اوباما با اعراب منطقه چه می کند؟

تحولات جدید منطقه ای و نگاه تازه ایالات متحده به کشورهای خاورمیانه، چشم انداز مبهمی را پیش روی آینده مناسبات واشنگتن با پایتخت های عربی ایجاد کرده است.

روزنامه دنیای اقتصاد در یادداشتی به قلم کامران کرمی (کارشناس مسائل عربستان) به بررسی این چشم انداز پرداخته است.

 گرچه دیدار رئیس‌جمهوری آمریکا از ریاض و برگزاری نشست مشترک با شورای همکاری خلیج‌فارس باعث دلگرمی شیوخ عرب از حمایت‌های واشنگتن در قبال امنیت آنها شد، اما اظهارات باراک اوباما در پایبندی تهران به تعهدات برجام و این مساله که عربستان باید همزیستی با رقیبش ایران را یاد بگیرد، باز هم زخمی بر دل ریش شاهزادگان سعودی زد. سفر اوباما به عربستان در شرایطی صورت گرفته که روابط دو کشور پس از توافق هسته‌ای غرب با ایران و اعلام برخی تلاش‌ها برای انتشار اسنادی مبنی بر دست داشتن عربستان در حوادث 11 سپتامبر به سردی گراییده است.

به گفته برخی تحلیلگران، استقبال نکردن پادشاه عربستان از باراک اوباما در فرودگاه ریاض و فرستادن امیر ریاض برای استقبال از او، تنش در روابط میان دو کشور و نارضایتی عربستان از آمریکا را آشکار کرده است. اگرچه کاخ سفید در اظهارنظری گفته است که تاخیر در فرود هواپیمای باراک اوباما باعث شده تا ملک سلمان نتواند برای استقبال حضور داشته باشد.اوباما در جریان سفر خود در ادامه نشست نه چندان مطلوب سال گذشته با سران شورای همکاری خلیج‌فارس در کمپ دیوید برگزار شد، روز پنج‌شنبه با سران شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض دیدار و نشست مشترکی برگزار کرد. در بیانیه مشترک پایانی شورا بر ضرورت حل سیاسی بحران سوریه بدون مشارکت رئیس‌جمهور این کشور و همکاری استراتژیک میان دو طرف با هدف به اصطلاح تقویت ثبات، امنیت‌ و شکوفایی در منطقه تاکید شد. همچنین در این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران به حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه، یمن و بحرین متهم شد.در مورد سفر اوباما به ریاض و روابط آمریکا و اعراب به‌خصوص عربستان سعودی در این سفر دو سناریو مطرح شده است:

1- ترمیم روابط

به‌رغم وجود اختلافات میان آمریکا و عربستان سعودی، اما دو دولت توانسته‌اند عناصر همکاری را برای متعادل کردن پدیده‌های گریز از مرکز تعریف کرده و بر روابط راهبردی خود تاکید کنند. در دیدار رئیس‌جمهوری آمریکا با پادشاه عربستان که احتمالا آخرین سفر او به خاورمیانه در کسوت رئیس‌جمهوری آمریکا خواهد بود، اوباما تلاش کرد تا به متحدان منطقه‌ای واشنگتن اطمینان خاطر بدهد که ارتباط با آنها را قربانی بهبود رابطه با ایران نخواهد کرد. در سفر باراک اوباما به ریاض، واشنگتن بار دیگر تعهد خود را به حفظ امنیت متحدانش نشان داد و این جمله را که ما متوجه رفتارهای ایران در منطقه هستیم و آن را رصد می‌کنیم، برای شیوخ متمول عرب بر زبان راند.

همچنین در بیانیه پایانی نشست آمریکا و شورای همکاری خلیج‌فارس، طرفین بر ضرورت انجام گفت‌وگوهای گسترده برای حل درگیری‌های منطقه و تلاش مشترک در جهت کاهش بحران‌های منطقه‌ای تاکید کردند. سران عضو شورای همکاری در این بیانیه گفتند که از پیشرفتی که از زمان نشست اول آنها در کمپ دیوید در ماه مه 2015 ایجاد شده خرسند هستند و بر ضرورت حفظ دستاوردهای به‌وجود آمده تاکید دارند. برخی تحلیلگران معتقدند که هنوز آمریکا و متحدانش به یکدیگر نیاز دارند و این اختلافات نمی‌تواند جوهر این ارتباطات را تحت تاثیر قرار دهد. در همین زمینه بروس ریدل، کارشناس مرکز بروکینگز معتقد است: «با وجود همه این اختلاف‌ها، آمریکا و عربستان از یکدیگر چندان دور نخواهند شد. دو کشور هنوز به یکدیگر نیاز دارند. ملک سلمان و اوباما هنوز از حوزه‌های منافع مشترک برای بحث و گفت‌وگو برخوردارند.» همچنین یک مقام آمریکایی می‌گوید: اوباما در نشست خصوصی به ملک سلمان اطمینان خاطر داده که واشنگتن متحد ریاض باقی خواهد ماند.اما برخی دیگر معتقدند اگرچه در این نشست طرفین توانستند یک توافق نسبی را در حوزه‌های مختلف از جمله عراق، سوریه، ایران، یمن، فلسطین و دیگر موضوعات پیدا کنند، اما به دلیل اینکه اوباما تا چند ماه دیگر از سمت رئیس‌جمهوری آمریکا کنار خواهد رفت، این توافقات کلی نمی‌تواند اثر جدی و ملموسی را برای شیوخ عرب دربرداشته باشد. در واقع سفر اوباما به ریاض می‌تواند منتج به تاکید بر منافع مشترک در کنار اختلافات موجود شود؛ اما نمی‌تواند این رابطه را به دوران طلایی پیشین خود برگرداند.

