع شرق اندونزی و استرالیا و غرب آمریکای جنوبی.

سواحل حدفاصل آمریکای جنوبی و استرالیا و اندونزی در اقیانوس آرام جنوبی؛ این منطقه منطقه شکل گیری ال نینوست که تاثیر مستقیمش را روی همان منطقه می گذارد اما ممکن است تاثیرات غیرمستقیمی هم داشته باشد و به نوعی ترکش های آن ما را هم بگیرد . این پدیده در بعضی سال ها تاثیرات دورپیوندی خود را بر اقیانوس هند یا جنوب ایران ممکن است بگذارد و روی بارش های مناطقی از ایران تاثیراتی داشته باشد، اما این که بگوییم بارش ها یا دمای ایران با ال نینو ارتباط تنگاتنگ دارد و الگوی مشخص و ثابت شده ای دراین زمینه وجود دارد دقیق نیست. ما دورپیوندهای دیگری در مناطق نزدیک خودمان داریم که این ها هم می توانند تاثیرگذار باشند و در واقع آن اتفاقی که در کشور ما می افتد، برآیند تاثیر همه این ها و همچنین سایر عوامل با هم است و اینطور نیست که فقط یک عامل ال نینو آن هم از اقیانوس ارام جنوبی بیاید بارش های آذربایجان یا ایلام ما را تحت تاثیر مستقیم قرار دهد!

ال نینو سهم خودش را دارد و سایر عوامل سهم خودشان را . رخدادهای اقلیمی برایند چند عامل است و قضاوت درباره این که شرایط حال حاضر آب و هوایی کشور علتش ال نینوست، به این صراحت امکان پذیر و اصولا مبتنی بر دانش هوا و اقلیم شناسی نیست.

برای بهار چه پیش بینی هایی شده؟ منتظر بهار پربارانی باشیم؟

دوستان ما در پژوهشکده اقلیم شناسی پیش بینی کردند که سه ماهه اسفند94 فرودرین و اردیبهشت 95، همین طور سه ماهه بعدی یعنی فروردین اردیبهشت و خرداد 95، شرایط بارشی کشور در خیلی از جاها شرایط طبیعی و مورد انتظار بلند مدت خود را دارد اما برای یک جاهایی مثل مرکز کشور استان هایی مثل اصفهان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری و جاهایی در غرب و جنوب غرب مثل خوزستان، ایلام به میزان 10 تا 20درصد کاهش بارش پیش بینی شده. در همین دوره سه چهارماهه آینده هم ، دما در همه مناطق کشور حدود نیم تا یک درجه گرم تر از شرایط طبیعی اش پیش بینی می شود.

این اعتقاد که دوره خشکسالی ما تمام شده و وارد ترسالی شده ایم درست است؟

ابدا این طور نیست. اولین چیزی که در این زمینه اهمیت دارد این است که بدانیم درباره چه نوع خشکسالی حرف می زنیم. خشکسالی کوتاه مدت یا بلندمدت؟ اگر پاییز نقشه خشکسالی سه ماهه کل کشور را ملاحظه می کردیم، با توجه به بارش های خوب پاییز همه کشور ترسال بودند. ولی اگر در همان پایان پاییز نقشه خشکسالی هفت ساله کشور را ببینیم ، آن وقت متوجه می شدیم که مجموعه کشور چه بدهکاری انباشته ای را در منابع آبی دارد که به این سادگی ها با یک بارش دو ماهه و سه ماهه و شش ماهه جبران نمی شود.

دمای هوا در سال 94

خشکسالی پدیده ای است که اگر کوتاه مدت به آن نگاه کنیم، بارش های کوتاه مدت جبران کننده است. ولی ان چه ما را ازار می دهد، خشکسالی های بلندمدت است. خشکسالی های بلندمدتی که در مدت چند سال شکل گرفته و مناطق مختلف کشور را تحت تاثیر قرار داده به هیچ وجه با یک بارش خوب یک فصل یا دو فصل از گستره کشور پاک نمی شود و این مستلزم زمان زیادی است.

