عربستان این روزها به دنبال چیست؟ / آیا پوتین دست ملک سلمان را رد می کند؟

عربستان در این چند سال اخیر و بعد از درگذشت ملک عبدالله پادشاه سابق این کشور، رفتاری را در سیاست خارجی خود به نمایش گذاشته که تحلیلگران را به تامل واداشته که این نوع سیاست خارجی بر اساس چیست و چه اهدافی را دنبال می کند؟ تفاوت سیاست های ملک سلمان با اخلافش و روی آوردن به دخالت آشکار در امور منطقه مثل حمله به یمن، حمایت از گروه های بنیادگرا در منطقه و تقابل با ایران، همه و همه باعث ایجاد سئوال پیش گفته، شده است. انتظار این بود که سعودی بعد از توافق هسته ای ایران با غرب، دست از سیاست های تقابل آمیز و تنش زا خصوصا در مورد ایران بردارد و با نزدیک شدن ایران به تعامل با غرب به عنوان شرکای سنتی عربستان و حل مسئله هسته ای، اختلافات خود با تهران را به حداقل برساند. ولی نه تنها چنین نشد بلکه روابط دو کشور رو به وخامت گذاشت و روابط قطع و از ورود حجاج ایرانی جلوگیری بعمل آمد.

اکنون رفتار خصومت آمیز با ایران به مراحله حساس و آشکاری رسیده است. بطوریکه عربستان بطور علنی دست به هر کاری می زند تا جلوی گسترش قدرت ایران در منطقه را سد کند. بعد از ماجرای حمله به سفارت عربستان در تهران، این کشور بهانه ای یافت که فوراً نمایندگی خود را در ایران تعطیل کند؛ تا هم راه گفتگو و دیپلماسی را سد کند و هم سیاست های خصمانه ای را طراحی کند و هم بهانه ای برای نزدیک شدن به دشمنان ایران داشته باشد.

عربستان در این چند ماه اخیر تمام تلاش خود را معطوف داشته تا به رژیم صهیونیستی نزدیک تر شود و از این نزدیکی دو هدف را دنبال می کند، اول اینکه قدرت ایران را مهار کند و حزب الله را در لبنان محدود سازد و دوم فشار بر امریکائیها وارد کند تا توافق هسته ای با ایران را بی اثر سازد. 

در حقیقت، عربستان بعد از اینکه تمام تلاش های خود را برای شکست مذاکرات هسته ای، بی نتیجه یافت، تمام مساعی خود را معطوف به بی اثر کردن پیامدهای برجام برای ایران بکار گرفت. سعودی ها معتقدند که ایران در منطقه نفوذ زیادی دارد و بعد از توافق نه تنها این حضور کمتر نشده بلکه بیشتر و موثرتر شده است. هم در لبنان و سوریه و هم در عراق و حتی در یمن این نفوذ بر تحولات منطقه تاثیر می گذارد.

عربستان نیک می داند که توافق هسته ای و پتانسیل نظامی و اقتصادی ایران در منطقه، توازن سنتی قدرت بین تهران و ریاض را برهم زده است. فعالیت ایران در منطقه دست برتر را دارد و این موضوع مسئولان عربستان را نگران کرده است ولی به نظر نمی رسد تمام نگرانی سلمان به این موضوع ختم شود بلکه این نوع واکنش و فعالیت سعودی ها در منطقه برخواسته از ترس و نگرانی عمیقی است که سیاست های عربستان را از عقلانیت و طمائنینه سنتی خود دور کرده است.

این ترس فراتر از کاهش نفوذ عربستان در منطقه یا از دست دادن حوزه های نفوذ این کشور است. بلکه ناشی از نگرانی است که در مورد خود حکومت آل سعود وجود دارد. آنها می ترسند که اگر قدم پیش نگذارند و بصورت فعال در موضوعات منطقه دخالت نکنند باید شاهد فروپاشی نظام خود و افزایش اختلافات درونی و برهم خوردن امنیت داخلی خود باشند.

رفتار سعودی ها و دستپاچگی هایی که در رفتارهای خارجی خود به نمایش می گذارند همه ناشی از برهم خوردن توازن قوا نیست بلکه ناشی از ترس از فروپاشی امنیت وجودی این کشور است. سعودی های بعد از توافق در مورد حمایت امریکا از خودشان در شرایط بحرانی تردید کرده اند. آنها نزدیک شدن دولت اوباما به ایران و حمایت دولت این کشور از توافق را با بدبینی نگاه می کنند بنابراین این باعث شده است که سعودیها تلاشهای زیادی مصروف کنند تا شریک قابل اطمینان تری برای خود پیدا کنند. در همین مدت تلاش داشتند تا به روسیه نزدیک شوند ولی ظاهراً روس ها این اقدام عربستان را جدی تلقی نکرده اند و در مورد سوریه با ایران همکاری نزدیک تری داشتند.

نزدیک شدن آنها به رژیم صهیونیستی نه تنها انتظار تغییر در رفتار امریکائیها را دارند بلکه می خواهند حضور خود در منطقه را تحکیم کنند و حوزه های نفوذ سنتی خود را حفظ کنند. ولی ماجرا به اینجا ختم نخواهد شد. زیرا سعودی ها دستهای خود را خالی می بینند و در آینده شاهد کنش های رادیکال تری را از این کشور خواهیم بود. زیرا نگرانی اصلی این کشور که ترس است همواره وجود دارد و به نظر نمی رسد که این کشور بخواهد یا بتواند بر آن فائق آید بطوریکه برخی تغییرات در سطوح بالای حاکمیت و شاهزادگان بطور مستقیم با فعالیت های این کشور در سیاست خارجی مرتبط است.