صندوق قرض الحسنه، کسب و کار است؟

صندوق‌های قرض الحسنه چنان که در تعریف بانک مرکزی ایران آمده مراکز غیر متشکل، سازماندهی نشده و ناپیوسته ای هستند که در مراکز محلی و برای خدمات دهی به ساکنین محله ها از دیرباز تأسیس شده و در امور خیریه و کارگشایی فعالیت داشته اند، این صندوق‌ها مطابق مقررات بانک مرکزی و با این استدلال که کسب و کار به شمار نمی آیند و برای امور خیریه بنا شده اند، از انجام «هرگونه تبلیغات» و هرگونه فعالیت غیر حضوری منع شده اند.

امروزه در دنیا به فعالیت‌های خیریه به منظور پایش اهداف و بهبود شیوه مدیریت بر فعالیت‌ها و اثربخشی بیشتر، نگاه کسب و کاری (بیزنسی) می شود. این بیزنس معادل بازاری و روزمرۀ این واژه نیست بلکه مطلقِ کسب و کارهایی که از انجام آنها ثمر و نتیجه ای مادی یا معنوی مورد انتظار است را شامل می شود.

صندوق‌های قرض الحسنه علاوه بر درگیری با عوامل فیزیکی از قبیل مکان و دفتر فعالیت، پرسنل، تجهیزات اداری و محاسباتی، نیروی کار بانکی و نرم افزارها و سیستم‌های اطلاعاتی و اعتباری، موضوعاتی را نیز در حوزه کسب و کار اجتماعی و توزیع خشنودی روحی و اخلاقی چه به خیرین تأمین کننده سرمایه وام صندوق و چه به وام گیرندگانی که مشکلاتشان با وام‌های کارگشایی حل می شود، در متن فعالیت خود دارند.

توفیق در مدیریت این منابع و محقق شدن مأموریت‌های فعالیت صندوق‌های قرض الحسنه مستلزم تصحیح نگرش به این فعالیت از یک ساز و کار غیر متشکل و سازماندهی نشده به یک کسب و کار الگومند و دقیق و منضبط و قابل پیمایش است.

باید پذیرفت امروزه فعالیت‌های هدف دار، حتی در قالب یا به عنوان یک بنگاه خیریه، در مباحث مدیریتی، از قواعد علمی کسب و کار پیروی می کند. هرگاه به این اصل معتقد باشیم به لوازم آن نیز ملتزم خواهیم بود.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که رسالت نظارت و حمایت و راهبری بازار غیر متشکل پولی را برعهده دارد باید با ادبیات علمی به کسب و کار صندوقهای قرض الحسنه نگاه کند و آنان را مورد حمایت خود قرار دهد.

نویسندگان مختلف، تعاریف متفاوتی از کسب و کار دارند. در واژه نامه‌ آکسفورد، کسب و کار به معنی خرید و فروش و تجارت آمده است. به زبان ساده، کسب و کار عبارت است از حالتی از مشغولیت و به طور عام، شامل فعالیت‌هایی است که تولید و خرید کالاها و خدمات با هدف فروش آنها را به منظور کسب سود، در بر می‌گیرد.

بر طبق نظر (ارویک و هانت) کسب و کار عبارت است از هر نوع کاری که در آن خدمات یا کارهایی که دیگر افراد جامعه به آن نیاز دارند و مایل به خرید آن هستند و توان پرداخت بهای آن را دارند، تولید، توزیع و عرضه شود.

همچنین پترسن و پلومن بر این باورند که هر تبادلی که در آن خرید و فروش صورت گیرد، کسب و کار نیست بلکه کسب و کار، هر نوع تبادل تکراری و تجدید شونده خرید و فروش است.

فروش یا انتقال کالاها و خدمات برای کسب ارزش، معامله کالاها و خدمات، تکرار معاملات و انگیزه سود (مهمترین و قدرتمندترین محرک اداره امور کسب و کار)‌ و فعالیت توأم با ریسک، کسب و کار، همیشه بر آینده متمرکز است و عدم اطمینان، ویژگی آینده است. از این رو، همواره کسب و کار، توأم با ریسک است.

اما همه کسب و کارها فقط با سودآوری مادّی کار نمی‌کنند. گروهی از کسب و کارها سود ویژه ای برای سهامدارانشان به همراه دارند که همانا «خوشنودی قلبی و آرامش خاطر از انجام امور خیر و نیک» است. این کسب و کارها که دامنه وسیعی از قبیل انواع مؤسسات حمایتی و خیریه را در بر می گیرد.

کسب و کار اجتماعی، یکی از مفاهیم نوپای دنیای مدیریت و برگردان عبارت انگلیسی Social Business است. این مفهوم اولین بار توسط محمد یونس، برنده جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۰۵ وارد ادبیات آکادمیک حوزه مدیریت شد و او، کسب و کار اجتماعی را یک بنگاه اجتماعی تعریف می کند. که همزمان سه ویژگی دارد.

کسب و کار اجتماعی از دیدگاه او از نظر اقتصادی خودگردان است، یعنی نیازی به کمک‌های اهدایی افراد یا سازمان‌های دیگر ندارد و هدف شماره یک آن، مطلقا هدفی اجتماعی است؛ مانند فقر، بهداشت، آموزش، اشتغال اقشار محروم و محیط زیست و در کسب و کار اجتماعی، سودی بین سهامداران تقسیم نمی شود و تمامی درآمدهای حاصله، پس از کسر هزینه ها، مجددا در خود بنگاه و برای توسعه دستاوردهای اجتماعی آن سرمایه گذاری می شود. توجه به این نکته خیلی مهم است، چرا که کسب و کار اجتماعی را از سایر بنگاه‌های اجتماعی (Social Enterprise) تمییز می دهد.

بنابراین نگاه علمی و جهانی به امور خیریه و تشکل‌های ناظر بر آن نگاهی مبتنی بر مدیریت کسب و کار است چرا که بدون توجه به ابعاد یک کسب و کار نمی توان یک فعالیت خیریه را به صورت مستمر اداره کرد و آن را پایدار ساخت.