الان در خیلی از جاهای کشور، خشکسالی های بلندمدت انباشته شده را داریم. علی رغم بارش هایی که در خیلی از جاها داشتیم، خشکسالی ماندگار است و دست نخورده باقی مانده چرا که این ها بدهکاری های بلندمدت است و این بدهکاری های بلندمدت، در مدت کوتاه از بین نمی رود. نمی شود تمام بدهکاری آب کشور در یک فصل زراعی از بین برود بنابراین این نگاه خیلی خطرناک است که ما بارندگی ها را ببینیم و بخواهیم قضاوت کنیم که ترسال شده ایم! مسائل بحران آب کشور همچنان وجود دارد و همچنان خطر بحران اب پابرجاست. خصوصا این که پیش بینی می شود که بهار بارندگی کم داریم و دما هم احتمالا زیاد می شود. وقتی دما زیاد می شود، نیاز آبی بالا می رود و مصرف زیاد می شود. ما چقدر مگر ذخیره داریم که بتوانیم پاسخگوی این وضعیت باشیم؟ بنابراین، به هیچ وجه نباید دلمان را به پاییز خوبمان خوش کنیم. یادمان باشد که فقط یک قطره از بدهی آبی ما پرداخت شده و هنوز انبوهی از آن باقی مانده است. باید بپذیریم در اقلیم خشک قرار گرفته ایم و بنابراین مراقب باشیم کاری نکنیم که بر خلاف ذات اقلیممان باشد و تضاد با ظرفیت هایمان در حوزه منابع طبیعی و اقلیم کشور داشته باشد.

استان های بحرانی به لحاظ بارشی در سال آینده کدام ها خواهند بود؟

استان خراسان جنوبی تا این لحظه باید حدود 55 درصد بارش های کل سال ابی اش را دریافت می کرد و حدود 45 درصد در بهار و تابستان باقی می ماند. تا الان حدود 27 درصد فقط دریافت کرده که نشان می دهد حدود 30 درصد کاهش دارد. معنی این حرف این است که وقتی الان 30 درصد کاهش دارد، حتی اگر پیش بینی های بلندمدت ما در مورد بارش های نرمال استان خراسان جنوبی در ماه های آینده محقق شود، کاهشی که الان با آن مواجه است یعنی همین سی درصد راتا اخر سال ابی با خود حمل می کند. چه بسا ممکن است در ادامه هم نرمال نباشد...

این تیپ استان ها را زیاد داریم. علاوه بر خراسان جنوبی، یزد و سیستان و بلوچستان هم این وضعیت را دارند. سیستان و بلوچستان قرار بوده تا به الان 60 درصد بارش ها را بگیرد که تنها 31 درصد دریافت کرده و دیگر امیدی نیست که بتواند جبران کند.

استان هایی را داریم که 30 -40 درصد کاهش را دارند که هشداری است برای آن ها؛ خراسان جنوبی، یزد، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و ... مساله دار هستند و این احتمال وجود دارد که در ادامه سال آبی با کمبودهایی مواجه باشند.

وضعیتی که در اهواز ایلام و کرمانشاه ایجاد می شود و گردوغباری که هر از گاهی این مناطق را در بر می گیرد، بخشی از آن به خاطر کشورهای همسایه است و بخشی هم به خاطر خشکسالی خودمان است. این وضعیت در سال های آینده هم ادامه پیدا خواهد کرد؟

نمی شود به صراحت گفت. چرا که پیچیدگی هایی وجود دارد. در مورد پدیده هایی که منشا خارجی دارند کار خاصی نمی توانیم بکنیم و دستمان بسته است. ولی با خشک شدن گسترده پهنه های کشور ازجمله تالاب ها و دشت ها، منابع داخلی ایجاد گردوخاک هم اضافه شده اند . بستر خاک مملکت ما خشک است. اگر چه خوشبختانه همین بارش های پاییز خیلی کمک کرد تا ما وضعیتی را که پارسال این موقع داشتیم نداشته باشیم ولی اگر بخواهد روند همینطور باشد و ما با کمبود بارش مواجه باشیم وقوع این گونه توفان های گردوخاک و بلند شدن توفان به دنبال ناپایداری های محلی دور از ذهن نیست. مگر این که اقداماتی انجام دهیم در داخل کشور مثل کارهای آبخیزداری و مراقبت از جنگل ها و مناطق سبزمان. جلوگیری از نابودی جنگل ها، ممانعت از استفاده بی رویه از منابع آب، این ها کمک می کند با هدف اینکه بستر خشک خاک مجموعه کشور بیش از آن چه که الان هست آسیب نبینند و بتوانیم منابع داخلی را که در این وضعیت تاثیرگذار است، را کنترل کنیم و گردو غبارهای کمتری با منشا داخلی داشته باشیم.