2- تامین نشدن نظر اعراب

بر کسی پوشیده نیست که روابط عربستان سعودی و ایالات‌متحده آمریکا امروز در خط تنش و سوءتفاهم قرار گرفته است. در واقع از فردای حملات 11 سپتامبر و به‌خصوص با سقوط صدام و طالبان به‌عنوان دو دشمن ایران، ماه عسل 50 سال روابط دوستانه ریاض و واشنگتن به سر آمد و تا به امروز آمریکایی‌ها نه تنها دل متحد دیرینه خود را به دست نیاورده‌اند، بلکه بارها بر این زخم باز شده، نمک پاشیده‌اند. نمونه اخیر این تلاش‌ها به بررسی نقش عربستان در حملات 11 سپتامبر اشاره دارد که سعودی‌ها را بیش از اندازه نگران کرده است. برخی از نمایندگان کنگره درصدد تصویب طرحی هستند که نقش عربستان در حمایت از حملات 11 سپتامبر و قربانیان آنها را روشن‌تر می‌کند. این طرح ضمن محکومیت ریاض، این کشور را محکوم به پرداخت غرامت به قربانیان این حادثه می‌کند. این موضوع به قدری برای سعودی‌ها گران آمده که تهدید کرده‌اند در صورتی که این طرح تصویب شود، 750 میلیارد دلار از دارایی‌های خود را از بانک‌ها و موسسات مالی آمریکا بیرون خواهند کشید. در واقع در جریان سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به ریاض، اوباما نه تنها انتقادات تند و تیزی را آن‌طور که ملک سلمان انتظار داشت علیه ایران به سخن بیاورد، به زبان نیاورد، بلکه در اظهاراتی که شبیه نصیحت و توصیه بود، عربستان را دعوت کردتا شیوه همزیستی با رقیب قدرتمندش را بپذیرد و یاد بگیرد. او همچنین از پایبندی تهران به تعهدات برجامی‌اش سخن راند.پیش‌تر اوباما در مصاحبه با نشریه آتلانتیک کشورهای متحد منطقه‌ای‌اش را کشورهایی «راحت‌طلب» توصیف کرده بود که می‌خواهند آمریکا را به جنگ‌هایی که منافع آمریکا در آنها نیست، بکشانند. بسیاری در عربستان سعودی و از آن جمله بعضی از اعضای خاندان حاکم عربستان، اظهارات اوباما را معطوف به کشور خودشان دیدند. رئیس‌جمهوری آمریکا در آن مصاحبه علاوه بر این گفته بود که عربستان سعودی باید بیاموزد تا در منطقه سهمی به ایران بدهد. مقامات آمریکایی می‌گویند رئیس‌جمهوری آمریکا اهمیت همزیستی مسالمت‌آمیز عربستان با ایران را به جای استفاده ریاض از قوای نظامی در درگیری‌های فرقه‌ای خاطرنشان کرده است.همچنین یک مقام مورد استناد بلومبرگ در همین زمینه می‌گوید در نشست خصوصی سران دو کشور درگیری‌های مختلف در منطقه، از جمله در سوریه، عراق، یمن و خاورمیانه مطرح شده که دو طرف بر سر برخی اقدامات و ابتکارات اختلاف‌نظرهایی داشته‌اند. همچنین اوباما و سلمان درباره حقوق بشر هم صحبت کرده‌اند و در بحث درباره نظام قضایی عربستان سعودی، جدی‌ترین اختلاف‌نظرها را داشته‌اند.از سوی دیگر، بن رودز، مشاور امنیت‌ملی کاخ سفید از جلسه خصوصی باراک اوباما و امیر کویت درباره ایران خبر داده و گفته است به نظر می‌رسد توافق‌هایی بین دو طرف در موردچگونگی تعامل و بهبود روابط با ایران صورت گرفته است.اختلاف دیگر بر سر خلع بشار اسد از قدرت است. عربستان خواهان تعهد جدی‌تر آمریکا به برکناری اسد از قدرت است. آنها بر این اعتقادند که جنگ داخلی سوریه تنها با برکناری اسد پایان خواهد یافت. اما رفتار آمریکا در 5 سال اخیر و تردیدهایی که در این خصوص نشان داده، سعودی‌ها را بیش از پیش از آمریکا ناامید کرده است.

 

دورنما

به‌نظر می‌رسد که تبیین این دو سناریو در کنار یکدیگر این موضوع را برجسته می‌سازد که انتظار روابط طلایی میان واشنگتن و ریاض از یکسو و گسست کامل از سوی دیگر عملا نمی‌تواند دارای پشتوانه منطقی باشد. به‌خصوص که همچنان سعودی‌ها به‌عنوان متحد خاورمیانه‌ای آمریکا در کناررژیم صهیونیستی نقش‌آفرینی می‌کنند. در مقطع کنونی و به دلیل یارگیری‌های عربستان علیه ایران که موج اول آن با حمله به سفارت و قطع روابط سیاسی آغاز شد و در موج دوم با گنجاندن 4 بند ضدایرانی در بیانیه پایانی سازمان همکاری اسلامی متجلی شد، سفر باراک اوباما می‌تواند این پشتوانه را برای سعودی‌ها ایجاد کند تا با دلگرمی بیشتری راهبرد مقابله‌جویانه خود علیه تهران را به پیش ببرند.

منبع: دنیای اقتصاد